Рәшит Шамкай: “Берәүләр “Шамкай ялкау” дип начар данымны чыгарды”

Рәшит абый кадерле кунагын көткәндәй беренче катка кадәр төшеп, подъезд ишекләрен ачып каршы алды мине. Баштагы мәлдә алты ел элек күргән кызны таный алмый аптырады бугай. Аннары: “Ай-яй, үзгәргәнсең!” – дип әйтеп куйды. Фатирга үтеп, залдагы диванга килеп утыргач та, иң беренче эш итеп телефон номерлары язып бара торган дәфтәрен алып килеп күрсәтте. Минем номерны “Нәзилә Хуҗина. Эре кыз” дип язып куйган. Җитдилек сыйфаты бераз булса да, эрелек юк миндә анысы. 

 

– Торалар да, ничә фатирың бар дип сорыйлар. Мактанып йөрдем-йөрдем дә, хәзер шуның белән йөдәтәләр. Ничә дип, кыз белән малайның мин алып биргән үз фатирлары бар инде...

 

– Тагын... Ну, пускай булсын инде тагын бер-ике. Алар фатир түгел. Гостинкалар алам да, аннары фатир алдым дип сөйләнеп йөрим. Мин бит мактанырга яратам. Нәселебез белән мактанчык без.

 

 

– Биргәннәр икән, яхшы. Мин үзем эшләп табам, үзем булдырам. Дәүләттән сәдака көтеп утырмыйм.

 

 

– Мин, гомумән, бәйрәмнәрне яратмыйм. Шул исәптән туган көннәрне дә. Кеше туган көненә йөрмим, үземнекенә дә дәшмим, уздырганым да юк.

  

 

– 1941 еллар. Миңа ике яшь вакытта каты гына башым шешкән. Бөтен дару фронтка озатыла. Табиблар: “Балагыз үлә, бернәрсә дә эшли алмыйбыз”, – дип әти белән әнинең күңеленә кара шом салган. Шунда әби аксыргак тамырын төйгән дә, шуны чүпрәккә салып башны нык итеп кысып бәйләп куйган. Икенче көнне карасалар, канлы үлек җыйган чүпрәк белән уйнап утырам икән. Тире белән сөяк арасы үлек белән тулган булган. Әби булмаса, Рәшит абыең бүген монда синең белән сөйләшеп утырмас иде. 

 

– Мәктәптә укыганда башкалардан читтәрәк йөри идем. Яхшы укымадым. Хәзерге вакыт булса, берәр махсус мәктәпкә биргән булырлар иде мине. Кирелек, нәрсә булса да барыбер үземнекен итү сыйфаты гына мине Шамкай итеп танытты. Үлсәм үләм, ләкин Камал театры артисты булам дип эшкә тотындым. Дәшеп, чакырып алмадылар, театрга гади эшче булып барып кердем...

 

 

Кызы белән

 

 

– Олы мәхәббәт белән түгел, акыл белән яшәдек һәм яшибез. Аллаһы Тәгалә Суфия апаңа аның җаеннан гына торучы, фыр-фыр килеп, тәлинкә тотып йөрүче ир насыйп иткән булса, әйбәт кенә буласы да бит. Нишләтәсең, мин андый түгел. Үземчә яшим, ирегемне кысканнарын яратмыйм. Шуңа күрә дә Суфия апаң мине әйләнеп уза (көлә). Мин бит бакчага да бармыйм. Ә хатынга бакча җене кагылган. Аңа ферма мөдире яки колхоз рәисе хатыны булса да килешер иде. Бакчага йөрмәгәч, берәүләр “Шамкай ялкау” дип начар данымны чыгарды. Ялкау кеше шулай фатирлар ала аламы? Күп еллар элек: “Мин әле авылдан сәнәгемне тирескә кадап кына килдем, менә сиңа акча, нәрсә кирәк, шуны ал, бакчага барырга гына дәшмә”, – дигән идем, шул сүз Камал театрына төтен кебек таралды. “Шулай дип әйттеңме?” – дип артымнан сорап та йөрделәр. Шунысы бар: тапкан малны сак тотам, уңга-сулга очырмыйм. Акчаның аның без белмәгән магнитлы тылсымы бар. Шуны тотсаң, акча килә башлый. Әнә, күрәсеңме, киштәдә бер карачкы утыра. Миңа аны бер хатын бүләк итте. Акча бетсә, аның янына килеп: “Акча бетте бит, малай”, – дип сөйләнәм дә, көтмәгәндә генә әллә каян акча килә.

 

– Чир түгел бу. Үзеңне ышанычлы итеп тою өчен акча кирәк. Акчаң булса, үзеңне президенттан да өстен сизәсең. Балалар өчен дип тырышам.

 

 

– Минем кулда. Сорамыйча бер тиененә дә кагылмый Суфия. Бирсәм ала, бирмәсәм сорамый.

 

 

– Икесе дә “удачно” урнашып бетте дип әйтә алмыйм. Кызыбыз Гөлнараның гаилә тормышы барып чыкмады, эчә торган ир эләкте. Онык та игелекле бала түгел, рәхәт күрсәтми... Анысын сөйләп тормыйм. Аллага шөкер, улыбыз Айдар үз гаиләсе белән матур гына яши. Ике улы үсә. Кечкенәдән башка төрле бала булды ул. Эчкәнемне, тартканымны күрсә: “Тагын тарткансың! Тартуыңны ташламасаң, мин дә тарта, сүгенә башлыйм, наркотик белән дуслашам”, – дип яный-яный елый иде. Бик авыр булды, әмма тартуымны ташладым. Аракыдан да баш тарттым. Барысы да шул малай өчен. Үткәндә калган үкенечләр күп булды инде...

 

 

– Яратудан. Кемгә дә булса гашыйк булсам, шунда ук качам. Ул кешене бит барыбер кайчан да булса бер югалтасың. Аннары ялгызым гына гарип булып яшәү куркыта. Үлемнән курыкмыйм, ләкин үләсе килми. Ә-ә-ә... тагын балалар белән берәр нәрсә булмасын дип куркып яшим. Исән-сау гына була күрсеннәр. Алары бит йөрәк бәгырьләре...