НӘСИМӘМ — МӘХӘББӘТЕМ
(Хикәя)
Минем мәхәббәтем һәрвакыт үзем белән булды. Әллә кайчаннардан инде, үземне белә башлаганнан бирле, һәм шул борын-борын заманнардан ук инде мин үземне бәхетлеләрдән дә бәхетле дип санап йөрдем. Мин аны, әлеге дә баягы - шул мәхәббәтемне инде, гомерлек дип уйлый торган идем. Ә ул бик кыска гына, вакытлы гына булган икән. Моның шулай икәнен мин аны югалткач кына, аның урынына гомерлек йөрәк әрнүе калгач кына белдем. Әйе, мин аны югалттым, инде бөтенләйгә югалттым, ә менә мәхәббәт, аллага шөкер, мине ташлап китмәде, гомерлеккә үзем белән торып калды.
Еллар үтү белән мин җаныкайның, сөйгәнемнең йөзен-төсен дә инде оныттым кебек, аның сөеп миңа карап торулары, сөйкемле елмаюлары әле дә исемдә. Үзенең аккош канатыдай йомшак куллары белән муенымнан кочып алулары үзе ни тора иде ул чакта! Әйтерсең, наян да, назлы да күбәләк баш очымда оча да, мине иркәли-иркәли, муеныма тиеп-тиеп үтә иде. Ул бәхетле чакларда безнең ни сөйләшкәнебезне, бер-беребезгә нәрсәләр әйткәнебезне мин хәтерләмим дә инде, ә менә иң дә кирәген, иң дә әһәмиятлесен гомергә онытмам. Асылы аның гади генә, гап-гади.
- Җаныкаем, син мине яратасыңмы?
- Яратам.
- Нык яратасыңмы?
- Үлеп-үлеп яратам, һәм дә ки бетте-китте.
Бу күптән булган хәл инде, күптән-күптән... Аның исеме дә мин белгән исемнәр арасында иң матуры, иң ягымлысы - Нәсимә!
- Нәсимә! Нә-си-мә - ә - ә!..
Әйе, бу исем һәрчак минем йөрәк түремдә булды, күңелем һәрвакыт: "Нә-си-мә", "Нә си-мә", дип тибеп йөрде.
Аның чәч толымнары ни тора! Иң озын, иң кабарып, күпереп торганы, иң йомшагы иде. Ул үзе дә әле мин ул чакта очраткан кызларның иң-иң чибәре иде. Ничек аның мәхәббәтен яулап алырга дип тә ул вакыттагы авылның менә дигән егетләре аһ орып йөри иде. Җитмәсә, әле аңа безнең авылдан гына түгел, бар тирә-якта дан тоткан иң оста, иң тәмле телле, иң тәҗрибәле яучылар килеп, аның кылын тарткалап караганнарын да беләм мин. Әмма ничек килсәләр, шулай китеп тә баралар иде алар. Чөнки мин, мин бар идем монда. Мин!..
Аһ, нинди иде ул! Клубта, танцылар барган чакта аның чибәрлегенә, нәзакәтлелегенә тиң килерлек бер генә кыз да юк иде. Менә шуңадыр инде, күрәсең, көнчелекнең ахыр чигенә җиткән егетләр Чапайның чак кына күзен төртеп чыгармый калдылар.
"Кем ул Чапай?" дисезме? Безнең колхоз бригадиры инде. Мин аның исемен дә, җисемин ди белмим. Әмма мыекларын җилле генә итеп өска борып, бөтереп җибәргәне өчен безнең авылда аны гел "Чапай" дип йөртәләр. Аның чем-кара аты да безнең тирә-юньдәге иң шәп, иң елгыр атларның берсе, ди торганнар иде. Әмма менә кыз-кыркын нигәдер аның аты өчен түгел, үзе өчен үлеп баралар иде. Анысы дөрес, ул аргамагын биетә-биетә авыл урамнарыннан узып барганда күпме кызлар, уфтанып, авыр сулап, сагышлы күзләре белән аны ничек озатып калганнарын аллаһы тәгалә үзе генә белә торгандыр инде.
