“Мәдәнияттә бер генә проблема – сүгенү сүзләре”

Депутатларыбыз законнарны уйлап чыгарып кына тора. 1 июльдән Путин тарафыннан яңасы имзаланды менә. Моннан соң әдәбиятта, матбугат битләрендә, спектакль һәм кинофильмнарда, кыскасы, мәдәни чараларда сүгенү сүзләре кулланган өчен штрафка тарта башлаячаклар. Гражданнарга – 2,5 мең, җитәкчеләргә – 5 мең, юридик затларга – 50 мең сум күләмендә штраф каралган. Шул уңайдан Әсхәт Хисмәт, Илфак Шиһапов, Марат Кәбиров, Рөстәм Галиуллин, Таһир Гайнуллин фикерен белдем.

Әсхәт ХИСМӘТ (Г.Камал театры артисты):

– Бу закон имзаланганнан гына мәдәният дөньясында әллә нинди үзгәрешләр булыр дип уйламыйм. Бервакыт кино-спектакльләрдә тәмәке тарту, аракы эчүне күрсәткән күренешләр тыела дигәннәр иде. Әмма үзгәреш юк бит.

Байтак кына фильм-спектакльләрдә уйнарга туры килде, әмма образларым сүгенү сүзләре белән сөйләшмәде. Тормышта да начар сүзләрне өнәп бетермим. “Хайван”, “сволочь” кебекләрен әйтергә була әле. Шулай да машинада барганда начарраклары да ычкынгалый бит, кайвакыт. Үз җаең белән әйбәт кенә барганда алдагы машина көтелмәгәнне майтарса, “Ах, ...ны...” дип куясың инде.

Илфак ШИҺАПОВ (продюсер, язучы):

– Бу законга карап кына сүгенүдән туктап булмас инде. Иҗат дигән нәрсәдә сүгенгәнем юк – мө-хәррирләр үткәрми. Тормышта урыны туры килгәндә сүгенми кала алмыйм. Менә шундый хисләр, мизгелләр була, аларны “шундый” сүзләр белән генә яңгыратып, аңлатып була. Безнең як халкы ул яктан, гомумән, телгә бик бай. Кайвакыт шундый җөмләләр ишетәсең дә “борынгы татар теленең алтын фонды бит бу” дип куясың.

Сүгенеп мин рәхәтлек алмыйм. Бәлки ниндидер җиңеллектер... Тик бу күңелеңдәге киеренке хиснең сүздә чагылуы гына. Сүз – мөһим түгел, хис мөһим. Бар җаннары үле кешеләр. Алар беркайчан да сүгенми, чөнки сүгенерлек хисләре юк.

Марат КӘБИРОВ (язучы):

– Бу законның чыгуын тилмереп көттек. Чөнки Россиядә мәдәният үсешенә аркылы төшүче бер генә проблема бар: ул да булса – сүгенү сүзләре. Мәдәниятнең бүтән бер проблемасы да юк. Үзегез үк күреп торасыз бит, Россиянең һәр авылында хан сарае сыман клублар төзелгән, алар гөрләп эшли, мәдәният эшлеклеләре умырып акча ала. Ә сәнгать җәмгыятьнең бөтен тармакларына да үтеп кергән: хәтта хөкүмәттә дә клоуннар утыра. Бу закон нәкъ үз вакытында, бик урынлы кабул ителде. Без ул депутатларны нәкъ шуның өчен асрыйбыз бит.

Рөстәм ГАЛИУЛЛИН (язучы, “Идел” журналының баш мөхәррире):

– Безнең өйдә сүгенүче булмагач, өстәвенә ике апа белән үскәнгәме, мин әлеге мәсьәләдә булдыксызрак кеше. Шуңа күрә әлеге яңа законга сөенмәдем дә, көенмәдем дә.

Минем бик яхшы таныш абзыем ун сүзле җөмлә төзи икән, шуның сигезе “кабер тактасы”, “авыз”, “ден”, әңгәмәдәшенең әнисен искә алу сүзләре була. Асам дисәң дә, атам дисәң дә, ул әдәби телдә сөйләшә алмаячак. Язучы буларак, әлбәттә, миңа аның сөйләме бик кызык. Кайбер әсәрләремдә аның образы бар. Тагын шунысы да мөһим: безнең “әшәке” сүзләребезнең күпчелеге рус теленнән алына. Шуңа да яңа закон өчен руслар күбрәк борчылсын.

Таһир ГАЙНУЛЛИН (юмор остасы):

– Бик дөрес закон! Мәдәният өлкәсендә сүгенү сүзләре кулланылырга тиеш түгел. Минем сәхнәдә сүгенгәнем юк. Ләкин тормышта ачу чыкканда сүгенәм инде анысы. Ачу чыкканда гына. Гел-гел әшәке сүзләр белән сөйләшергә урам малае түгел ич мин!.. “Бөке”дә утырганда, каядыр җитешмәгәндә чыгып ычкына. Кызлар белән аралашканда да гел иләк аша уздырып булмый... Сүгенмәгән ир-ат бик сирәктер ул. Чын ир микән дигән шик тә туа әле. Менә хатын-кыз сүгенә башласа, бетте! Бер-ике тапкыр кыз кешегә дә: “Авызыңны тый инде”, – дигәнем булды. Яшермим, үземә дә кисәтү ясаучылар бар.

Сүгенү турында берничә факт

– Бервакыт галимнәр тәҗрибә уздырган. Төрле сүгенү сүзләре белән “өшкергән” суны бодай орлыкларына сипкәннәр. Нәтиҗәдә, орлыкларның 48 %ы гына тишелгән, ә менә изге су белән туендырылганының 93 %ы үсеп чыккан.

– Дөньяда сүгенү сүзләренең кулланышы буенча, рус теле өченче урында. Беренче урында – инглиз, икенче урында – голланд теле.