КФУ татарлыктан ваз кичмәсме?

Бишенче май көнне КФУда Филология һәм мәдә­ния­т­ара багланышлар инсти­тутының Химаячеләр советы утырышы булды. Утырышта институт­ның бер еллык эш­­­чән­ле­генә йомгак ясалды.

Институт директоры Рә­диф Җамалетдинов, урыс һәм чит телләр филологиясе бүлеге мөдире Резедә Мө­хәммәтшина, урыс теле һәм мәдәниятара багланышлар югары мәктәбе мө­дире Татьяна Бочина һәм татар филологиясе һәм мә­дәнияте бү­леге мөдире Әлфия Йосыпованы тыңла­ганда, мөгаен, күпләр ка­нәгатьләнү кичереп утыргандыр. Лингвистика юнә­лешендә КФУ дөнья­ның иң яхшы 200 университеты исемлегенә эләккән икән ничек сөенмисең?! Урыс телен өйрәнүче бел­гечләрнең V конгрессы быел октябрь аенда Казанда узачак икән. Бу вакыйга үзе үк башкалабызда, Татарстанда урыс телен өйрәнүгә зур игътибар бире­лә дигән сүз. Татар филологиясе бүлегенең “Ана теле” онлайн мәктәбен, дөньяның төрле төбәклә­рендә ачыла башлаган Каюм Насыйри институты (шушы институт базасында эшләп килә) үзәкләрен оештыруда һәм эшләтүдә актив катнашуы да йөрәккә май булып ята. Әле кайчан гына без, дөньяның йөзләп илен­нән балалар җәлеп итеп, төрек теле олимпиадалары оештыручы кар­дәшләребез­гә көн­ләшеп карый идек. Ниһаять, Татарстан да туган телебезгә мәхәббәте булган укучыларны һәм студентларны Казанга җыеп татар теле буенча шундый ук күркәм конкурслар уздыра башлады. Утырышта катнашкан ТР мәга­риф һәм фән министры, инс­ти­тут­ның Химаячеләр советы рәи­се Энгель Фәттахов шул уңайдан, киләсе елда кон­курс­ның финалын тагын да зуррак бинада – “Баскет-холл” спорт комплексында уздырачакбыз, дип белдерде.

Әмма авырткан җирдән кул китми дигәндәй, соңгы вакытта КФУга кергәч күңел нишләптер үсми. Хәер, мо­ның сәбәбе билгеле инде. Атна-ун көн элек күренекле галимебез, Ши­һа­бетдин Мәр­­­җани исе­мендәге Тарих институты директоры Рафаил Хәки­мов, КФУдагы Халык­ара мөнәсәбәтләр, тарих һәм Көнчыгышны өйрәнү институтындагы татарны өй­рәнү һәм тюркология кафедрасын япмакчылар, дип матбугатта язып чыккач башланган ыгы-зыгыга һаман нокта куелганы юк әле. Әлеге институт директоры Рамил Хәйретди­нов­ның, кафедра ябылмый, аның исеме генә үзгәрә, татарны өйрәнү барыбер бер юнәлеш буларак сакланачак, дип бел­дерүе җәмәгатьче­лекне тынычландырмады. КФУ ректоры Илшат Гафу­ровның “Реальное время” электрон газетасына: ”Татарны өй­рәнү кафедрасы дипломына нәрсә дип язарлар соң? Татарны өйрәнүче белгеч дипме?” – дип интервью би­рүе дә җитәкчелекнең Казан­ның дөньяда тоткан, тотарга тиешле урынын аңламавын күрсәтә. Шәт, шулай булмаса бер-ике көн генә элек әлеге дә баягы “Реальное время“да Рамил әфәнде “Казан татарны, исламны өйрәнүнең үзәгенә әйләнергә тиеш дип раслаулар тилелек ул”, – дип белдермәс иде.

