Горбачевны телсез калдырган якташыбыз

Язмамның герое турында сүз башлар алдыннан бер борынгы риваять белән таныштырасым килә сезне, хөрмәтле укучылар. “Үз хәләл көче, үз тырышлыгы белән көн күрүче бер кеше: “Ул җитми дә, бу җитми, диләр, юклык нинди була икән, мин дә аны тоеп, күреп калыйм әле”, - дип, сәфәр чыга. Күпмедер юл узгач, тамак ялгарга утыра һәм ашаганда ялгыш ипи валчыгын җиргә төшерә. Бик озак эзли ул аны. Таба алмагач, өстенә баса күрмәсеннәр дип, әлеге урынны киртә белән әйләндереп ала. Шул вакыт бер тавыш килә: “Бар, өеңә кайт, син юклыкның, ачлыкның ни икәнен беркайчан да белмәссең”, - ди аңа”.

Красный Островта яшәүче Зәгыйт ага АЙСИН нәкъ шундый – икмәк кадерен, аның һәр валчыгының нинди авырлык белән килгәнен белә, белмәскә, бар гомерен авыл хуҗалыгына, икмәк үстерүгә багышлаган чын крестьян бит ул. Балачагы, үсмер вакыты авыр сугыш елларына эләккәнгә, ачлыкны, юклыкны туйганчы татый, шуңа да бүгенге тормышның һәр көненә шөкер итеп яши ул.

