КОЛЫЙ МӘҮЛА

(XVII йөзнең икенче яртысы)

Мәүла Колый – XVII йөзнең икенче яртысында иҗат иткән татар шагыйре. Аның туган һәм үлгән еллары төгәл билгеле түгел. Бер кулъязмадагы шигырендә автор үзен «Меллагол» дип тә атый. Аерым исбатлаулар буенча Мәүла Колыйның чын исеме – Бәйрәмгали Колыев (Бимкә суфи). Ул тумышы белән Татарстан Республикасының хәзерге Питрәч районы Чыты авылыннан.

1670 елларда шагыйрь бер төркем татар крәстияннәре белән борынгы Биләр шәһәре тирәләренә күченеп утыра. Әмма Петр I фәрманы белән 1699 елда аларны яшәгән җирләреннән куалар. Мәүла Колый Иске Иштирәк авылына (Татарстан Республикасының хәзерге Лениногорск районы) күченеп килә. Димәк, ул XVII гасыр ахырларында – XVIII йөз башларында исән була.

Шагыйрь үз әсәрләренең күпчелеген «хикмәт» дип атый. (Хикмәт – фәлсәфи-дидактик характердагы, афористик яңгырашлы лирик жанр атамасы.) Аларның саны йөзгә якын. Мәүла Колый хикмәтләре тел-стиль, эчтәлек, форма ягыннан тормышчан һәм үтемле.

Соңгы елларда Мәүла Колыйның ике поэмасы табылды. Әсәрнең беренчесе «Береккәннәр сыйфаты», икенчесе «Хәлял нәфкъә эстәгәнләр (Хәләл ризык теләүчеләр) сыйфаты» дип атала. Соңгысының ахыргы өлеше сакланмаган.

ТӨП БАСМА КИТАПЛАРЫ

Хикмәтләр / төз., кереш сүз авт. М.Гайнетдин. – Казан: Иман, 2000. – 136 б. – 200 д.
Мәүла Колый поэмалары / төз. Р.Мәрданов. – Казан: Милли китап, 2008. – 87 б. – 500 д.

ИҖАТЫ ТУРЫНДА

Абилов Ш., Дәүләтшин К. Мәүла Колый иҗаты // Татар әдәбияты тарихы. – 1 т. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1984. – 366–385 б.
Татар поэзиясе антологиясе. – 1 т. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1992. – 179–187 б.

* * *
Давлетшин К. Мауля Коли // Средневековая татарская литература VIII–XVIII вв. – Казань: Фэн, 1999. – С. 163–176.