Ни кызганыч, туксанынчы еллардагы казанышларыбыздан шактый чигендек без. Әле ун ел элек кенә Казанда Татар гуманитар-пе­да­гогика университеты, КДУда татар филологиясе һәм тарихы факультеты эш­ләп килә иде. КДУ федераль вузга – КФУга әй­лән­де­рел­гәч моңарчы оеш­тырылган барча юнә­леш­ләр дәвам ителер, үсте­релер дип өмет­ләнгән идек. Әмма КФУ җи­тәкчеләре башка юлдан китте. КФУдагы татар филологиясе һәм тарихы факультеты таркатылып, аның татар филологиясе өле­ше яңа оеш­тырылган Филология һәм мәдәния­тара баг­ланыш­лар институтына, тарих өлеше Халыкара мөнә­сәбәт­ләр, тарих һәм Көн­чыгышны өйрә­нү институтына бирелде. Шулай итеп, хәзер татарны өйрәнү белән ике институт шөгыль­ләнә.

Әлеге үз­гәртү, кушу-эре­ләндерүнең иң зур зыяны татар мәга­рифенә төш­те. Татар мәк­тәпләренә төгәл фәннәр буенча бел­гечләр, ягъни математика, физика, химия, биология, география кебек фән­нәр буенча укытучы вуз калмады. Бүген КФУның татар филологиясе һәм мә­дәнияте бү­легендә татар теле, әдә­бияты укытучылары гына әзерләнә. Әмма өйдә татарча сөйләшеп, тел-әдә­бият­­ны татарча гына укытып, татарча уйлаучы, фикер йөртүче кешеләр тәрбия­ләп булмый ич. Дөрес, КФУның математика һәм механика институтында татар төркеме бар әле. Әмма хәлләр болай дәвам иткән­дә берничә елдан ябылачак ул. “Быел беренче курсларда татар төр­кеме алынмады. Әлегә икенче, өченче, дүртенче курсларда математиканы татарча укытабыз. Хәзер укытучылар әзерли торган бү­леккә 25 кенә кеше ала башладылар. Аның яртысы – татар, яртысы урыс төркеме бу­лыр­га тиеш диләр. Әмма 12 кешегә генә татарча лек­ция­ләр укырга рөхсәт итми­ләр. Төркемдә ким дигәндә 20 кеше булырга тиеш”, – диде безгә әлеге җәһәттән бу эш өчен җан атып йөрүче математика бүлеге өлкән мө­галлиме Әнис Галим­җа­нов.

– Чынлап та, КФУда тө­гәл фәннәрне татарча укыту бетеп бара. Ул гына да тү­гел, бюджет урыннары би­релмәү сәбәпле, менә икен­че ел инде музыка, хореография укытучылары бел­гечлегенә студентлар кабул ителми, – дип килеште аның белән Рәдиф Җамалет­ди­нов. Ни гаҗәп, Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать институты да шушы ук сәбәп­тән балаларыбызны җыр-биергә өйрәтүче укытучыларны әзерләми башлаган икән. Татар урта мәктәбе бетеп бара түгелме, инде нишләргә, дип, утырышта катнашкан ТР Дәүләт Сове­тының мәгариф, мәдә­ният, фән һәм милли мәсьә­ләләр комитеты рәисе Разил Вә­лиевкә мөрәҗәгать иттек.

– Әйе, хәлебез катлаулы. Чынлап та, КФУда ыгы-зыгы юктан гына чыкмады. Кеше­нең йөрәген, бавырын, ашказанын аерым-аерым өй­рәнгән кебек хәзер университетта татарны өйрәнүнең торышы. Минемчә, проблеманы ике төрле хәл итеп була. КФУда мөстәкыйль Татарны өйрәнү институты оештырып, анда татар филологлары, тарихчылары, тел белгеч­ләре, татар мәк­тәбе укытучылары әзер­ләү­не бер йодрыкка тупларга кирәк. Йә булмаса Казан педагогия университетын кабат тергезергә туры ки­ләчәк. Әлеге тәкьдим­нә­ремне республика җитәк­челегенә юлладым. Әлегә җавап юк. Бу мәсьәләне Мәгариф министрлыгы үзе генә хәл итә алмый, – дип җавап бирде ул.

Шунысы кызык: КФУдагы әлеге дә баягы татарны өй­рәнү һәм тюркология бүле­генә студентлар кабул итү өчен акчаны Татарстан Хө­күмәте биреп килә. Татарны өйрәнү, татар мәк­тәбенә белгечләр әзерләүгә ни өчен әле Россиядә икенче халык булган милләткә федераль үзәктән акча бирелмәс­кә, Казан татарны өйрәнүнең үзәге булмаска тиеш?! Бу вазыйфаны Владимир яки Иваново шәһәренә тапшырып булмый бит инде.