ХӘБИБДИЯРОВА НӘФИСӘ

“Мин җыр язам янып төнемдә”

Борай районының Олы Бадрак авылы билгеле шәхесләргә бай. Шагыйрә Нәфисә Хәбибдиярова — шуларның берсе. Аның белән күптән якыннан таныш булсам да, иркенләп утырып сөйләшергә ничектер вакыт табылмый торды. Авыл кешесенең эше тавык чүпләсә дә бетми, дип тиккә әйтмиләр бит. Шул тынгысыз авыл тормышында, өч бала үстереп, шигырьләр дә язарга, актив иҗади тормыш белән яшәргә каян көч ала икән дә, ничек вакыт житкерә икән? Шигырьләрендәге гамьсез күңелләрне сискәндереп жибәрердәй, гамьле күңелләрне актарып салырдай сагыш-моң каян килә икән?

...Келтер-келтер тегү машинасы әйләнә. Әле шәбәеп, әле акрынаеп, Нәфисәнең төгәл хәрәкәтләренә буйсынып, җепләрдән матур, тигез юллар сала.

— Шигырьләреңне дә шулай келтерәтеп кенә язасыңмы син, Нәфисә? Шигырьләреңдәге ул моңлы сагыш каян килә? Нинди гамьнәрне шигъри юлларга саласың? Аңа күңелемдә күптән йөргән шул сорауларны бирәм.

Сорауларым аның күңелендә ераграк яшерелгән хисләрен уятты, күрәсең, тегүеннән туктап, бераз сүзсез утырды ул. Аннан мөлдерәмә зәңгәр күзләрен тәрәзә аша еракка төбәп, әкрен генә сүзен башлады...

...1956 елның 15 ноябрендә Пермь өлкәсенең Гайнә районы Усть-Черная поселогында дөньяга килә ул. Мәхәббәт жимеше булдымы икән, авылдан чыгып китәр өчен генә кияүгә чыккан әнкәсенең аптыраганнан тапканы булды микән, ни генә булса да, сигез айлык чагында аны әнкәсенең туган авылы Тукайга, дәү әнисе һәм дәү әтисе тәрбиясенә кайтарып куялар. Моннан соң берничә тапкыр үз яннарына алсалар да, сәбәпләре булгандыр инде, әти-әнисе аны кабат Тукайга кайтарып тора. Шулай итеп, кечкенә кызчык, әти-әни назын сагына-сагына, дәү әниләре тәрбиясендә яшәп кала. Ул чаклар әлеге юлларда чагыла:

Мине дә әни тудырган,
Матурлап биләгәндер.
Язмышның ачы җиленә
Ташлыйсын белмәгәндер.
Дәү әнкәмә “әнкәй” диеп үстем,
Mин авылда үстем гөл кебек.
Хәтфә үләннәрен кочып үстем,
Җитез идем үзем җил кебек.
Әни назын тоеп үсмәдем шул,
Күңелгенәм гелән әрнүдә.
Галәм үзе миңа җыр көйләгән,
Үзе булган зәңгәр бәллү дә...

— Әнинең энесе Мәгънәви абый, сеңлесе Әлфия апа белән бергә үстем. Алар “әткәй-әнкәй” дигәч, мин дә дәү әти белән дәү әниемне “әткәй”, “әнкәй” дип үстем. Алар белән болынга, урманга, чишмә буйларына ияреп йөргәнем истә. Су буена төшсәм, чишмә миңа нидер сөйли, искән җилләр, болындагы чәчәкләр, мине юатып, нидер пышылдый төсле тоела иде. Күрәсең, мин күңелемдәге әле үзем дә аңлап бетермәгән сагышымны шулай итеп таратканмындыр, — диде ул, балачагын искә алып. — Әткәй белән әнкәйдән мине сорап килүчеләр дә булган, үзегез карый алмасагыз, безгә бирегез, дип. Берсен үзем дә хәтерлим, миңа төсле каләмнәр алып килгән иде ул кеше. И яратып, кызганып карый инде миңа. Мин эчемнән генә, “Мине биреп кенә жибәрмәсәләр ярар иде”, дип куркып тордым. Берсенә дә бирмәделәр, рәхмәт аларга, балалыгымның бер бизәге, күңелемнең юанычы булдылар, урыннары оҗмах түрләрендә булсын…

Миңа кычкырып китап укулары да, “Алга” гәзитеннән беренче “а” хәрефен өйрәтүләре дә исемнән чыкмый. Аннан соң, бала чагымны искә алганда күз алдыма гел әткәйнең алма бакчалары, көянтәләп су ташыган зәңгәр чишмәм килә. Минем бала чагымнан алма исе килә кебек.

