Интернеттан нәрсә яный?

Бүген һәркемнең диярлек йортында компьютер бар. Интернеттан башка яшәү­не күз алдына да китермибез. Балалар компьютер каршында сәгатьләр, көннәр буе утыра. Алар анда нишли, нәрсә белән мавыгалар – кайбер әти-әни­ләрне әлеге сораулар го­мумән дә кызыксындырмый. “Иҗтимагый фикер фонды” мәгълү­мат­ларына караганда, өл­кән­нәрнең нибары 20 проценты ул-кызының социаль чел­тәр­дәге сәхифәсен даими кү­зәтеп бара. Илдә яшәүче алты яшьтән зуррак бала­ларның 90 проценты ин­тернетның ни икәнен белә. 7-8 яшьлек сабыйлар “дөнья пәрә­ве­зе”нә мөс­тә­кыйль рәвештә керә. Мәк­тәп яшен­дәге бала­лар­ның 76 проценты компьютер каршында көненә уртача өч сәгать вакытын үткәрә. Ә 12-17 яшьлек­ләр­нең һәр өчен­чесе тәүлекнең өчтән бер өле­шендә интернетта “яши”. Сораштыруда катнашучылар әй­түенчә, алар шул исәптән начар эчтә­лектәге сайтларга да еш керә. “Балаларның 39 проценты порнографик сайтлар карый, 19 проценты көч­ләү күре­нешләрен кү­зәтә, ә 16 проценты комарлы уеннар бе­лән мавыга”, – ди бел­гечләр. Кыскасы, әти-әни­ләрнең чәч­ләре үрә торырлык.

 

Быелның беренче яртысында социаль челтәр­ләр­нең берсендә үз-үзеңә кул салуга этәрүче сигез төр­кемнең ябылуы турында да билгеле булды. Ел башыннан бирле “Рос­потреб­над­зор”га эшчәнлеге шик­ле булып тоелган 11 сә­хифә турында хәбәр иткән­нәр. Яз көне Приморье краенда чыккан фаҗигадән соң мон­дый куркыныч бер­ләш­мәләр саны бермә-бер артты, ди белгечләр. Рина Поленкова башта социаль челтәр аша үләргә җыенуы турында хәбәр иткән, соң­рак поезд астына ташланган. Социаль чел­тәрдә узып баручы поезд сурәтен дә урнаштырган. Берәүләр бө­тен социаль челтәрләргә бик эләргә тәкъдим итсә, икенчеләр исә ашыкмаска киңәш итә. “Мондый төр­кемнәргә ни­гездә үзенә шөгыль таба алмаган, тирә-юньдәгеләр тарафыннан игътибар һәм аңлашу җитмәгән балалар эләгә, – ди Казанның 33 номерлы мәктәбе укытучысы-пси­хологы Эльмира Мифтахова. – Биредә алар үз­ләре өмет иткән “яр­дәм”­не эз­ләп табалар кебек тоела. Үз-үзенә кул салырга этә­рүче төркем­нәр­дә ма­лай-кыз­ларның хис-той­гылары бе­лән оста рәвештә идарә итә­­ләр. Ничек юатырга икә­нен дә яхшы беләләр. Шуңа күрә әти-әниләр баланың үз-үзен тотышындагы үзгә­решләрне гел кү­зәтеп торырга, кирәк оч­ракта яр­дәмгә килергә әзер булырга тиеш. Югый­сә сабый куркыныч төр­кемнәргә кереп китәргә дә мөмкин”.

 

Баксаң, үз-үзенә кул салырга теләүчеләрнең кү­бесе нәкъ менә үсмерләргә туры килә икән. Хәер, моны дөрес аңларга кирәк. Ма­лай-кыз­лар авыр хис-ки­че­решләргә каршы әнә шулай “көрәшә”. “Якты дөнь­ядан китәр­гә теләүче үс­мерләр үлемне ниндидер төшкә охшаган, абстракт күренеш буларак кабул итә, – ди психолог. – Үз-үзенә кул салырга те­ләүче малай-кызлар­ның 10 проценты нинди адымга барырга җыенуы турында тәгаен белә, калганнары исә якыннары һәм туган­нарының үзенә игътибар иткәнен генә көтә”.

 

Мондый куркыныч тулы булмаган гаиләләргә яки әти-әнисе эчкече булганнарга гына кагыла, дип фикер йөртүчеләр ялгыша. “Үз-үзеңне үтерү теләге кинәттән генә тумый, – ди Эльмира Мифтахова. – Ничек кенә булмасын, мондый адымга барырга җые­ну­чыларның барысы да диярлек бу хакта тирә-юнь­дәгеләргә җитке­рергә тырыша. Мәк­тәптә алган “икеле”, баланың үз-үзенә бик­ләнүе, укырга барудан баш тартуы – болар барысы да әти-әниләр өчен сигнал булып тора. Малай-кызлар­ның холкындагы үзгәреш­ләрне вакытында күреп ала белергә кирәк. Өлкән­нәр­нең ул-кызлары белән күп­ме вакыт бергә үткәрүе түгел, ә аны ничек уздыруы күпкә әһәми­ят­ле­рәк”.

 

Бүген беренче сыйныф укучысының да интернетка тоташкан телефоны бар. Ә борчыган сорауга җавап эзләп табу өчен кемгә дә булса мөрәҗәгать иткәнче, социаль челтәр­ләргә кереп карау күпкә җиңелрәк.

 

Интернетта үз-үзеңә кул салырга өйрәтүче сайтлар да җитәрлек. Тик белгечләр тагын бер нәр­сәне истән чыгармаска киңәш итә: башында начар уй булмаса, бала­ның мондый сәхи­фәләр корбанына әйләнү мөм­кинлеге бик аз. “Бәхет­ле бала фәкать бә­хетле гаи­ләдә генә үсә”, – ди психолог. Гаиләдә низаг чыккан очракта, белгечкә мө­рә­җәгать итүдән дә тартынып тормаска ки­ңәш итте ул. Махсус психологик яр­дәм үзәкләре дә һәр­вакыт булышырга әзер. Боларга өстәп, әти-әниләр һәм балалар өчен ил күлә­мендә бушлай ышаныч телефоны бар. Моның өчен 8-800-2000-122 номеры буенча шалтыратырга кирәк.