поиск новостей
  • 19.03 "Ләйлә вә Мәҗнүн" Кариев театры, 18:30
  • 19.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт" Тинчурин театры, 18:30
  • 20.03 "Ут чәчәге" Кариев театры, 13:00
  • 20.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт" Тинчурин театры, 18:30
  • 21.03 "Анна Ахматова:Вакыт кайтавазы" Кариев театры, 13:00
  • 21.03 "Эх, алмагачлары!" Тинчурин театры, 18:30
  • 22.03 "Корт" Кариев театры, 18:30
  • 22.03 "Ай, былбылым!" Тинчурин театры, 18:30
  • 23.03 "Йосыф" Кариев театры, 18:00
  • 23.03 "Бәхетле көнем" Кариев театры, 13:00
  • 23.03 "Яратам! Бетте-китте!" Тинчурин театры, 17:00
  • 24.03 "Әлифба:Хәрефләр дөньясында" Кариев театры, 13:00
  • 24.03 "Мәдинә" Тинчурин театры, 17:00
  • 26.03 "Мио, минем Мио!" Кариев театры, 18:30
  • 26.03 "Җилкәнсезләр" Тинчурин театры 12:00 һәм 18:30
  • 27.03 "Гөлчәчәк" Кариев театры, 19:00
  • 27.03 "Идегәй" Тинчурин театры, 18:30
  • 28.03 "Ак чәчәкләр кебек..." Кариев театры,18:30
  • 28.03 "Җан Баевич" Тинчурин театры, 18:30
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
Бүген кемнәр туган
  • 19 Март
  • Татьяна Водопьянова - дәүләт эшлеклесе
  • Камил Гайнуллин - актер
  • Ренат Вәлиуллин - дәүләт эшлеклесе
  • Илшат Вәлиулла - язучы
  • Гөлнур Корбанова - шагыйрә
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
  • Ассаляму алейкум! Казанда, центрга якынрак булган гостинка яисэ булмэ снимать итергэ телим. Риелторсыз. 89872312932 (ватсап)
  • Кому требуется шпаклевка, обои, по городу Казани также Арск обращаться по тел +7 (917) 266-37-64.
  • Яр Чаллыда 2-бүлмәле фатир сатыла:Яңа шәһәр, 30 комплекс. Мәйданы 52 кв.м. Планировкасы әйбәт - распашонка. Җылы, яхшы хәлдә. Хуҗасы сата. Телефон:8-9631571216
  • Хәерле көн! "Салават Купере 2" торак комплексында бөтен унайлыклары булган 2 бүлмәле квартира арендага бирелә. 3 этажда. Өр-яңа ремонт, мебель. "Бәхетле" артында урнашкан. Тәртипле татар гаиләсе эзлибез. Йорт хайваннарсыз. Төп шарт: тәртип, чисталык, вакытында түләү. Риелторларсыз. Элемтәләр өчен телефон: 89534975861
  • Студентлар өчен өстәмә эш. 8-917-880-94-77
Архив
 
