Актаныш

Ни очен чаллыга маршрутный автобусны туктаттылар? Юл тозу генэ сэбэп була алмый. Гади халыкнын таксига 3 бэясенэ утырып йорергэ момкинлеге юк. Болай да атнага 4 конгэ генэ калган иде, шимбэ купчелек кеше кайта торган кон булса да, йормэде.

Ураза житте. Шул Актаныш уртасында торган шэрэ хатын белэн бер ир атын алып ыргытыгыз эле бигрэк ямьсез булып торалар.Матур тавышлы жырчыга халык болайда килэ ул реклама бирэсе юк.Хэзер жырчылар бармак белэн генэ санарлык матур тавышлы иплесе

Шпион тугел сикэн ул блокнот кутэреп йоруче?
Эллэ Айдан тошкэнме? Актаныштагы проблемаларны белмэгэн Кеше булгач ул шулай кебек тоела.

Ул Актаныш авыл советы нигэ кеше белэн очрашып экият сатып йори икэн? Ул язган блокнотлары Тула бит Инде . Башта организациялэрдэ йореп шул блокнотка борчуларны язып йорделэр, хэзер урамнарда. Интегеп паста бетермэгез барыбер эшлэнгэн эшегез юк . Энэ ярышларда йореп грамота кутэреп фотоларга тошеп тик йорегез. Жыелышдарда сойлэнгэн элементарный эшлэрне дэ эшли алмыйсыз. Балык башыннан чери. Аннан халык зарлана дисез, зарланыр Инде Кая барсын буыр самообложение алалар но бер эше дэ куренми .

Фәнни яктан нигезләнгән, астрономик күзәтүләр белән дәлилләнгән иң чын, иң дөрес бәйрәмнәр – татарда. Һәм дә татарда гына. Төрле пасхалар, раштуалар, масленицалар, колядалар һәм башкалар – берсе дә дөрес дәйрәмнәр түгел. Иң дөрес бәйрәмнәр: Карачум төне – иң озын төн, 23-че декабрьгә каршы төн, Нардуган – татарның Яңа елы - 23 декабрь, Сөмбелә – иң озын көн – 21 мюнь, Йомырка бәйрәме – 21 март, көн белән төн тигезләшкән көн – татарда һәм татарда гына.

21 мартта татарның олуг бәйрәме – Йомырка көне, Кызыл Йомырка бәйрәме (Морад Аджида – Күкәй бәйрәме). Татарның бу бәйрәменә – 3 мең ел, инде моннан 3 мең ел элек үк инде татарларның бабалары төрле баганалар утыртып түгәрәк буенча, аларның күләгәләрен үлчәп Кояш торышы көннәрен ачыклаганнар, Кояш борылышы көннәрен, ел фасыллары алышу көннәрен бәйрәм иткәннәр. Морад Аджи Алтай тауларында татарларның борынгы бабалары ничек итеп Күкәй бәйрәмен билгеләп үтүләрен тасвирлаган сурәтләр (петроглифлар) бар дип яза, ул сурәтләрдә балалар кешеләрдән сырланган йомырка җыеп йөриләр. Ул рәсемнәргә 3 мең ел.

Татарның бу бәйрәме соңыннан башка халыкларга да күчкән (Морад Аджи): фарсылар урлаганнар мәсәлән, аннары аны алар Нәүрүз дип атаганнар. Имеш ул аларның Яңа ел бәйрәме икән. Славян халыкларына ул Масленица булып кереп калган, христианнар татарның йомырка буявын күреп пасхаларына йомырка сырлый башлаганнар. Тик аларның бу бәйрәмнәре астрономик даталарга туры килми, шуңа да дөрес бәйрәмнәр дип атала алмыйлар.

Ничек үтә соң татарда Йомырка бәйрәме?
20 март көнне татарлар күпләп йомырка пешергәннәр, аларны буяганнар, (гадәттә суган кабыгы төнәтмәсендә, шуннан бәйрәмнең атамасы – Кызыл йомырка бәйрәме, имән кабыгы, чөгендер төнәтмәсе дә киң кулланылган), бизәгәннәр, сырлаганнар. Ә 21 март көнне исә, балар йорттан йортка йөреп шул йомыркаларны җыйганнар, кергән йортларга алар төрле такмаклар әйткәннәр:
Кыт-кытыйк, кыт-кытыйк,
Әби-бабай өйдәме?
Бер йомырка бирәме?
Тавыклары; күп булсын,
Әтәчләре күп бассын.
Бер йомырка бирмәсә, -
Түрегездә күлегез,
Шунда батып үлегез!
=
Чеби-чеби-чеп тавык,
Куначага мен тавык.
Куначага менәлмәсә,
Чебешеңне җый тавык.
Әби-бабай, өйдәмсең,
Бер йомырка бирәмсең?
Бер д;омырка бирмәсәң -
Тимерчегә барырмын,
Тимер тукмак алырмын,
Башын сугып ярырмын.

