Юкка түгелдер («Ватаным Татарстан» газетасына 95 ел)

Быел «Ватаным Татарстан» газетасы чыга башлауга 95 ел тулды. 1918 елдан «Эшче» исеме белән дөнья күреп, ул төрле чорларда «Кызыл Татарстан», «Социалистик Татарстан» исемнәре астында халкыбызның һәм җәмгыятебезнең аерылгысыз бер өлешенә әйләнә.

Инде совет чоры узганнан һәм «Ватаным Татарстан» газетасының тамырдан үзгәреп чыга башлавыннан соң да дистә еллар артта калды. Әлеге катлаулы процессны газета һәм коллектив ничек кичергән, бер гасырга якын тарихы булган басманың бүгенге торышы, милли журналистикабызның кайбер мәсьәләләре хакында «Ватаным Татарстан» газетасының баш мөхәррире Миңназыйм Мәүлет улы Сәфәровның уйлары, хатирәләре аша да күреп була...

Гомеркәйләр бик тиз үтә икән: егерме ел буе ябышып эшләгән «Татарстан яшьләре» газетасыннан «Ватаным Татарстан»га күчкәнемә дә ун елга якын вакыт үтеп киткән.

«Ябышып» дидем, чөнки университет тәмамлаганнан соң, Саба район газетасына эшкә китәргә тиешле булып та, Казаннан аерыла алмый аптырап йөргәндә, Ходай Тәгаләнең миңа чираттагы рәхмәте килеп иреште – дүртенче курстан соң практика үткән «Татарстан яшьләре» газетасының ул чактагы редакторы Харис абый Әшрәфҗанов мине эшкә чакырды. «Вакытлыча» дип кистереп әйтергә дә онытмады. Чөнки мин утырган өстәл хуҗасы Нәсимә Мөхәммәтсадыйк декрет ялында гына икән. Шул «вакытлыча»дан котылу өчен микән, бар күңелемне салып эшләргә тырыштым мин редакциядә. Яшь, өйләнмәгән кеше буларак, районнардан кайтып кермәдем. Остазларым да шул кайберәүләрнеке кебек: «Әйдә, ярар», – дип торучылардан түгел иде: таләпчән, усал саналган Рәфикъ абый Юнысов һәм елмая белми дип саналучы (ә чынлыкта аннан да шаян сүзле кеше юк) Исмәгыйль Шәрәфиев. Төрле чаклар булды. Әмма мин остазларыма беркайчан да өстән карамадым. Тәрбиям андый булмагандыр инде. Алты балалы гаиләдә индивидуализмга урын күп калмый бит анда. Шуңа да мин журналистиканың практик мәктәбен тулысынча диярлек «Татарстан яшьләре»ндә үзләштердем. Ул минем тормыш рәвешемә әверелде. Ансыз тормышымның бер көнен дә күз алдыма китерә алмый идем. Ипле-җайлы, мәгънәле, кешелекле һәм ихлас журналистлар башка бер җирдә дә булмый торгандыр дип ышана идем мин. Яратып башкарган эш – эш түгел, тоташ бәйрәм бит ул. Менә мин дә, шул бәхетле көннәрнең исәбен исәпләмичә генә, егерме ел бер урында эшләгән булып чыктым.

Тагын да эшләгән булыр идем әле. Ләкин көннәрнең берендә Исмәгыйль Шәрәфиев югарыдан хәбәр алып кайтты – сине «Ватаным»га редактор итәргә телиләр. Югарыдагыларга мин мондый зур эшкә алынырга әзер түгеллегемне, гомумән, миңа яшьләр газетасында бик рәхәт икәнлеген аңлатырга тырыштым. Бу минем ихлас сүзләрем иде. Кечкенә генә бер гаилә булып яшәргә өйрәнгән «Татарстан яшьләре»ннән соң алагаем зур коллективка барып керүне күз алдына китерүе дә авыр иде. Бездән бер кат кына аста урнашкан булса да, бу коллектив белән бернинди дә уртаклыгым юк иде шул. Берсеннән-берсе олы, ап-ак чәчле, без – яшьләр яныннан вәкарь саклап кына узып йөрүче «ВТ» җурналистлары миңа ят бер дөнья иде. Аларның һәркайсы үзенчә кулҗитмәс оста, кабатланмас шәхес булып күренә. Кыскасы, алар безгә өстән карый. Бу минем кимчелек комплексым гына түгел – әле сиксәненче, туксанынчы елларда да партиянең өлкә комитеты органы саналган газета тормышта үзен шулай итеп куйган иде. Ул теләсә нинди фактка яки вакыйгага үз югарылыгыннан һәм кыйбласыннан чыгып бәя бирде. Журналист Фәүзия Бәйрәмованың «Татарстан яшьләре»ндә басылып чыккан бер гыйбрәтле язмасына «олы газета» үз каланчасыннан чыгып бәя биргәнен әле дә хәтерлим. Без – яшьләр ул чакта «лып» итеп артыбызга утырдык. Куркыныч булып китте. Әле ярый урамда теге шәхес культы чоры түгел дип сөенештек.

