Әтиләре сугышта үлеп калып, дәүләттән бернинди ярдәм дә ала алмаган кешеләргә бик читен

Сугыш башланганда 15-16 яшь булган егетләр дә хәзер инде туксанны тутыра. Еллар узып, буыннар алмашынса да, күз яшьләре әле дә кипмәгән аларның. Сугыш ятимлеген күреп, зар елап яшәүчеләр, күңелендәге хисләрне кәгазьгә төшереп редакциябезгә хат юллый. Кайберәүләр үзләре үк яныбызга килеп хәлләрен сөйли.

Казанның Авиатөзелеш районында яшәүче Фәрхинур апа да редакциябезгә үзе килде. “Гомерем буе рәхәт күрмәдем. Балачагым авыр елларга туры килде. Сугыш башланганда миңа 19 яшь иде. Яшь чак, әллә нинди матур хыяллар белән яши идек. Тик сугыш башланып, бар тормы­шы­бызның асты өскә килде”, – дип сөйли ул. Әбекәй күптән түгел 90 яшен тутырды. Әмма туган кө­нендә хәтере калган. Ил җитәк­челәреннән котлау открыткасы көткән, район түрәлә­ре килеп тәбрик итәр дип өмет иткән ул. “Хәзер ул елларны искә төшереп утырудан мәгънә юк инде. Ул вакытны уйлап йөрәгемне бозмаска тырышам. Тик күңел игътибар көтә бит”, – ди ул.

Күрше кызы телен күрсәтте

Хат язып салучылар да җи­тәрлек. “Әтиебезнең 1943 елны үлгән хәбәре килде. Без бу вакытта әнинең итәгендә биш бала идек. Иң зурыбызга – 12 яшь. Сугыш беткәч тә кайтыр әле дип көттек. Күрше Фәтхия апаның ире кайтты. Түше тулы орден-медаль! Ул көн әле дә хәтеремдә. Өч баласы да авыл башына йөгерде. Минем белән бер яшьтәге кызлары Зөләйха шатлыктан нишләргә белми. Безгә карап телен күрсәтә. Шул чактагы читенлекләрне белсәгез! Тел күрсәтү – бер хәл, тора-бара әтиле һәм әтисезләргә бүлгәли башлаулары бәгырьгә тиде, – дип сөйли Наҗия апа. – Әни әтигә тугры булып калды. Яшермим, рәхәт яшәмәдек. Авыр чаклар күп булды. Тора-бара  ветераннарга фатир бирә башладылар. Әнә шул чакта бик кимсендек. Әлеге дә баягы күршеләр зур таш йорт салып чыкты. Өч баланың һәркайсына фатир алып бир­деләр. Әле өстәвенә хөкүмәт тә булышты. Насыйх абый озак яшәде. Узган ел гына бакыйлыкка күчте. Сугыш булмаса, безнең әти дә яшәр иде...”

Әтиләре сугышта үлеп калган, дәүләттән бернинди ярдәм дә ала алмаган кешеләргә бик читен. Күбесенең пенсиясе бик аз. Әнә шуңа да тормыш итү авырга туры килә. Ә кайберәү­ләрнең пенсия акчасын үзеннән алда көтүче кешеләре бар. “Тугыз мең сум пенсия алам. Җитми бит, кызым. Шуның дүрт меңен фатир өчен түлисе,  калган биш меңенә ай буе торасы бит әле. Ит алырга бөтенләй мөмкинлегем юк. Акча барда, тавык алып куям. Сөтләр дә кыйммәт хәзер, – дип сөйли Минзифа әби. – Ә кемдер ри­зыкның кадерен белми. Чүп­леккә азык-төлек ташлыйлар. Безнең әтиләр шуның өчен кан түккән­ме?”

Бу аналар Герой булырга тиеш иде!

Авылда гомер итүче әби-ба­байларның тормышлары ярый­сы икән әле дип уйлап куйдым. Күрше-тирә ташлап бетерми, сә­дакасын кертүче бар. Авырса да, ярдәм итәләр. Авыр хәлдә кал­ганнарның барысы да – сугыш ятим иткән балалар. Бу хакта җәмәгать эшлеклесе, элеккеге депутат Фәндәс Сафиуллин да бик борчылып сөйләде. “Сугышта балаларын, ирлә­рен югалт­кан тол хатыннарга зур таш­лама тиеш. 1991-1992 елда ук  шундый тәкъдим белән чыккан идек. Хөкүмәт аны хуплаган иде. Әмма ул тормышка ашмый калды. Сугыштан исән кайту – үзе бер бәхет, үзе үк Аллаһы Тәгалә биргән ташлама. Андыйларга ярдәм түгел, игътибар да, җәмә­гать­че­лек һәм дәүләт тарафыннан хөрмәт тә җитә иде. Сугыш чоры балаларына әле дә ярдәм итәргә соң түгел, – ди ул. – Мин үзем дә – сугыш чоры баласы. Әти фронтка киткәндә биш яшем тулмаган иде. Ятимлекнең ни икәнен бе­ләм. Әмма мин, сугыш чоры баласы буларак, бер ташламадан файдалана алдым. 1951 ел иде бу. Ул чакта 8-10 сыйныфта уку түләүле. Әтиләре сугышта һәлак булганнарга бушлай белем би­рәләр. Сыйныфта 22 бала идек. Безгә Вильданов фамилияле, үзе дә сугышта булып кайткан укытучы белем бирде. “Балалар, кай­сыгызның әтисе сугышта ятып калды?” – дип сорагач, бөтенебез торып басканын әле дә хәтерлим. Фронтта көн саен үлемеңне көтеп йөрсәң дә, тылда хәлләр кыенрак булгандыр дип уйлыйм. Ачлыктан интегеп ятучы балаң­ны күрү, үлгәненең күзен йомдыру әниләр өчен нинди ачы газап булгандыр. Бу аналар Герой булырга тиеш иде”.