ГАФУРОВ-ЧЫГТАЙ ГАЛИӘСГАР

(1867-1946)

Язучы Галиәсгар Гафуров-Чыгтай 1867 елның 16 сентябрендә туган.

Галиәсгар Мөгыйн улы Чыгътай - үз чоры өчен шактый билгеле булып та, безнең көннәрдә бөтенләй онытылган шәхес.

Ул ТРның хәзерге Аксубай районы Иске Ибрай (Чәтрән) авылында туган. 1883-1891 елларда Чистай мәдрәсәсендә белем ала, аннары 8 ел мөгаллимлек итә. 1891 елдан булачак язучы һәм журналист Бузулык мәчете имамы булып хезмәт итә. Чыгътай - "Тутам" повесте авторы, аның беренче бүлеге Риза Фәхретдинов акчасына 1902 елда Оренбургта басылып чыга. Соңрак ул миссионерлар тарафыннан уңай бәя ала.

Повесть төп героиня булган Галимәнең ире белән әңгәмәсе рәвешендә корылган. Аларда гаилә мөнәсәбәтләрендә патриархаль нигезләр кискен тәнкыйтькә тотыла, хатын-кызларның иҗтимагый эшчәнлеккә хокуклары яклап чыгыла.

Коръәннең күп кенә тәгълиматларына шик белдерүгә корылган "Исабәт" китабы басылып чыгу белән (1909), Гафуров-Чыгтай рухи дәрәҗәсеннән азат ителә. Мулла улы һәм үзе дә баштарак мулла булган кеше, татар дин әһелләре арасыннан беренчеләрдән булып татар җәмгыятендә тамыр җәйгән дини догмачылык, шәхеснең ирекле үсешенә комачау итүче төп сәбәп дип сөйләргә җөрьәт итә. Соңрак ул тәүбәгә килә, әмма барыбер дә үзенең кабиләдәшләре өчен "ак карга" булып кала. 1915 елда язучы Казанда "Кояш" газетасында, 1916 елдан башлап Уфада "Тормыш" газетасында эшли. 1924 елның сентябреннән Гафуров-Чыгтай Мәскәүдә СССР халыкларының Үзәк нәшриятында эшли. Шунда ук сигез ел буе "Фән һәм дин" атеистик журналының мөхәррире була. Басма татар телендә нәшер ителә. 1941 елның язында у). Иске Ибрай авылына кайта һәм 1942 елның 20 августында бакый дөньяга күчә.

"Татарстан" журналы.