Тәкъдимне тагын тугыз айдан кабатладылар һәм миңа ризалашудан башка чара калмаган иде. Шулай итеп 2003 елның азагында «ВТ»ның баш мөхәррире дигән бик авыр һәм котчыкмалы җайсыз камыт кидем. Шул көннән башлап тамактан рәтләп аш үтмәс булды, йокы качты, тынгысыз һәм борчулы тормыш башланды. Бер якта – рәсми хәбәрләр, җитәкчеләрнең шундый ук бертөрле рәсми фотолары, документлар, докладлар белән шыплап тулган көндәлек газета, ә икенче якта – болай язарга ярамый дип бәргәләнүче тәҗрибәсез яңа редактор. Газета бит ул көчле аккан елга кебек – кайсы ягыннан тотынырга икәнен дә белерлек түгел. Шунда мин ачуны китерә торган төссез, мәгънәсез, бертөрле баш исемнәрне үзгәртергә керештем. Аннары текстларга кул тыга башладым. Монысы кара урман иде. Гомуми сүзләрнең күплеге, җөмләләрнең ясалмалыгы таң калырлык. Матур телле дип саналган журналистлар да язмаларын еш кына чәчәкләп-сырлап, әллә кайлардан урап килеп язалар. Чүлмәкчедән күрмәкче дигәндәй, галим-голәмә дә бер-берсенең түгәрәк датасына су буе күңелсез фәнни мәкаләләр белән күмә редакцияне. Соңыннан аңлашылды: зур газетада озын язма бастыру, дәрәҗә генә саналып калмыйча, яхшы ук гонорар дигән сүз дә икән әле ул.

Рәсми язмаларны җайга салу эшенә керешкәч, редакциянең тәҗрибәле аксакаллары бармак белән һавага төртеп күрсәттеләр. Янәсе, башың ике булса гына, югарыдагыларны газетада бирүне үзеңчә үзгәртә аласың. Форсатын туры китереп, мәсьәләне ул чактагы Президентыбыз Минтимер Шәймиевнең үзенә аңлатып бирдем. Ә ул гадәттәгечә серле итеп елмайды да болай диде: «Син бит шуның өчен баш редактор. Андый прфессиональ мәсьәләләрне генә хәл итәрсең дип беләм». Менә шул минутта аңладым мин журналистның һәм җитәкчеләрнең җәмгыятьтәге роле нинди булуын. «Ватаным Татарстан» кебек дәүләт газетасы өстән кушканны көтеп утыручы да, кушканны кирәгенчә генә үтәүче дә түгел, ә җитәкчелек белән халык арасын тоташтыручы күперне хәтерләтергә тиеш. Ләкин моның өчен ике якны да яхшы белү сорала. Монда яраклашу яки күпертү була алмый. Бер төрле уйлап, икенче төрле язу укучыны газетадан биздерә. Йокысыз төннәрне мин редакциядәге каләм ияләренең язу стилен, фикер җиткерү алымнарын ничек үзгәртергә дигән авыр сорауга җавап эзләп үткәрә идем.

Көннәрнең берендә бер генә дә диярлек тере җөмләсе булмаган кыска гына язма авторын үз бүлмәмә чакыртып алдым. Язуына караганда, шактый олы кеше булырга тиеш иде ул (ул чакта әле алтмыштан артык хезмәттәшемне исемләп белми идем). Япь-яшь журналист килеп керде. Болай да чамалы булган кәеф ахыргача бетте. Алдыма утырттым да җөмләләрне укый башладым. Аныңчасын укыйм һәм шул ватык-җимерек җөмләне татарчага тәрҗемә итеп күрсәтәм. Ул килешә. Мин тагын укыйм. Ун елдан артык университетта дәресләр алып баруым монда да кирәк булып чыкты. Азактан яшь җурналист әйтеп куймасынмы: «Минем җөмләләр мондый түгел иде, аны Фәлән абый төзәтте бит. Ышанмасагыз, төзәтелгән текстны күрсәтә алам».

Яшьләр тиз керешеп китте яңача, кеше укырлык итеп, гадиләштереп, гаепләүче яки аклаучы роленә кермичә генә язу стиленә. Моңарчы шикаять яки укучы хаты уңаеннан авылга юлланганчы ук, кемне гаепләргә икәнен алдан белеп бару гадәте белән көрәшү – иң авыры шул булды. Чыга башлаган көненнән алып утызынчы, кырыгынчы һәм илленче елларына кадәр партия органнары газетаны репрессив чара итеп кулланганлыктан, бу сыйфат безнең татар журналистикасына норма диярлек дәрәҗәдә кереп оялаган иде. Теге заманнарда күн курткалы энкавыдычылар белән бер дәрәҗәдә куркыныч саналган партия газетасы журналистларының өрәге безнең көннәргә кадәр килеп җиткән, күрәсең. Журналистның бары тик үз туксаны гына туксан булуы, икенче якның карашын санга сукмау озак еллар принципиальлек, партиялелек билгесе саналып, профессиональлек билгесе итеп кабул ителүе олы буынның канына сеңгән. Газета укучы да шундый берьяклылыкны кыюлык, хәтта ки батырлык дип кабул итәргә өйрәнгән. Менә шул калыпны җимерү аеруча авыр этап иде. Моның бер атна яки бер ай дәвамында гына җиңелми торган чир икәнлеге аңлашылса да, шунсыз яңача язып булмаганлыгын тану тагын да зуррак төшенкелеккә китерә иде.