Төштә генә күрәм дәү әнкәмне,
Алма бакчасында — дәү әткәм.
Зәңгәр чишмә минсез генә ага,
Чөйдә тора зәңгәр көянтәм.

Әнкәсе (дәү әнисе) Зәйнәп апа шигырьләрне укып кына калмыйча, үзенчә анализ да ясый торган булган. Колагын радиога терәп шигырь тыңлый да, кечкенә Нәфисәгә аңлата икән: “Әнә, шагыйрь “җил”, “яфрак”,” яралы кош”, “өзелгән гөл” дип яза, үзен яза инде ул, үзенең күңеле өзелгәнгә яза”, ди икән. Нәфисәнең шигырьләрендәге чагыштырулар, табигать белән сөйләшү, табигать күренешләре аша үз хис-тойгыларын чагылдыру, без күрмәгәннәрне күреп, шуларны җанландырып-сынландырып укучыга җиткерү осталыгының башлангычы, бәлки, әнә шуннандыр да. “Тукаем син минем!” дип Нәфисәне тупылдатып сөюендә дә шигъри образлылык яткан бит, бу икәүнең язмышларындагы кайбер охшашлыкны күреп, шуңа ишарәләгән бит дәү әнисе!

Кар чаңнары куна агачларга,
Керфекләргә бәсләр сарыла.
Уйларымнан кинәт айнып киттем —
Чү! Ал чәчкә февраль карында.
Алсу чәчкә ап-ак кар өстендә,
Сибелеп ята ялкын таҗлары,
Бу чәчәккә февраль түгел иде,
Кирәк иде апрель назлары.

Кар өстендә алсу чәчкәдәй әти, әни назларына тилмереп, Бадрак мәктәбенең 5нче сыйныфын тәмамлагач, ниһаять, әнисе аны Пермьгә үз янына ала. Бу вакытта Нәфисәнең әтисе белән аерылышкан, икенче берәү белән яши башлаган була ул.
— Әнинең ире мине начар кабул итмәде, авыр сүз әйтмәде, какмады, — дип хәтерли Нәфисә бу чакларны.

Яңа җиргә ияләшү бик авыр була аңа. Авылдагы әткәй-әнкәсе, дуслары, алма бакчалары, чишмә буйлары сагындырып үзәген өзә. Анысы бер хәл булса, урыс телле мохиткә килеп керү тагын да кыенрак була. “Добрянка мәктәбендә укыганда сыйныф белән концертлар куя идек, и шунда сәхнәләргә менеп, кычкырып татарча шигырьләр сөйлисем килә иде”, — дип әрнеп куя ул.

Шулай да, Добрянкада укыган чакларының да искә алып сөйләрлеге бар икән. Урыс теле һәм әдәбияты укытучысы Владимир Евдокимовны бик җылы искә ала ул: “Бик көчле, үз эшен яратып башкаручы укытучы иде, урыс әдәбиятын яраттырды. Сәхнәләрдә М. Горькийның “Буревестник” әсәрен яттан сөйли идем. Есенин, Некрасов, Лермонтовның шигъриятен үз иттем, үзем дә, аларга ияреп, шигырьләр язып карадым. Укытучым мине һәрвакыт үсендереп торды”.