Әлеге дә баягы, теге егетләрнең Нисимәне Чапайдан көнләшеп йөрүләренә аптырыйм мин. Билләһи менә. Ә мин соң? Монда мин бар бит әле. Кая инде аңа минем белән тиңләшү! Ә атым? Тулпарым минем? Аның теге чем кара айгырыннан күпкә өстен бит ул! Мин әллә ниткән сугышларда күпме кыйналып, яраланып беткән мәлләремдә ул мине бер хәвеф хәтәрсез сугыш-бәрелешләрнең иң дә кызган җиреннән исән-аман килеш алып чыга торган иде. Ә нинди акыллы иде ул үзе! Ул минем нәрсә әйтәсемне бер сүздән генә түгел, әйтергә дип авыз ачуымнан гына да түгел, әйтергә уйлавымнан ук белеп ала иде. Әй, нәрсә анда, ул хәтта минем нәрсә уйлавымны да алдан ук белеп, шуңа әзер торыр иде.
Аһ, ничек этли идем мин аны, ничек җафалый идем! Моны инде ходай үзе генә белә. Таң тишегеннән торып, аның өстенә менеп атланам да төн карасына кадәр өстеннән төшми идем. Аһ, ничек түзгәндер инде ул? Әмма ару-талу дигән нәрсәне белмәде аткаем.
Юк инде, юк, Чапайның чем кара аты минем чабышкы белән тиңләшә аламы соң инде?! Дөресен әйтим, үзе сиздермәскә тырышса да атымнан көнләшә иде ул. Минем белән очрашкан саен ул ат өстендә утырган килеш, бер кулы белән бөеренә таянып алыр иде дә, икенче кулы белән мыекларын бөтергәләргә тотыныр иде. Әй, мыегы да инде аның мыекмыни, борын астына ябыштырып куелган кара чучка койрыгы инде! Ә шулай да шапырына үзе, миңа бер төртмә сүз әйтми калмый. "Әй, имеш, нигә әле синең бу йолкышың коерыгы белән артта тузан туздырып йөри?!" Ә мин нәрсә инде, чит-читләре сынган тешләрем арасыннан чертләтеп бер төкереп куям да, тузан басып киткән яланаякларым белән чабышкымны шпорлагандай итеп, бөеренә төртеп алам һәм, Чапайга ж.авап та биреп торма-стан, тегене тәмам аптырашта калдырып китеп тә барам. Хет ж.ир упсын менә, дөньяң асты-өскә килсен, ә барыбер минем чабышкы аныкыннан шәбрәк. Ә Нәсимәгә килгәндә, монысы инде бөтен авылга билгеле: Нәсимә минем кәләшем, аныкы түгел. Ярәшмәгәнмен әле ярәшүен, ярәшермен әле, өлгерермен. Нәсимә миннән качмас.
Инде бу кадәресенә килсәк, Нәсимәнең минеке икәнен хәтта аның әнисе дә белә. Дөрес, усаллыкка усал ул, хәтта аны гаугачыл да, диләр, әмма эш андамыни, кияве булып алгач, үзе үк төзәтер әле ул холкын, яхшы якка юнәлтә башлар. Әмма шунысы хак, бер көнне ул үзнеең күршесенә: "Әнә, ат өстендә кем килгәнен күрәсеңме? Минем булачак киявем ул! Менә, ичмасам, егет! Чибәрләрнең чибәре!" дип киткәнен үз колагым белән ишеттем. Шунда ук көлешеп тә алдылар. Сөеклемнең әнисе авызыннан шундый мактау сүзларен ишет әле. Ә шулай да күңелемдә шик тә юк түгел. Соңыннан көлеп җибәрүләре сагайтты мине. Шунда ук үземнең чебиләнеп ярылган яланаякларыма, сыдырылгалаган кулларыма, әллә ничә кат ямалган күлмәк-ыштаныма күз ташлавым да булачак кайнанамның бу җәһәттән ихласмы-түтелме икәнлеген уйлатмый калмады, әлбәттә. Әмма шунда ук тагын бер нәрсә искә килеп төште. Мин еш кына күрше-күләннән аның турында: "Телгә ачы булса да, үзе гадел ул, туры сүзле кеше", - дигәннәрен ишеткәләгәнем бар. Димәк, бу сүзләрдә дә хаклык булгандыр.