Авырлыкларга карамастан, балачак бик тиз үтеп китә һәм онытылмас бер күңелле мизгел булып хәтергә сеңеп кала. Менә Кызыл Атау урамнарында яланаяк йөгереп йөргән Зәгыйт тә яшүсмер булып җитә, җидееллык мәктәпне тәмамлый, аннары тугыз чакрым ераклыкта урнашкан Петрякста тугыз классны бетерә. Барлык фәннәрдән дә яхшы укый егет, тик рус телен өйрәтми булалар ул чакта, шуңа да карамастан русча бер авыз сүз белмәгән татар баласын армиядә хезмәт иткән чакта комсорг итеп сайлыйлар. Монда инде аның акыллы, тәртип яратучан, тыныч холыклы булуы зур роль уйный. Өч ел ярым хезмәт иткән чорда русчасы да шактый гына шомара һәм ул туган авылына хәрби хезмәттә чыныккан чын егет булып кайта һәм колхозда эшләвен дәвам итә. Башта машина йөртүче булып эшли, аннары рәиснең урынбасары итеп билгелиләр үзен. Өч ел авыл советы рәисе була. Район җитәкчеләре анарда лидер сыйфатлары булуын тиз күреп алалар һәм яшь коммунистны өлкә үзәгенә бер еллык җитәкчеләр курсаларына укырга җибәрәләр. Беррәттән Работки совхоз техникумын да тәмамлый ул һәм 15 ел колхозда баш агроном булып эшли, ә 1978 елда аны колхоз рәисе итеп билгелиләр. Энергиясе ташып торган яшь белгеч җиң сызганып эшкә керешә һәм тиз арада хуҗалыкны алдынгылар рәтенә чыгара, аның даны өлкәгә яңгырый. Тәҗрибә уртаклашу, колхозларның уңышларын күрсәтү өчен еш кына биредә өлкә семинарлары уздырыла. “Ул еллар минем өчен иң бәхетле чор идее – авылда халык күп, тормыш гөрли, тиешле яшәү шартларын булдырыр өчен бик тырыштык. Районда дүртенче булып газ керттек авылга (биредә газ 30 елга якын инде бар), мәктәп белән тыгыз элемтәдә эшләдек, анда да, балалар бакчасында да балаларны колхоз исә-бенә ашата идек, елга өч-дүрт тапкыр биш укытучыдан һәм 20 укучыдан торган төркем туристик юллама белән илнең төрле почмакларында булып кайта иделәр, бик күп стипендиатлар укыттык. Дөрес, мәктәп тә һәрвакыт барлык колхоз эшләрендә катнашып, зур ярдәм күрсәтә иде”, - дип искә алды Зәгыйт ага ул елларны. Һәм, чынлап та, барлык бу чыгымнарны өстенә алырлыгы булган ул чакта “Красноостровский” колхозының. Менә моны дәлилли торган саннар һәм фактлар: колхозның 4900 гектар җире булган, шуның дүрт меңгә якынында бөртекле культуралар үстергәннәр, 55 машина, шуның уникесе КамАЗ, иллегә якын трактор, 25 комбайнлы техник паркы булган, шәһәр рестораннарына тиң ашханәсендә барлык колхозчылар бушлай ашаган, кибет тоткан, фермада ларек, милчә, пекарня, казылык цехы, коптильня, юыну бүлмәләре белән җиһазланган фермалар эшләгән. Менә күпме милке булган бу хуҗалыкның. Зәгыйт абый җитәкчелек иткән чорда 55 км. юллар, күп кенә торак йортлар, колхозның бүлекчәсе булган Левашовкада балалар бакчасы төзелгән, газ керткән өчен халык бөтенләй түләмәгән, әлдә шул өскә икешәр йөз котел һәм газ плитасы да өләшкәннәр колхоз исәбеннән. Армиядән кайткан егетләрне өр-яңа техника көтеп торган, ике ел Ватанны саклаган чакта җыелган хезмәт хакын түләгәннәр. “Хезмәт кешесенә хөрмәт тә зур иде ул елларда – байтак колхозчылар төрле дәрәҗәдәге грамоталар, бүләкләр белән бүләкләнде, орден-медальләргә лаек булды”, - дип сөйләде рәис-ветеран. Аның үзенең хезмәтенә дә югары бәя бирелгән – рәхмәт хатлары, грамоталарының иге-чиге юк, Ленин һәм Октябрь революциясе орденнары, күп кенә медальләр белән бүләкләнгән, авыл, район советлары депутаты итеп берничә тапкыр сайланган, “Россия Федерациясе авыл хуҗалыгының атказанган хезмәткәре” һәм “Сечен районының хөрмәтле гражданины” исемнәренә лаек булган. Тагы бер истәлекле вакыйга – партиянең соңгы, XXVII съездына делегат итеп сайланган. “Ул съездда демократлар өстенлек алган иде инде, эш кешеләренә, авыл кешеләренә сүз бөтенләй бирелмәде, шулай да мин Горбачевка: “Авыл нинди хәлдә икәнне беләсезме?” – дигән сорауны бирдем. “Сездән яхшырак беләм”, - диде. Мин әйтәм: "Белсәгез, ник бернинди чарасын күрмисез?" Бу соравыма җавап алмадым инде. Белә торып авыл хуҗалыгының җимерелүенә юл куюны җинаять дип саныйм. Бер үзәк басманың журналисты, язучы Ю.Черниченко шунда колхозларга, рәисләргә каршы каты чыгыш ясады, безне корсак үстерүчеләр диде. Кайткач, мин аңа: “Килегез безгә, мин сезгә 500 гектар җир бирәм”, - дигән телег-рамма суктым. Килде бит бу, үзе генә түгел, әллә кемнәр белән, шуларның берсенә җирне рәсмиләштерергә куша. Мин әйтәм, юк, үзең бөтенләйгә бирегә кайт та, теркәл, эшлә, корсак та үстер, әйдә, ярышып эшлибез, дим. Борылдылар да киттеләр болар”, - дип сөйләде Зәгыйт ага.

Әлбәттә, перестройка җилләре ул җитәкләгән колхозны да урап узмый, шулай да тәҗрибәле җитәкче төрле юллар, төрле ысуллар белән шактый нык аяк өстендә тора. Әмма яңа сайланган район башлыгы бу туры әйтә торган үткен телле рәистән тиз арада котылырга тели һәм максатына ирешә – Зәгыйт ага 65 яшендә эштән китәргә мәҗбүр була. “Әлдә эшләрлек көчем бар иде, бик авыр кичердем эшсез калуны”, - ди ул.

Шуннан инде колхоз да бетә башлый, бүген Красный Островта ул бөтенләй юк, берничә фермер хуҗалыгы гына эшләп килә. Кайчандыр шау-гөр килгән авыл бүген юкка чыгу дәрәҗәсендә диярлек – мәктәп ябылды, ун укучы күрше рус авылына укырга йөри, балалар бакчасында әлегә тугыз бала бар, тик алар да күбесе даими яшәүчеләрнеке түгел, кышларга нибары 200гә якын кеше кала, йортларның яртысы ябыла.

