Познер: "Чын журналистика 30-40 елдан соң гына туачак"

“Журналистлар – күп, тик илдә журналистика гына юк. Ул яңадан 30-40 елдан гына туачак”. Язын “РИА Новости” агентлыгы оештырган “Хакимият һәм журналистика мөнәсәбәтләре” дигән темага ачык лекция вакытында Владимир Познер шулай дип белдергән иде...

Китапханәдә республикада чыгучы газеталарны караштырып утырам. Менә кайчандыр йөзләрчә мең тираж белән чыккан мәгълүм басма. Бүгенге тиражы шактый ким, әлбәттә. Тик эш аңарда түгел. Укырга кызык материаллар булса да, кичәге сан белән, мәсәлән, сиксәненче еллар азагында чыккан, шәхси архивымда сакланган берничә сан арасында аерма аз. Шул ук гаилә хәлләре, гыйшык-мыйшык, артистлар турындагы язмалар, мәзәкләр, йолдызнамә. Чагыштыру өчен киосктан сатып алынган “Московский комсомолец”ны карыйм. Беренче биттә үк сенсацион дип аталырлык мәкалә башлары. Эчтәрәк – әче, усал тән­кыйть язмасы, җитди аналитика. “Тимерне кызуында суга белү” дә сизелә. Тираж өчен дип куелган “сары” язмалар күренгәләсә дә, басманың кыйбласы бүтән. Региональ басмалар Мәскәү газетасыннан юашрак, кайтышрак була инде ул, дию белән килешә алмыйм. Эш, миңа калса, барыбер югары һөнәрилектә, ягъни аның барлыгы яки юк­лыгында, укучыны уйларга мәҗбүр итә бе­лүдә, каләм иясенең кыюлыгында. Провинциальлек комплексыннан, икенче сортлылыктан, тар кабырчыктан, совет заманы кысаларыннан, иртәме-соңмы, барыбер бер чыгасы булачак.

Познер лекциясендә жур­налистиканың бездә әле һаман да күпчелек советча булуын да билгеләде. Ягъни нейтраль темаларга һәм яраганны, хакимият рөхсәт иткәнне, кушканны гына язарга, күрсәтергә ярый булып чыга. Әмма ки монысы – күбрәк хакимият карамагындагы мәгълүмат чаралары эше. Нигә башкаларга алар икмәгенә үрелергә соң? Әмма хөкүмәт басмала­рының да кайберләре авырттырып тешләп куйгалый. Икенче яктан, күп кенә район газетала­рының һәрбер саны хакимият башлыгының нурлы йөзе белән башланып, некролог белән тәмам­ланганы да сер түгел. Журна­лис­тика андый була алмый.

Журналистның профессиягә тугрылыгы, патриотизмы нәрсәдә? Ул, әйтелгәнчә, халык теләп укый торган язмалар бирү генә түгел. Халык теләр ул. Мәдәниятсез, җитлекмәгән гавам “Себерке”не дә бик теләп укый әнә. Халыкны уйларга өйрә­тергә, тәрбияләргә, зә­выклы итәргә тырышу үтә дә мөһим. Һөнәргә тугрылык ул – аудиториягә, халыкка һәм шул исәптән хакимияткә дә, начарны, тормыш-яшәеш­нең камиллектән ерак яткан якларын күрсәтеп, яктыртып килү дип аңларга кирәк. “Начарны, килешмә­гәнне, гаделсезлекне бармак белән төр­теп тагын кем күрсәтә ала?” – дип сорый Познер. Хакимиятме? Юк, әлбәттә. “И-и, бу урында без гел дә начар китереп чыгардык, булдыра алмадык, эшләмәдек бит”, – дип власть үзе беркайчан да әйт­мәячәк. Андый хакимият табигатьтә юк. Гади халык та аны әйтә алмый. Аның трибунасы, мөмкинлеге юк, чик­ле. Ә әйтелергә, бар булган негатив күрсәтелеп барылырга тиеш. Шунсыз җәмгыять яхшы якка үзгәрмәячәк.

“Новая газета”ны, “Дождь” телеканалын, “Эхо Москвы” радиостанциясен, бу якларда таралучы “Звезда Поволжья”ны, башка шундый аз санлы мәгълүмат чараларын исәпкә алмаганда, Россиядә чын журналистика, бәлки, чыннан да, юктыр? Совет заманы белән чагыштырганда алгарыш бары шунда: бүгенге язучы, күрсәтүче, сөй­ләүчеләр пропаганда, идеология ише нәр­сәләр белән шөгыльләнми дияргә мөмкин. Әмма, килешегез, бүген бүреләр туклыгы һәм сарыклар исәнлеге өчен генә тырышучы, күңел ачтыручы, кызык күрсәтүче псевдожурналистика өстен­леге заманыбызга туры килми. Лаеклы, заманча, чын-чынлап дүртенче хакимият булырга дәгъва кылган журналистика кирәк­леге ачык.

Гаепне каләм хуҗала­рына гына өеп калдыру да дөрес түгел. Горбачевның үзгәртеп коруы кызган заманнарда газета киоскларына булган чиратларны, ТВда кайбер программалар барганда урамда ке­шеләр калмаганын күпләр хәтерли­дер.

Хаки­мият­нең төп өч тармагы урынына бүген җәмгысы бер генә тармак – башкарма хакимият кенә калуын искәртик. Әмма калган ике тармакны – бәйсез суд системасы һәм реаль парламентаризмны, аларга ияртеп “дүртенче хакимият”не дә тергезү барыбер күб­рәк журналистлар эше.

P.S. Гел-гел негатив язасың дию­челәргә. Беренчедән, позитив язу өчен төзәлмәс оптимист булырга, икен­чедән, тирә-ягыбыздагы чиксез гадел­сезлекләр ким дигәндә бер ун тапкыр азаерга тиеш дип җавап бирер идем. Дөньядагы, тирә-ягыбыздагы күптин-күп җитешсезлек­ләргә каршы эчке протест, тормышның камиллектән ерак­лыгы ирексездән кулга каләм алдыра, яздыра. Бу мин – фәкыйре­гезнең гражданлык позициясе һәм дә, аңлавымча, саваплы эш.