Яраклашу – бетү дигән сүз

Мин күптән инде “әни” түгел. Мин – “мама”. Борын да борын булудан туктады – “носик”ка әйләнде. Ашыйм, йоклыйм, уйныйм кебек фигыльләр дә “глаголлашып”, гибрид формасын алды – кушать итәм, спать итәм, играть итәм...

“Бу дверьне открывать итәргә кирәк”, “Минем носигым авырта”, “Теге нинди человеклар ул?” Нибары бер ел эчендә 4 яшьлек улымның сөйләм теле әнә шундыйга әйләнде. Аны төзәтеп, әйткән җөмләсен кабат татарча әйт­терүнең дә файдасын күрмибез. Артыңнан дөрес итеп кабатлап әйтә дә, чираттагы җөмләләре тагын русчалы-та­тарчалы килеп чыга.

Ә ул бит “Әлли-бәлли-бәү”­ләр тыңлап йокыга киткән, теле “әннә, әттә” дип ачылган бала. Татар гаилә­сендә, татар тәрбиясендә үсә. Өйдәге аралашу да фәкать татар телендә генә. Тик, күрә­сең, шәһәр баласы өчен болар гына җитми. Мохит барыбер үзенекен итә. Балалар бакчасында аралашу фәкать рус телендә генә булганлыктан, баланың фикер сөреше дә әкренләп шул якка таба “авыша”. Өстәвенә телевизордан караган мультфильм­нар да, компьютерда уйнаган уеннар да татарча түгел. Шулай булгач, баланың ике телне кушып сөйләшүенә аптырыйсы юктыр.

Еш кына миңа: “Ник татар бакчасына бирмәдең? Русчаны алар мәктәптә өйрәнергә дә өлгерә бит”, – диләр. Янәсе, үзем гаепле. “Дөньяга бүген генә килгән” (чынлыкта исә үз балалары буйга җиткән, гомер иткән кешеләр!) андый инсаннарның кулларына яшь бала тоттырып, бүгенге шартларда аны тиз арада бакчага урнаштыруны йөкләп карыйсы иде! Шәһәрдә түгел, район җирендә дә хәзер сабыеңны бакчага урнаштыру сират кү­пере кичү белән бер бит! Яши торган йортыбыз артында гына татар бакчасы. Аның да, ике тукталыш ераклыктагы тагын бер татар бакчасының да бусагасын аз таптамадым. Җавап бер: “Урын юк!” “Финанс ярдәме” (акча бирүне хәзер шулай диләр) тәкъдим итеп карау да файда бирмәде. Менә шуннан соң тел мәсьә­ләсе икенче планга күчә дә инде. “Урынлы” булу мөһим­рәк!

Дөрес, баланың ике телне кушып сөйләшүеннән, аннан да бигрәк татарча сөйләмендә рус акценты сизелә башлавына йөрәк әрни. Булдыра алганча аны төзәтергә, татарча китапларны ешрак укырга тырышабыз. Тик кайсы бала өйрәтеп торганны яратсын инде? Синең “дәресең”нән тә­мам туеп, махсус хаталы итеп сөйләшеп йөрергә тотына – “мин покушать итәм”, “рисовать итәсем килә”. Аннан русча акцент белән: “Эх, алма­гачлары, сайрый сандугачлары!” – җырын суза. Хет ела, хет көл!

Аның бу кыланмышларына карап, үземнең балачагымны искә төшерәм. Яше­рен-батырын түгел, 10 яшемә кадәр мин гомумән дә татарча бер сүз белми идем. Гаи­ләбез белән читтә яшәдек. Рус бакчасына, аннан мәктәбенә йөрдем. Авылга күченеп кайт­кач, ике еллап чамасы русчалы-татарчалы сөйлә­шеп йөрдем. “Марҗа”, “морҗа”, “мәрҗән” сүзләренең кайсы нәрсә аңлатканын истә калдыра алмыйча йөрүем, диктант вакытында “өстәл” сүзен “ёстель” дип язганым истә калган. Тик бу хата-ялгышлар озакка бармады. Авыл, татар мохите барыбер үзенекен итте – мин туган телемдә камил сөйләшергә, дөрес язарга өйрәндем. Әби-бабай тәрбиясе исә милли гореф-гадәтләребезне сең­дерде.

Ә шәһәрдә тормыш башка. Монда өйдән чыгып китү­гә үк рус мохите чолгап ала. Татар телен өйдә “калдырырга” мәҗбүрбез. Шуңа да подъезд төбенә чыккан баланың: “Ой, игрушку забыли!” – дип чаң сугуына аптырыйсы юк. Ул үзенең “садик”ка баруын, ә анда баргач русча сөйләшә­чәген аңлый лабаса!

Шунысы сөендерә, быелдан башлап балалар бакчаларында татар теленә зур өстенлек бирә башладылар. Улым йөри торган төркемдә дә туган тел дәресләре үткәрелә. Бер кайтуында бала бик тәфсилле итеп татар ма­лайларының түбәтәй, билбау, кәзәки, ә кызларының калфак белән алъяпкыч киеп йөрү­ләрен сөйләде. “Мама, мин дә татар малаемы?” – дип, миннән зур өметләр баглап уңай җавап көтә. “Әйе”, – дигән җавабыма шатланып, иртәгә үк балалар бакчасына түбә­тәй киеп барачагын белдерде. “Шүрәле” һәм “Су анасы” әкиятләре дә улымда зур кызыксыну уятты. Бакчада Тукай атналыгы уңаеннан шагыйрьнең әсәрләренә багышланган рәсемнәр һәм кул эшләнмә­ләре күргәзмәсе оештырганнар. Бала анда катнашырга да зур теләк белдерде. Алай гына да түгел, Шүрәле белән Былтырны күрсәтер өчен интернеттан аның мультфильмын эзләп табарга туры килде. Әйтергә кирәк, файдасы тими калмады – элек пират образына кереп уйнарга яраткан бала өчен хәзер Былтыр зур авторитетка ия. Гади генә бер мультфильм бала­ның фантазиясенә әнә шулай йогынты ясады.

Ә бит татарда тагын күпме әкияти персонаж бар! Алар турында да шундый мультфильмнар төшерелсә, ничек яхшы булыр иде! Балаларга махсуслашкан татарча китаплар да эчтәлек һәм бизәлеш ягыннан русча басмалардан калышмасын иде. Шул чагында без – әти-әни­ләргә шәһәрләшә барган балаларыбызга туган телгә мәхәббәт арттыру тагы да җиңелрәк булыр иде. Шул чагында гына яраклашудан туктап, үз асылыбызны саклап кала алачакбыз.