“Менә безнең урамда элек тулы бер бригад яши иде, хәзер утызга якын йортның дүртесендә кеше бар. Авылны корытты хөкүмәт бу үзгәртеп корулары, колхозларны бетерүләре белән”, - дип уфтана Зәгыйт ага. Ул үзе актив тормыш позицияле кеше буларак, җәмәгать эшендә һәрвакыт актив катнашкан, авылдашы, язучы Кави Нәҗми исемендәге публицистик премияне “Туган як” каршында оештыручы да нәкъ ул булган һәм колхоз беткәнче һәр ел биргән аны. Хәзер дә бу тынгысыз җанның авылның бүгенге көне өчен йөрәге әрни, борчыла. “Әле ярый авыл администрациясе башлыгы Максут Алимов тырышып эшли, рәхмәт үзенә, ул булмаса, авылны караучы да булмас иде”, - ди ветеран.

Зәгыйт Сәмиулла улының бар тормышы үрнәк алырлык – эштә дә, гаиләдә дә. Хатыны Лима апа белән 55 ел инде иңне-иңгә куеп гомер итәләр, өч бала үстергәннәр. Алсу, Рифат һәм Равилә әти-әниләренең намуслы дәвамчылары булып, тормышта үз юлларын тапканнар, өчесе дә Мәскәүдә яшиләр, җәйләрен өйне тутырып дүрт оныклары кайта. Балаларының тәртипле булып үсүләрендә күбрәк әниләренең казанышы, чөнки әтиләре көне-төне эштә булган. “Ул колхоз өчен янып-көеп яшәде, иртән таңнан эшкә чыгып киткәндә балалар әлдә йоклый кала, ә төнлә кайтканда тагын йоклый булалар иде. Кайчак: “Әни, әти килгәнме иде?” – дип тә сорыйлар иде”, - дип сөйли Лима апа. Зәгыйт ага һәрчак кайнар холыклы булган, ә Лима ханым бигрәк сабыр, шулай бер-берсен тулыландырып тату гына гомер итәләр. Лима апа кайнанасы белән бер генә дә сүзләшмичә утыз ел яшәгән. “Күршедә генә кызы яшәде, бер генә кич тә кунмый иде анда, мине гел мактый иде, рәхмәт үзенә, эштән кайтканымны күз-каш кебек көтеп тора иде, урыны оҗмахта булсын”, - дип зур җылылык белән искә ала ул аны. Көне-төне эш дип кайнаган ир, өч бала, зур хуҗалык, әлдә шул өскә күпме кунак каршы алып озаткан – болар берсе дә җиңел булмагандыр, әмма тыныч холыклы Лима ханым барысына да өлгергән, барысын да рәтләгән, кайчак эчендә өермә купса да, тыштан ак җәймә-көн булып, килгән кешене каршы алган. Һәм гомерлек тормыш иптәше аңа моның өчен бик рәхмәтле. “Янымда Лимам булмаса, мин андый ук зур уңышларга ирешә алмадым иде, ул һәрвакыт минем ышанычым, таянычым булды, зур рәхмәт үзенә”, - ди Зәгыйт ага.

18 май көнне ул үзенең олы юбилеен – 80 яшен билгеләп үтте. Аны котларга балалары, якыннары җыелган, авыл, район администрацияләре вәкилләре, аны хөрмәт иткән бүтән күп кенә кешеләр килгән. Без дә аны бу юбилейлы туган көне белән чын күңелдән котлыйбыз һәм игелекле озын гомер телибез.

Красный Остров Кави һәм Рәшит Нәҗметдиновлар, Мансур Хафизов, Зөһрә Сөләйманова кебек күренекле шәхесләргә бай авыл. Зәгыйт ага да шуларның берсе дисәк, һич тә ялгышмабыздыр, чөнки авыл тормышында үзенең зур эзен калдыруы - һичшиксез, һәм авыл халкы аның белән шулай ук горурлана ала.

Фотода: Зәгыйт ага хатыны Лима ханым белән.

Автор фотосы.