Булырлар сиңа аңгыра!

Болын өсте сусыл яшел үлән белән тулы булса да бик ялкау, теләми генә чемченәләр. Саескандай аклы-каралы түшле бер бик сөйкемле генә тана үзен баштанаяк сарып алган кигәвеннән тәмам туйды ахры, бер урында әйләнә башлады. Туймассың алардан. Борын-танау тирәләрен тәмам канга батырып талыйлар. Тана, бичаракай, болынның иң тузанлырак җиренә ятып аунап та карады. Юк, кигәвеннәр тагын да котырынып таларга керештеләр. Тана коенып чыгарга булды, ахры, елгага таба атлап китте.

 

Бу явызлардан башкача котылыр чара юк. Ургылып аккан суга җай гына кереп китмәкче иде дә, ярның бик текә җиренә туры килде. Кубарылып ишелгән яр белән бергә бух итеп суга чумды. Суга беренче генә керүе булмаса да, бу юлы нигәдер каушап калды. Каушамассың, бар башың-мөгезләрең белән ургып аккан суга чум да. Шунысы ярады, йөзә белүен белә икән. Шунда ук буш шешә кебек пылт итеп өскә калыкты. Әмма аның нык каушавы йөзләренә чыккан, күзләре шар. Мөгрәве дә шөбһәле. Кемнәндер ярдәм сорарга да ниятли төсле. Кире ярга чыкмакчы. Булдыра алмый. Чөнки Ыкның бик тирән җире. Елга тананы бөтереп кенә алмакчы. Аның чумуын көтеп кенә торган, диярсең. Юк, ярга чыгышлы түгел. Яр бик текә. Елга тананы уртагарак өстерәмәкче. Ул паникада. Мондый хәлдә төпкә батып китүең дә мөмкин. Тана бөтен көче белән ярга чыгарга азаплана. Кызганыч, үтә кызганыч тавыш белән мөгри. Аның шулай бушка азаплануын болында утлап йөргән башка таналар, өлкәнрәк сыерлар да күреп алдылар.

 

Менә әкәмәт, кигәвеннәр белән булышып, ваемсыз утлап йөргән җирләреннән барысы да әлеге яр башына җыйналдылар. Кыен хәлгә калган иптәшләрен тартып кына чыгарган булырлар иде – куллары юк. Алай да беренче эш-гамәлләре итеп, үзләренә генә аңлаешлы ишарәләр, ымнар, мөгрәүләр белән тананы тиз тынычландырдылар.

 

– Каударданма! Кабаланма! Үзеңне кулга ал. Бу турыдан син барыбер чыга алмассың. Әнә бит ничек текә! Син чүт кенә өскә табарак йөз. Анда яр сөзәгрәк. Аякларына басарсың, – дип киңәш иттеләр ахры.

 

Шундый хәтәр-хәвефле чакта сыерларның ничек оешып куюларын әйт әле. Барысы да башларын түбән игәннәр, теләктәшлек белдерәләр, бәлага тарган кавемдәшләренә ашыкмый, кабаланмый гына акыллы киңәшләрен бирәләр. Әле генә хәтәр хәлләргә тарыган да, бер-берләрен бик җиңел аңлый торган үз телләре, үз мөгрәүләре бар икән бу ваемсызларның. Бер-берсенә ярдәмгә дә, без, кешеләрдән ким ташланмыйлар икән. Бу күренешләрне үзем дә исем китеп бу акыллы малкайларга ихтирам һәм ярату хисемне бермә-бер арттырып карап торам.

 

Танабыз, өлкәнрәк агайларының киңәшләрен тыңлап, кыю рәвештә каршы ярга таба йөзеп китте. Тиз арада елганың сайрак, ком утырган җиренә килеп басты. Сөенеч-шатлыгыннан, хәтта бөтен яр буен яңгыратып: “Уфырр!” – дип пошкырып куйды. Аннары бик кыю рәвештә, суны шупыр-шупыр сөзеп, бу як ярга чыкты. Бу юлы инде ул, җиңүче буларак бөтен көченә киереп, мөгрәп җибәрде.

 

Аның янына шунда ук берничә тана килеп бастылар. Башта аны котылуы белән котладылар. Һәрхәлдә әлеге “батырны” төрле яктан чорнап, озын яфраклы колакларын җилпи-җилпи озын итеп вәгазь сөйләделәр. Моннан соң белмәгән җиргә суга кермәскә, саграк булырга киңәш иткәннәрдер инде. Хәтта мин дә күреп торам: үзара әңгәмәләре бик җитди булды бугай. Әйтерсең, кешеләрнеке төсле. Интонацияләр белән сөйләшерлек үз телләре бар. Кайбер балаларыбыз төсле “Р” хәрефен әйтә дә алмыйлар. Ә “М” хәрефен бездән дә оста әйтәләр.

 

Турысын гына әйткәндә, сыерларны без, гадәттә, иң ваемсыз, пошмас, хәтта бераз аңгыра җан ияләренә санап йөртәбез. Булырлар сиңа аңгыра! Кардәшләре берәр бәла-казага тарыганда, әнә ничек тиз арада оешалар. Берләшәләр, уртак карарга киләләр. Шундук конкрет ярдәмне сузалар. Андый чакта барысы бер булып, барлык эшләрен ташлап торалар. Гаҗәпләнү генә түгел, аларның төпле акыл белән эш итүләренә таң калырлык.

 

Әлеге матур тана исә: “Үзем дә каударлы җан инде. Уйламаган, көтмәгән җирдән кара нинди куркыныч хәлгә тарый яздым бит. Чүт кенә батып үлми калдым. Иптәшләрем ярдәм итмәсә Ык төбенә китә идем бит”, – дигән төсле, һаман да бер урында таптанып, байтак кына вакыт уйланып торды әле...

 

Альберт ХӘСӘНОВ. Әлмәт.