БАЙЧУРА ҮЗБӘК

(1923-1996)

Үзбәк Шәриф улы Байчура 1923 елның 6 гыйнварында Казан шәһәрендә танылган татар журналисты Шәриф Байчура һәм беренче татар хатын-кыз врачларыннан булган Әминә Галимбәк гаиләсендә дөньяга килә.

1948 елда ул Казан юридик институтын, ә 1949 елда Казан дәүләт педагогика институтын тәмамлый. Озак еллар Казан шәһәре югары уку йортларында, шул исәптән 1954-1959 елларда Казан дәүләт университетында да укыта. Шул ук вакытта, 1953-1963 елларда СССР ФА Казан филиалының Тел, әдәбият һәм тарих институтында да эшли. 1966-1971 елларда Мәскәү шәһәрендә СССР ФА нең Тел белеме институтында хезмәткәр була. Шунда 1966 елда докторлык диссертациясен яклый.

1972 елдан ул Ленинград университетында эшли башлый. Үзбәк Байчура - татар теленең эксперименталь фонетикасы, тюркология, фин-угор телләре белеме, алтаистика фәннәре буенча күпсанлы фәнни хезмәтләр авторы. Ул фонемаларны аеру билгеләре һәм татар телендә аларның составын ренгентка төшерү һәм палатограммалар ярдәмендә билгеләү критерийларын эшли. Ү.Байчура төрки телләрдә вокализм, консонантизм системасын сыйфат һәм артикуляцион яктан тасвирлый, сүз басымын тикшерә.

Үзбәк Байчура 1996 елның 13 нче мартында Санкт-Петербург шәһәрендә вафат була.
ТР Милли китапханәсендә сакланучы Үзбәк Байчура фонды 1997 елда оеша. Ул 400 гә якын китаптан һәм Байчуриннарның гаилә архивы документларыннан тора. Коллекциянең нигезен ХХ йөз башыннан - 1990 елларга кадәр басылган гомуми тел белеме, төрле милләтләрнең тел белеме, телләр тарихы, тюркология, фин-угор телләре белеме, алтаистикага караган фәнни хезмәтләр, төрле телләрнең сүзлекләре тәшкил итә. Аларның яртысы рус телендә, шулай ук БДБ халыклары, фарсы, төрек, немец, инглиз телләрендәге сирәк басмалар бар. Архив документлары, хатлар һәм фотографияләр галимнең шәхси тормышын һәм фәнни эшчәнлеген күзалларга ярдәм итәләр.

Үзбәк Байчура фонды турындагы библиографик мәгълүмат кулъязмалар һәм сирәк китаплар бүлегендә урнашкан традицион каталогта чагылыш таба.

Татарстан Республикасы Милли китапханә фонды