Аптыраганлыктан, чарасызлыктан редакциядә эшләүчеләргә яңача язуның ысулын өйрәткән кулланмаларга кадәр таратырга мәҗбүр булдым. Факультетта укучы студентларыма ун елдан артык элек үк өйрәткән нәрсәне ни өчен бу турыда уйлап та карамаган җурналистларга төшендермәскә тиеш соң? Логика шулай куша да бит, тормыш бөтенләй икенче шул. Ачыктан-ачык кабул итмәүчеләр дә булды «яңача себерүче» мөхәррирне, ә күпчелек каршылыкны эчтән генә күрсәткәндер. Әмма, әйткәнемчә, яшьләр моны бик тиз эләктереп алды, аларга килеп кушылган кичәге студентларым, көн таләбен норма итү өчен, бөтен көчләрен эшкә җикте. Олылар өчен кыскарту, төзәтү яки кире борулар тәмугка әйләнде. Күз яшьләренә кадәр барып җитә иде.

Компьютерда басарга өйрәнү дә күбесе өчен әҗәл белән бер булды. Ләкин шунсыз булмый иде: урамда ХХI гасыр. Яңача язу таләпләрен күңелләре белән кабул итә алмыйча, рәнҗеп, ямьсезләнеп китүчеләр дә булмады түгел. Ходаем шаһит, берсенә карата да үчегү, бәйләнү булмады. Бары тик үземә йөкләнгән бурычны намусыма хилафлык китермәслек итеп үтәргә тырышу гына иде бу. Миннән башка моны берәү дә эшләмәячәк иде.

Рәнҗетелгәннәрнең элеккеге традиция буенча югарыга бер-бер артлы шикаять язулары да туктата алмады мине бу юлда. Сорап килгән урыным түгел иде, шуңа да кәнәфи югалтудан курку хисе башыма да килеп карамады. Ләкин шулай да рәхмәтнең зурысын Беренче Президентыбызга әйтер идем: ул беркайчан да журналистлар эшенә тыкшынмады. Югыйсә җәмгыятьтә шау-шу тудырырлык, исемле тәнкыйть язмаларыннан соң аның ым кагуы да җитәр иде редакторны урыныннан бушату өчен. Бу турыда ул Кремльдә үткән бер җыелышта аеруча басым ясап әйткән иде. Кайсыдыр бер район башлыгының: «Монда безнең гаеп юк, Минтимер Шәрипович. Барысын да журналистлар күпертә», – дигән сүзләреннән соң, Президент республикадагы сүз иреге үсешенә бик зур этәргеч ясаган фикер әйтте. «Димәк, синеңчә, барысына да матбугат гаепле? Минем дә кулым кымырҗыган чаклар булгалый массакүләм мәгълүмат чараларына. Ләкин ул без кул тыга торган инструмент түгел. Андый эштән тыелырга кирәк». Сүзгә-сүз туры китереп язам дип әйтә алмыйм, әмма фикере нәкъ шундый булды. Шул зур залдагы барлык эреле-ваклы түрәләр дә моны миләренең бер күзәнәгенә беркетеп куйгандыр дип уйларга кирәк. Менә шуның өчен кирәк ул акыллы җитәкчеләргә сыйфатлы матбугат. Менә шундый мөнәсәбәт булганда гына матбугат җәмгыятебезнең аерылгысыз бер институтына әйләнә.

Бер акыл иясе дөньяны үзгәртүне үзеңнән башларга кирәклеген әйтеп калдырган. Без редакциядә нәкъ ул әйткәнчә эшләргә тырыштык: газетаның тышкы кыяфәтеннән башлап аның җөмлә төзелешенә, эчтәлегенә, тәэсир көченә кадәр үзебезнең йөрәк җылыбызны, ачык күңелебезне салып үзгәрттек һәм шул юлдан тайпылмас өчен, һәркөнне көч түгәбез. «Без үзгәрдек. Без сезгә дә үзгәрергә ярдәм итәрбез. Без дөньяны бергәләп үзгәртербез», – дигән гади генә сүзләр тормыш принцибына әверелде. Без үзебезнең газетаның 95 яшьлек юбилеен менә шундый канәгатьлек хисе белән каршыладык. Димәк, бу дөньяга килүебез дә, милләтебезгә хезмәт итү юлындагы кулдан килгәнчә тырышлыкларыбыз да юкка гына түгел булып чыга.