Ә шулай да минем чынлап та чибәр булуымның дөреслеген тагын берәр кешедән раслатасы иде. Әһә, дәү әни бар бит әле. Менә ул нәрсә әйтер икән? Шунда аның янына йөгердем.
Дәү әнием, әйт әле, мин матурмы? - дип кычкырып җибәрдем мин, килеп керү белән үк.
Ул миңа бик тә җитди кыяфәт белән күз ташлады да, баштанаяк мине тикшереп чыгып:
- Ә нигә? Кыек-чалыш түгелсең, - дип куйды. Аннары тагын бит алмаларымнан яратып: - Шадраларың да юк. Аннары аның карашы минем аякларыма таба төште: - Аксак та түгелсең, бөкрең дә юк, - диде, иңбашларыма карап алгач. Ниһаять, тәмам нәтиҗә дә ясап куйды: - Чибәрсең, бабкәем, бик чибәрсең!
"Бәбкәем"ен әйтмәсә дә булыр иде дә бит, ни дисәң дә инде бит инде мин, каз бәбкәсе түгел. Әмма анысына инде артык бәйләнеп тормадым, бу очракта миңа үземнең маврлыгымны гына раслатырга кирәк иде.
Шунда ук йөгереп, көзге алдына барып бастым.
"Бәй, чибәрлмен шул, чибәр булмый ни!" - дидем мин күңелемнән генә, кача-поса янә үземне көзге аша күздән кичереп. Әй, я ходай, шунда ук үземнең җитди бер кимчелегемне күреп алдым: миндә, Чапайдагы кебек, ике очы өскә тырпаен торган кара мыек юк. Их, шул да булса соң! Мин ул Чапайның, кем әйтмешли, чибәрлектәге соңгы тиенен дә тартып алган булыр идем. Билләһи менә!
Шуннан инде мин, әниемнән яшеренеп бер почмакка поскан килеш, әтиемнең үткер пәкесе белән үземнең борын гөбемне кызарганчы диярлек кыра башладым. Артык тырышуымнанмы, кабалануымнанмы, бармагымны кисеп алдым. Әмма ярый әле, мыек буласы урын һич җәрәхәтләнмәде. Ә мыек юк га юк. Үсми генә бит... каһәрең. Шулай итеп, бу яктан алганда өстенлек тәки Чапай ягында калды. Әй, бер генә өстенлек, әллә нәрсә түгел бит әле ул!..
Бәй-бәй, шушы мыектан тыш Чапайның тагын бер зур өстенлеге булган икән, ә мин анысы турында уйлап та карамаганмын. Ул үзенең эше буенча да Нәсимәгә якынрак булган икән ләбаса. Нәсимә иптәш кызлары белән көн дә эштә, Чапай да, бригадир булгач, шунда, алар янында бит инде. Мин монысы турында уйлап га бирмәгәнмен. Юкса, мин дә шунда басуда, Нәсимә янында булыр идем. Тик соң шул инде, соң...
Әмма монысына минем бик тә уңайлы, бик тә зур сәбәбем бар иде. Бу сәбәп, әйтергә кирәк, Чапайныкына караганда да җаваплырак иде. Мин, иртә таңнан торып, үземнең дусларым һәм көрәштәшләрем белән бергә якындагы кара урман буена китәм. Шунда төнлә тик торып арып, безне сагынып беткән чабышкыларыбызны иярлибез дә авылыбызның изге чик буйларын сакларга дип сугышчан походка чыгабыз. Бу поход үзе серле дә, куркыныч та. Безнең алда әллә нинди серләр саклаган төмсә ерынтылар да бар, анда дошман засадалары яшеренгән булуы, безне эләктерүләре бар. Урмандагы һәр агач артында да безне көтеп посып утыручы шпионнар, лазутчиклар булуы мөмкин. Безгә бик сак булырга кирәк...