Ничек кенә булмасын, ияләшә алмый ул бу якларга. Бераз канат ныгытып, үз-үзенә ышанычы арткач, кире Борай районына Олы Бадракка кайтып, укуын анда дәвам итә. Добрянкада чакта язгалаган шигырьләрен хат алышкан дус кызларына җибәргән икән, шуңа, монда кайткач, аны иҗади эшкә җәлеп итеп кенә торалар — стена гәзите чыгаруга, концертларга сценарий язарга. (Алгарак китеп, шунысын да әйтик: бу шөгылен ул әле дә ташламаган, авылда, районда үткән концертларда шигырьләре белән катнаша, бик күпләренә сценарийлар яза, шигырьләре сабантуйларда яңгырамый калмый.)
— Мәктәпне тәмамлагач, бер ел укытучы булып эшләдем. Бу һөнәрне сайларга киңәш итүчеләр булды, ләкин үземнең гел генә тегүче буласым килү жиңде, — ди ул.

Бу һөнәрне Нәфисә яратып үзләштерә. Кияүгә чыга. Ире Фирдәвис абый белән өч балага гомер бирәләр, инде җиде оныкка дәү әни ул. Бала үстергәндә шигърият аның күңелендә генә яши, язышырга берничек тә вакыт таба алмый. Ләкин вакыт юк дип кенә күңелдә ташкын булып ургыган хисләрне тыеп кара!

Ул тагын яза башлый. Бу юлы инде шигъри мәйданда Нәфисә Хәбибдиярова дигән бик үзенчәлекле, хисле иҗаты белән укучыны җәлеп итеп торучы шагыйрә булып калка ул. Тирән хисләрдән, кичерешләрдән, сөю, сагыш, моң белән үрелгән күңел лирикасы — аның җан авазы.

Шигърият мәйданына бер чыккансың икән, сынатмаска, бирешмәскә, җиңә белергә дә кирәк. Үз-үзеңне, тормыш ваклыкларын җиңә белсәң генә иярләп була икән ул Шигърият Тулпарын. Нәфисә дә сынатмый. Аның шигырьләрен дә башта район, аннан республика күләмендә таныйлар.

— Иҗатымның беренче баскычы “Алга” гәзите булды. Фәвәзит Әхмәтшин, Илмира Латыйпова, Рәзиф Зыятдинов иҗатыма игътибарлы булдылар, — ди Нәфисә.

Аның шигырьләре республиканың төрле басмаларында чыгып кына тора. 1994 елда ул “Кызыл таң” гәзите лауреаты булды. 1995 елда Башкортстан “Китап” нәшриятында аның “Чәчәк бураны” дигән беренче китабы дөнья күрде. 1996 елда Татар яшьләре берлеге тарафыннан уздырылган, бөек Тукайның 110 еллыгына багышланган конкурста икенче урын яулады, 2005 елда “Илһам чишмәләре” төбәкара шигърият фестивалендә лауреат булды. Шул ук елдан — Башкортстан Язучылар берлеге әгъзасы.

2006 елда “Китап” нәшриятында, аның шигъриятен үз итүчеләрне сөендереп, “Янар гөлем” дигән китабы чыкты. Ә күптән түгел “Голоса веков” сериясендә чыгып килүче, Башкортстан әдипләренең урыс теленә тәрҗемә ителгән шигырьләрен туплаган “Антология поэзии Башкортостана” китабында якташыбызның да биш шигыре урын алуы барыбыз өчен дә куанычлы вакыйга булды. Бу үрләр соңгысы булмас — шагыйрәнең күңелендә шигырь ташкыны ургып торган чагы. Укучыларына әйтер сүзе, тапшырыр күңел байлыгы мулдыр әле.

“Сандыгым юк байлык тутырылган,
Бөтен байлык — күңел түремдә.
Кемдер исәп-хисап белән янса,
Мин җыр язам янып төнемдә”, ди ул.

...Келтер-келтер тегү машинасы әйләнә. Әле шәбәеп, әле акрынаеп, җепләрдән матур, тигез юллар сала. Шигырьләреңне дә шулай келтерәтеп кенә язып торырга язсын, Нәфисә! Без, райондашларың, синең белән горурланабыз, яңа иҗади баскычларга үрләвеңне көтеп калабыз.

Фатыйма Гыйльметдинова 
Борай районы.
www.Kiziltan.ru