(1887-1938)
Балалар язучысы Фәхрелислам Нигъмәтулла улы Агиев 1887 елда элекке Тамбов губернасы Тимникәү (Темников) өязе Тенишево авылында мулла гаиләсендә туа. Башлангыч белемне авыл мәдрәсәсендә ала. Ундүрт яшендә, бер сәүдәгәргә ялланып, Харбинга китә. Анда алдынгы карашлы кешеләр белән аралаша, бик яшьли эшчеләр хәрәкәтенә кушылып, 1905 елгы революция көннәрендә тимерьюлчылар арасында пропаганда алып бара. 1906 елда Ф. Агиев Казанга килә һәм, үзлегеннән хәзерләнеп, учительләр мәктәбе программасы нигезендә имтиханнар тапшыра. 1908—1915 елларда Казан шәһәрендә балалар укыта һәм бер ук вакытта язу белән дә шөгыльләнә. Аның мәкалә һәм хикәяләре 1907 елдан башлап Казанда чыга торган «әлһислах», «әхбар» газеталарында, соңрак «Кояш» газетасында һәм «Аң», «Мәктәп» журналларында басыла. Шулай ук ул мәктәпләр өчен дәреслекләр язу, уку китаплары төзү эшенә дә күп көч куя.
Әмма әдипнең иҗат эшчәнлегендәге иң әһәмиятле тармак итеп аның татар балалар әдәбиятын устеругә салган хезмәтен санарга кирәк. 1913 елның апреленнән башлап ул үз наширлегендә һәм редакторлыгында балалар өчен «Ак юл» исемле әдәби журнал чыгара башлый. Биш ел дәвамында чыгып килгән бу журнал битләрендә балалар әдәбиятында эшләүче әдипләрнең күп санлы шигырһләре, хикәяләре, сәхнә әсәрләре басылып чыга. Совет чорында күренекле татар балалар шагыйре булып танылган Бари Рәхмәт, әдип Нәкый Исәнбәтнең дә беренче шигъри тәҗрибәләре иң башлап шушы журнал битләрендә дөнья күрә. Ф. Агиев үзе дә балалар язучысы буларак «Ак юл» журналын чыгарган чорда формалаша. Аның балалар психологиясен тирән аңлап, аларның яшь үзенчәлекләренә яраштырып язган шигырьләре, кечкенә хикәяләре, тәрҗемә әсәрләре журналның һәр санында диярлек биреп барыла. Әдипнең «Кәкре аяклы тавык» исемле шигъри әкияте балаларның иң яратып укый торган китапларыннан берсенә әверелә.
Октябрь революциясеннән соң, 1917-1924 елларда, Ф. Агиев туган якларында волость ярлылар комитеты председателе, губернадагы татарлар арасында мәгариф эшләрен оештыручы була, Пенза шәһәрендә «Сабанчы» газетасын чыгаруда актив катнаша. 1924 елда ул Мәскәүгә күчә һәм РСФСР Мәгариф комиссариатында инструктор-методист, СССР халыклары үзәк нәшриятында (Центриздат) татар бүлеге секретаре, соңыннан үзәк татар драма театрының директоры булып эшли. Шушы елларда аның берничә тәрҗемә китабы һәм «Хикәяләр жыентыгы» басылып чыга.
Ф. Агиев совет чорында көндәлек матбугатта әдәбият тарихына кагылышлы мәкаләләре белән дә чыгышлар ясый. Ул беренче татар пролетар язучысы Гафур Коләхмәтовның иҗат биографиясен өйрәнеп, әдипнең беренче әсәрләр җыелмасын бастырып чыгара.
Ф. Агиев 1938 елда вафат була.
БИБЛИОГРАФИЯ
Кыйраәт ибтиданә. 4-кит. 2 басма.— Казан: Мәгариф, 1917.— 67 б.
Булдыклы табиб. Фатиханың яшерен сере: (Хикәя).— Казан: Мәгариф, 1921.—15 б. 20000.
Зур сугыш.— Казан: Татар Совет Социаль Жөмһүрияте дәүләт нәшр., 1921.—12 б. 20000. (Кучмә уку к-ханәсе).— Китапта шулай ук Г.Тукайның «Аждаһа» әсәре.
Куяннар.—Казан: Мәгариф, 1921.—16 б. 20000.—Китапта шулай ук X.Әбелханның «Дуслык бетте» әсәре.
Сукыр Ильяс: Хикәя.—Казан: Мәгариф, 1921.—14 б. 20000.
(Балалар күңеле, 12-кит.). Китапта шулай ук Ш.әхмәдиевның «Ай алдады» хикәясе.
Кәкре аяклы тавык: Шигъри хикәя.— М: СССР халыкларының үзәк нәшр., 1926.—24 б. 4000.
Хикәяләр җыентыгы.— М.: Нәшр. кооперативы матбагасы, 1926.—60 б. 4000.
АНЫҢ ТУРЫНДА
Гайнуллин М. фәхрелислам Агиев (1887—1938).— Кит.: Гайнуллин М. Татар әдипләре: (Иҗат портретлары). Казан, 1978, 256—258 б.
Фатыйма И.Фәхрелислам Агиевка 90 яшь.— Казан утлары, 1977, № 8, 179 б.
"Совет Татарстаны язучылары" китабыннан файдаланылды (Даутов Р.Н., Нуруллина Н.Б. Совет Татарстаны язучылары. – Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1986), беркадәр үзгәрешләр кертелде.
