Кычытмаганны кашу

Билгеле булганча, әлифба­быздагы хәрефләр саны урыс алфавитындагыдан алтыга артык. Нәтиҗәдә үзләрендә шушы хәрефләр булмагач, татарча исемнәребезне урыслар бозып әйтә. Сузык авазлар белән эш җиңелрәк, әй­тик “ә”не “а”га, “ү”не “у”га, “ө”не “о”га гына алмаштыралар. Ә менә “җ” урынына “дж” дип куеп, “ң”ны “нг”га үзгәр­теп һәм “һ” ны “г”га алмаштырып тулы бер буталчык кер­тәләр.

Нигездә, Көнбатыш Европа телләреннән алынган исем­­нәрдәге “җ”, “ң”, “һ” хә­рефлә­рен бер дә кирәк­мәгәнгә “дж”, “нг” ,”г”га алмаштырып язабыз һәм әйтә­без. Мисаллар коточкыч күп һәм безнең телебез файдасына түгел. Джа­лил, Джау­дат, Джамиля, Гади һәм башкалар. Әле ярый хәзергә татар исем­нәрен үзебезчә, Җә­лил, Җә­милә, Һади дип дө­ресләп яза һәм әйтә алабыз, ә башка тел­ләрдән урыс аша кергәннәрне нигәдер бозып язабыз һәм укыйбыз. Нигә без Җорҗ Бушны Джордж Буш, Һейнене Гейне дияргә мәҗ­бүр соң әле?

Менә шулай һәрвакыт бас­кын халык кубызына биеп торсак, Джалил, Джамилә, дип язарга гына түгел, әйтергә дә күнектерелербез. Һадиев­не Гадиев дип яза һәм әйтә башладык та инде, шулай күнегеп китәргә дә озак түгел.Әнә бит үзебезнең тел галим­нәребезнең мәгънәсезлеге аркасында каты “к” һәм “г” хәреф­ләреннән мәхрүм ител­гәч, хәзер каләм, кәгазь дип язабыз да, укыйбыз да. Һич югы башкорт туганнарыбыздан үрнәк алган булсалар да, бик мөһим ике хәрефебез сак­ланып калыр иде.

Шөкер, “Азатлык” радиосы бозып әйтүләргә юл куймый, “Мәдәни җомга” һәм башка басмаларыбыз да Гейне дип язмый, тиешенчә Һейне дип дөрес яза. Коттеҗ, җинс кебек төшенчәләрне дә “дж“ кулланмыйча язарга һәм әйтергә өйрәнсәк, шулай ук комачауламас. Шәх­сән үзем кая гына язганда да “дж“ кулланмыйм, ләкин барыбер “дөресләп” төзәтә­ләр.

Бездә теле­безгә зыян салуга китерүче фи­кер­ләр белән мавыгып китүләр күп. Татарстан суверенитеты игълан ителгән елларда “боралак”, “мәхкәмә” һәм башка шундый төрки, гарәп, фарсы телләреннән алынган күркәм төшенчәләр кулланыла башлаган иде. Әмма тел галим­нәребез моңа кискен каршы чыкты. Имеш, “җөмһүрият”кә караганда рес­публика әйбәт­рәк. ”Арыш, бодай, арпа һәм башка культураларны арыш мәдәнияте дияр­гәме. Акчаны экономияле тотарга диясе урынга икътисадлы дию буламы инде”, фәлән дә фәс­мәтән.

Кычытмаганны кашып, телебез турында “кайгырту­чылар”га бер дә курыкмыйча “культура”сын да, “мәдә­ни­ят”ен дә иркенләп, синонимнар рәвешендә кулланыгыз диясе килә. Әнә тагын бер­се “Мәдәни җомга”ның “Ту­ган тел” кушымчасына та­тарның бик тә матур төшен­чәләре булган “зур әти” (зү­рәти), “зур әни” (зүрәни) сүз­ләрен алып ташларга тәкъ­дим итә. Имеш, “зур”ның антонимы “кечке­нә”, шулай икән, кечкенә әти буламыни? Шуңа күрә “әби”, “бабай” гына тиеш?! Нинди сафсата! Алайга китсә, Америкадагы карт-кортка да, Камчаткадагысы да әби-бабай дип атала. Ә зүрәни, дәү әни фәкать синеке генә. Әби, бабай исә хатыныңның әти-әни­се була. Аларны ничу сәх­нәләрдән, маймылланып, тү­ще дә тесть дип атарга.