АЛЛАҺИЯР

(1616–1713)

Аллаһияр Суфи – мәшһүр «Собател-гаҗизин» («Гаҗизләрнең ныклыгы») китабының авторы. Нугай ыруыннан булган бу кеше Бохарада яши һәм туксан яшькә җитеп, шунда үлә. Ул – Аллага пантеистик ышанучы, Алла гыйшкына мәдхия җырлаучы суфи шагыйрь. Төрки һәм фарсы телләрендә иҗат итә. Ата-бабаларының төп чыгышы Идел буеннан дип уйланыла. Язган әсәрләреннән безнең якларда иң күп таралганы, укылганы – «Собател-гаҗизин» («Гаҗизләргә терәк»). Бу китап бездә язма нөсхәләрдә тарала. Алла гыйшкына мәдхияләр җырлау максаты белән язылган бу әсәрләрдә социаль мотивлар, шәхес иреге, рухи азатлык идеяләре дә яңгыраш таба. «Собател-гаҗизин» поэмасы шигъри бизәкләре, эмоциональ тәэсирлеге белән XIX йөз татар поэзиясенә үрнәк булып хезмәт итә. Аның 40 тан артык басмасы дөнья күрә. Абыстайда укыган татар кызы шушы китаптан сабак алган, шәригатьчә итагатькә, әдәпкә өйрәнгән. Утыз Имәни, Таҗетдин Ялчыголлар бу китапка шәрех (аңлатма) язганнар. Ялчыголның үз кызы Газизәгә багышлап язган әлеге шәрехләре безнең әдәбият тарихында «Рисаләи Газизә» исеме белән мәгълүм.

«Собател-гаҗизин»нең китап рәвешендәге беренче басмасы 1802 елда Казанда дөнья күрә. Шуннан соңгы басмаларының исәбе-хисабы юк. Хәзерге көндә Казан университеты китапханәсендә аның 23 төрле басмасы саклана. 1845 елгы бер басмасы профессор Казимбәкнең сүз башы һәм аңлатмасы белән чыга.

ТӨП БАСМА КИТАБЫ

Собәтел-гаҗизин (Гаҗизләргә терәк). – 12 т. – Казан: ТаРИХ, 2003. – 398 б. – 20000 д.

ИҖАТЫ ТУРЫНДА

Татар энциклопедиясе. – 1 т. – Казан: Татар энцикл. ин-ты, 2008. – 136 б.