Әби-бабай бирәләр: кем ала?

 

– 2000 елда чират була башлагач, район җитәкче­леге белән киңәшеп, 30 кешелек яңа корпус төзергә алындык. Хезмәт, халыкны эш белән тәэмин итү һәм социаль яклау министрлыгы да хуплады. 2007 елда автоном оешмага әйләндек. Бүген безнең карамакта 63 кеше яши. 60ы хөкүмәт финанславында, өч кеше өчен туганнары, балалары түли. Түләү аена 18 мең 350 сумга чыга. Балалар, әни-әтисен урнаштырып китә дә, ай саен акча күчерә.  

 

 

– Безгә китергәндә бай­тагының киемнәре таушалган, чәч-башлары каралмаган була. Үзләре белән сөй­ләшкәндә: “Ялгыз интегеп торганчы, монда яшәвең хәер­лерәк”, – диләр. Мин моңа гаҗәпләнми башладым. Дөрес, балалары әти-әниләрен алып килгәндә һаман да баштан әллә нинди күңелсез уйлар уза.  Тәҗрибә алмашу программасы буенча Финляндиядәге, Швеция­дәге картларны тәрбияләүче йортларда булган идем. Анда картлар йортларының яртысы коммерция тибында эшли икән. Алар дәүләт финанславына мохтаҗ түгел. Керемнәре  хезмәт хакы тү­ләргә мөмкинлек бирә, табыш китерә. Бездә икенче система.

 

 

– Совет заманында илдә уен бизнесы, казинолар бар иде. Законлы түгел дип, аларны бетерделәр. Без булган илләрдә казинолар эшли һәм алар керемнәренең яртысын “коммуна” дигән оешмага күчереп бара. Аерым бюджет структурасы ул. Шул сумманың 30 проценты социаль  структураларга күчә. Безгә әби-бабай авылдан теркәлүдән төшеп, өен сатып яки аны кемгәдер тапшырып килә. Чит илдә пропискадан төшмиләр. Социаль хезмәт­кәр белән барып, торакны арендага бирә алалар. Аннан кергән керемнең яртысы социаль оешмага китә. Керем шулай җыела. Картларны караучы хезмәткәр­ләргә түләү бик яхшы. Социаль йортларда яшәүчеләрне  хезмәт­кәр­ләр ике төрле юнәлештә генә карый: дәвалау һәм тернәк­ләндерү.  Аш пешерү, кием юу, мунча кертү, йорт-җирләрне җыеш­тыру кебек эшләрне  махсус оешмалар килешү нигезендә башкарып китә.

 

 

– Ул документны җен­текләп өйрәндек. Картлар йортында бөтен шартлар бар, ләкин ул – барыбер дә хөкүмәт йорты. Кем генә гаи­ләле булырга  хыялланмый икән?! Тәртипле гаиләгә килеп керсәләр, рәхәтрәк яшәр­­­ләр иде.  Акчасына кызыгып кына алсалар, үзләрен артык кашык кебек хис итәр­гә дә мөмкиннәр. Түләү карт-карчыкның саулыгына карап билгеләнә. Өлкән кешенең инвалидлыгы юк икән яки өченче төркем инвалид булса, гаиләгә 4 мең сум түләнә һәм пенсиясенең 75 проценты гаиләгә күчә. Икенче төркем инвалидны караган өчен гаилә 6 мең сум алачак. Беренче группа инвалид өчен 8 мең сум исәпләнелә. Монда бер четерекле нәрсә бар: олы кеше авырса, 50-60 процент акчасы даруларга китәчәк.

 

 

– Түрәләр андый карар чыгарганчы төрле ягын исәпкә алгандыр. Картлар йортында яшәүчеләр бер-берсенә иптәшкә әйләнә, аралашып яши башлый. Гаиләдәге шартларга, гадәт­ләр­гә ияләнү баштарак авыррак булыр. Шуңа күрә әүвәл барып яшәп карыйлар. Ияләнгән очракта гына, документлары гаиләгә күче­релә. Өлкән кеше үзе ошатмаса яки гаиләгә ошамаса, яңадан картлар йортына әйләнеп кайта ала. Гаиләдә калса, без аны пропискадан төшерергә тиеш.  Гаиләгә бирү буенча яңалыкны җит­кердек. Картларыбыз гаи­лә­гә ашкына дип әйтмәс идем. Әлегә Әлмәт районы­ның Яңа Кә­шер авылыннан килгән бер бабаебыз гына: “Гоме­ремдә гаилә күргәнем булмады, гаиләдә яшәп карар идем”, – дип ризалык бирде.

 

 

– Кемдер әти-әнисен асрамас өчен безгә түләп тора. Кемдер бер дә күрмәгән чит кешене алырга теләк бел­дерә. Бүген картлар йортына урнашырга чират торучылар күп. Мондый гаиләләр барлыкка килсә, чиратлар кимер иде. Картларга игътибар, мәрхәмәт артса, хөкү­мәткә дә чыгымнар азаер. Бер гаиләдә ике буын яшәсә, начар түгел бит. Картлар йорты ябылып бетәр, ки­рәгебез калмас дип уйламыйм. Бу ният тормышка ашса, киләчәктә көндез хезмәт күрсәтә торган социаль оешма булып калырга мөмкин.  Карт-карчык­ларны көндез китереп куялар, кичтән алып китәләр, балалар бакчасына йөрткән кебек...

 

 

– Эшләү дәверендә 138 кешене җирләдек. Җирләү­не нигездә үзебез оештырабыз. Үлү хә­бәрен ишетү һәр­вакыт авыр, моңа ияләшеп булмый. Үлем булган көнне, өйгә кайткач, 1-2 сәгатьтән соң гына рәткә киләм. Йө­рәккә авыр.

 

 

– Ай-һай... Баланы әти-әнисе үстерергә, әти-әнине баласы карарга тиеш.  Балаларыбызны тәрбияли алганбыздыр, безне карарлар дип уйлыйм. Әби-бабайлар бе­лән сөйләшкәндә күзләрен­нән яшь тәгәри. “Картайган көндә монда яшәрбез дип уйламаган идек”, – диләр. Тормыш катлаулы һәм үзгә­реп тора, киләчәктә нәрсә буласын беркем дә әйтә алмый.