Менә шуннан башланып китә инде. Баштанаяк коралланган, санга безнекенә караганда ун кат артык булган дошман яулары, хыянәтчел рәвештә безнең чикләрне бозып, җиребезгә басып керәләр. Без батырларча аларга каршы ташланабыз. Менә китә ызгыш, менә китә бәрелеш, менә башлана канлы сугыш. Безнең инде озак сугышудан үтмәсләнә башлаган кылыч кыяларыннан башлары чабып өзелгән сусыл шайтан таякларының яшел каны ага-тама бара...
Ә кичен инде без тәмам арып беткән атларыбызны тезгеннәреннән тотып, кайтып барабыз. Дошманнарны җиңеп кайтабыз, ә шулай да башкайларыбызда борчулы уйлар да юк түгел. Инде көтә-көтә гаҗиз булып беткән әнкәйләр нәрсә әйтерләр безгә? Кайберләребезгә, бәлки, йодрык эләгеп куюы да бар. Барысын да аңлап бетерә алмаган әнкәйләребез безнең изге юлда йөрүләребезне беләләрмени? Менә шунда инде безнең иң олы җиңүләребезнең дә даны-шаны сүрелеп китә.
Менә шунда инде мин Нәсимәнең иптәш кызлары белән бергә эштән кайтуын күреп калам да, җйңү рәхәтенең мәхәббәт уты белән аралашып китүе белән кинәнеп, дәртләнеп, канатланып китәм...
Ә инде Нәсимәдән алдарак кайткан вакытларымда барысын да белеп, барысын да күреп торган дәү әниедл шунда ук:
- Әнә, безнең булачак киленебез дә басудан кайтып килә, дип хәбәр сала да: - Бар, улым, йөгер, чәйгә чакыр үзен, дип мине тагын дәртләндереп җибәрә.
Мин инде, билгеле, чабышкымны утын сараена бәйләп куям да, бөтен арыганнарымны онытып, Нәсимәгә каршың чабам.
Аның ахирәт дуслары мине күреп алулары була, кинәт йөзләре ачылып, китеп:
- Нәсимә, кара әле, кияү егетең килә бит, кияү егетең! -дип каңгылдаша башлыйлар.
Мин ни, йөгереп киләм дә, аны кулыннан эләктереп алып, үзем белән алып китәм.
- Э эх, - дип кычкырып калалар кызлар, - безгә дә булсын иде шундый кияү! Эләкми бит, эләкми...
Шунда Нәсимә, шул көнчел кызларга төрттереп җавап биргәндәй, иелеп, мине кочаклап ала да бик га тәмле итеп суырып, бер үбеп куя. Шундый рәхәт булып китә шушы үбүдән соң, шундый рәхәт, бөтен тән буйлап әллә нәрсә йөгереп үткән кебек тоела. Таң алдындагы йокы да, шунда күргән кыз-кыркынлы төш тә, ул кадәр үк тәмле булмый иде кебек. Ә үзем һаман көтәм, их, минэйтәм, тагын бер үпсәңче! Юк, башка эләкми. Озын, калын кара чәч толымнарыннан әле яңа гына үләне чабып алынган болынның хуш исе борынны кытыклап үтә. Кулга-кул тотышып, без аның белән урам буйлап кайтабыз һәм әллә кайчан ук, әллә ни гомердә башланып киткәндәге әңгәмәбезне дәвам итәбез.
- Син мине яратасыңмы, җаныкаем?
- Яратам, әйе-әйе, яратам.
- Нык, ны-ык итеп яратасыңмы?
- Үлеп-үлеп яратам...