Йомырка җыйгач балалар янда булган тау башына менгәннәр. Анда кемнең йомыркасы иң матуррак бизәлгән конкурсы үткәргәннәр, йомырка түгәрәтү уены уйнагнанар. Кемнең йомыркасы ераграк тәгәрәп төшә дә, кемнеке ватылмый төшә. Монда инде балалар гына түгел, олылар да катнашкан кай вакытта (кай авылларда), гаиләләре белән, бар авыллары белән тауга менеп бәйрәм итүчеләр дә булган.

Баларадан соң яшь-җилкенчәккә чират җиткән. Алар атларга менеп, аларны бизәп, урамнар буйлап җырлап-биеп йөргәннәр, төрле уеннар уйнаганнар. Шуннан инде өлкәннәргә чират җиткән. Алар бер-берсен кунакка чакырганнар, тәм-төмнәр белән бер берсен сыйлаганнар. Төп аш – тәбикмәк/коймак булган, шуннан инде славяннарның маслени цаларына блин пешерү традициясе кереп калган (Морад Аджи).

Татарның бу Йомырка бәйрәме – тирән фәлсәфи мәгънәгә ия. Ул тормышның, табитьнең мәңге яшәеше, алмашынып, терелеп торуын чагылдыра. Йомыркадан чеби чыга, чеби – тавык булып үсә, ул тавык аннары йомырка сала, һәм һәрвакыт шулай дәвам итә яшәеш. Табигать белән дә шул ук күренеш. Җәйдән соң яңгырлы көз килә, көзне салкын кыш алмаштыра, кышка алмашка якты яз килә, яздан соң – җылы җәй.

Безнең шыр мокытлар татарның үз бәйрәмен билгеләп үтәсе урынга, аны кире торгызасы, популярлыштырасы урынга фарсыларның бездән урлаган Нәүрүзләрен бәйрәм итеп яталар. Авызына сугыгыз шуларның – кем нәүрүз дип авыз ача. Нәүрүз түгел, татарның Йомырка бәйрәме, яз бәйрәме, яшәеш бәйрәме, тормыш бәйрәме, муллык, бәрәкәт бәйрәме, табигатьнең уяну бәйрәме ул Кызыл йомырка бәйрәме!
Безнең мәдәният эшлекләрен, шыр надан, томана мәдәният эшлеклеләрен (министрларына кадәр) сыек чыбык белән тотып ярырга кирәк. Татарның үз бәйрәмнәрен дә торгыза алмаган, торгызырга да теләмәгән шул иәдәният эшлеклеләрен.

ата индоутканы ана индоуткага алыштырам

Чынлап торып укытам диеп йоргэн укытучыларга инде утыз еллап почет бетте. Хэзер почетта аерым балаларны алып, шуларны олимпиада призерлары итучелэр. Андыйлар юньлэп дэрес укытуга БИК тырышмыйлар. Категориялэр, званиялэр генэ кирэк аларга.

Хэерле коннэр! Беренче мэктэп егетлэрнен хезмэт укытучысы! сез кайчан ата-анага ой эше биреп, аларга билге куюдан туктыйсыз? ни очен алай анлатам. Укытучы 6 нчы класстан башлап проект эше эшлэргэ бирэ. Моны элбэттэ инде бала узе башкарып чыга алмый . Беренчедэн сез ул баланын оендэ материал бармы, момкинлек бармы, ул аны анлыймы, сез анлаттыгызмы дигэн сораулар бирэсезме? сез бит простой гына эшлэр бирмисез анын хэр берсенэ материал,сэлэт хэм вакыт кирэк. Эштэн кайтып шуны эшлэп утырырга вакыт бар дисезме эллэ? аннан нишлэп сез тэлап иткэч ботен эйбер белэн обеспечить итмисез. Болай да бит инде кирэк материал хэм инструментларны сатып алып жибэреп торабыз. Дэрес куелган икэн балалар янында булыгыз, ойрэтегез, укытыгыз! узегезгэ эйтсэн бала страдать итэ инде. Ата-ана элбэттэ бу проектларга акча тулэп эшлэтергэ мэжбур була. Булмаса оценка 2 ле куела эле бер генэ тугел хэм чиреккэ жунле билге чыкмый. Башта узегезнен баш белэн уйлап карагыз шул сорауларны ой эше кушканчы , эшлэтегез мэктэп материалы белэн дэрестэ. Ботен баланын да ул проектларга возможность хэм сэлэте юк. Кирэк булган балалар болай да узлэре конкурста катнаша ул.