Калганы аның көз көне булды. Усал, суык җил, кемгә дер ачу тоткандай, агач ботакларының алтын яфракларын өзгәләп,җилтерәтә-җилфердәтә, аларны әллә кайларга алып китә. Менә шушы рәхимсез җил китерде дә, инде шушы аяусыз, котсыз хәбәрне - имештер, Нәсимә кияүгә чыга. Кемгә диген әле син аны?! Чапайга! Менә сиңа мә! Ышанмасаң, ышан.
Әлбәттә, минем моңа ышанасым килмәде, шунда ук Нәсимәне эзләргә чыгып киттем. Ничек тә бу шик-шөбһәне таратып җибәрергә кирәк иде.
Эзләдем, эзләдем - табалмадым.
Беразданрак Нәсимә үзе безгә килеп керде. Нәрсәгә килгән диген әле син аны?! Минем әти-әниемне үзенең туена чакырырга килгән. Үзе шунда ук миңа бүләк тә биреп маташкан була, җитмәсә, бөке белән ата торган һава мылтыгы. Ул бүләкне кем җибәргән, дисезме? Чапай. Әйе-әйе, әлеге дә баягы шул Чапай! Җизнәкәй, имеш!
Уф! Ачуымнан үземне куяр урын табалмадым. Утын сараена кердем дә, үпкә-ачуларны бергә кушып, ярсый ярсый, шул һава мылтыгы дигәннәрен балта белән чапкалап ташладым. Аннан очы-кырые бетмәс сугышларда ямь-яшел канга баткан кылычымны кисәкләргә телгәләдем. Ә үземнең җан дустым булган аргамагымны - исәпсез-хисапсыз сугышларда чыныккан җирән кашкамны кычыткан чытырманына олактырдым - ник чукынып китмәгәе шунда! Нәсимәм булмагач, ул толпарның ни кирәге бар миңа?!
Кичен кияү кешенең дуслары, иләмле-иләмсез җырлар яңгыратып, киленнең ата-аналары, туган-тумачалары, дус-ахирәтләр өйләренә керә-чыга, Нәсимәне эзләп йөрделәр. Миндә өмет чаткысы кабынып китте - бәлки, таба алмаслар, бәлки, Нәсимә миңа калыр?..
Кая инде ул, тәки таптылар. Иманнары юктыр инде, иманнары булса, табалмаслар иде.
Әллә нинди иләмсез гармун тавышлары ачы ж.ил сызгыруы белән кушылып, бөтенләй колакка ятмаган әллә нинди дыңгырдауга әйләнеп китте. Үзем ихатабыздагы сиртмәле кое янында утырып, көтелмәгәндә башыма килеп төшкән кайгы-хәсрәттән ачынып-ачынып елыйм. Башыма күк гөмбәзе ишелеп төшә кебек. Безгә әллә шырпы, әллә иләк сорап йомышка кергән күрше кызы, шүрли шүрли генә янымнан үтеп китте дә, инде тәмам ераклашкач, куып җитә алмаслыгыма ышангач:
- Фу!.. Елак-мылак!.. Утыра читтә елап!.. - дип үчекли-үчекли кычкырып чыгып та китте.
Мин кыймылдамадым да! И-и, юләр кыз да инде. Ни белә ул мәхәббәт турында?.. Шунда дәү әнием яныма килде дә чәче шәп-шәрә кырылып алынган башымнан сыйпап:
- Җитте инде, бәбкәм, елама! Син зур үскәнсең бит инде. Үскәнсең, егет булып җиткәнсең! - дип аркамнан сөеп куйды. - Тагын бер елдан мәктәпкә йөри башлыйсың бит инде...
Шулай диде дә, аркамнан кага-кага, җитәкләп мине өйгә алып кереп китте. Ә тышта мәрхәмәтсез җил генә торып калды. Ул усал итеп улый-улый, агач ботакларын битәрли, үз тавышына үзе тыгылып, тончыга башлаган гармун тавышын әллә кая, төн караңгысына алып китә дә, каядыр олага, юк була...
Русчадан Равия Абдуллина тәрҗемәсе.
"Аргамак" журналы № 1, 1992.