23.05.2014 Татар халык мәкальләре

Тел, сүз, сөйләшә белеп сөйләшү

● Акыллының теле күңелендә, тиленең акылы телендә.
● Акылы кысканың теле озын.
● Ана баланы ике кат тудыра: Бер кат — тән биреп! Икенче кат — тел биреп!
● Анам биргән туган тел, атам биргән корал тел.
● Ана мәм биргән, Ана тән биргән, Ана сөт биргән, Ана тел биргән!
● Алтыда белгән ана телең алтмышта онытылмас.
● Бик татлы булма кабып йотарлар, бик ачы булма — төкереп ташларлар.
● Аягы пычрак — өй пычратыр, теле пычрак — кеше пычратыр.
● Берәүнең кулы эшли, икенченең теле эшли.
● Бер телдә ун хикмәт, ун телдә йөз хикмәт.
● Бит күрке күз, тел күрке сүз.
● Дөньяда иң татлы нәрсә дә — тел, иң ачы нәрсә дә — тел.
● Әдәп башы — тел.
● Әйткәннән тел калмас.
● Әйтмәс җирдә авызың тый, кычытмас җирдә кулың тый.
● Җабага тайның бете ачы, әшәке кешенең теле ачы.
● Иле барның теле бар.
● Иң татлы тел — туган тел, анаң сөйләп торган тел.
● Инсафлының теле саф.
● Йомшак телле бәрән ике ананы имә.
● Кеше күрке йөз; Йөзнең күрке — күз, Уйның күрке — тел, Телнең күрке — сүз.
● "Кеш" дип әйтергә теле юкның күзен карга чукыр.
● Күңеле турының теле туры.
● Озын тел елан: авыздан чыкса, муенга урала.
● Сакауның телен әнисе белер.
● Оста барда кулың тый, белгән барда телең тый.
● Сакау сакауны үчекли.
● Сиңа бирелгән ике колак, бер тел: ике тыңла, бер сөйлә, калганын үзең бел.
● Сөяксез тел ни димәс.
● Сүз бер көнлек, тел гомерлек.
● Татлы тел тәхет били.
● Татлы тел тимер капканы ачар.
● Тел — ананың теләге, тел — ананың баласына иң кадерле бүләге.
● Тел белән әйтмичә, бармак белән төртеп булмый.
● Тел белмәгән теленнән абыныр.
● Телгә сак бул!
● Тел дигән дәрья бар, дәрья төбендә мәрҗән бар. Белгәннәр чумып алыр, Белмәгән коры калыр.
● Теле белән күктәге айны йөртә белгән, кулы белән казандагы майны эретә белмәгән.
● Теленә салынган, эшендә абынган.
● Телең белән күңелеңне бер тот.
● Телең белән узма, белем белән уз.
● Телең белән фикер йөртмә, уең белән фикер йөрт.
● Телеңне тезгендә тот, этеңне чылбырда тот!
● Телеңне тыйсаң, тыныч булырсың.
● Телне каләм саклый.
● Телең ни әйтсә, колагың шуны ишетер.
● Теле озын булмаганның гомере озын булыр.
● Теле озын кешенең акылы кыска булыр.
● Теле пычракның күңеле пычрак.
● Теле татлының дусы күп.
● Теле чибәрнең үзе чибәр.
● Теле юкны тигәнәк талар.
● Тел күңелнең көзгесе.
● Тел — кылыч: тиешсез җирдә тый, тиешле җирдә кый!
● Телделәр халык булып дөньяга чыккан, телсезләр балык булып дәрьяда калган, Бакылдыклар бака булып баткакта яталар, ди.
● Телләр белгән — илләр белгән.
● Тылмач үз җавабын үзе табар.
● Телне тешләп өзеп булмый, сөйләми дә түзеп булмый.
● Тел өчен теш төбенә утырталар.
● Тел ташны эретә.
● Тел Теләчегә барып кайта. (Теләче — Казан арты район үзәкләреннән берсе.)
● Телчән теленнән табар.
● Тәмле дә тел, тәмсез дә тел.
● Төче коймак пешергән кешегә бар, төче телле кешегә барма.
● Төче коймак тиз кикертә.
● Туган илем — иркә гөлем, киңдер сиңа күңел түрем.
● Туган телем — үз телем, туган илем — үз көнем.
● Туган телне кадерләгән халык кадерле булыр.
● Туры телем таш ярыр.
● Ул да яхшы, бу да яхшы, ашаган чакта бар да яхшы, Баш коткарган тел дә яхшы.
● Үткен тел — бәхет, озын тел — бәла!
● Һөнәр алды — кызыл тел.

Сүзнең көче, тоткан урыны һәм төрләре

● Авыз күрке тел, телнең күрке сүз.
● Авызың кыек булса да, сүзең туры булсын.
● Аз эш күп сүздән яхшырак.
● Акыллы әйтер — юл куйдым, ахмак әйтер — җиңдем.
● Акыллы кеше сүз әйткәндә, әйтер сүзен чамалар.
● Ялган сүздә чама юк, дөрес сүздә чама бар.
● Акыллы сүзгә ни җитә!
● Алтын алма, алкыш ал.
● Атка "на, на!" көч бирә.
● Ачы әйтми төче юк.
● Ашның мае бар, сүзнең җае бар.
● Ашның тәме тоз белән, адәм яхшылыгы сүз белән.
● Аш ташны эретә, ялган башны черетә.
● Берәүнең утыны ут бөркер, берәүнең утыны корыга төтәр.
● Бер сүз бер сүзне әйтә.
● Бер ялганнан йөз ялган туган да ди, бер дөрес сүз йөзен дә бәреп еккан, ди.
● Бер ялганны капларга тагын мең ялган табарга кирәк.
● Бер ялган сөйләсәң — тугыз дөресеңә дә ышанмаслар.
● Бәхәсләшеп Кытайга киткән Котаймастан кире кайтыр. (Котаймас — Казан арты авылы, хәзер Кышлау.)
● Бәхәстә — ак карга кара карга кунган.
● Вак яңгыр тәнгә үтә, вак сүз — җанга үтә.
● Димче диңгез кичерер.
● Дөресне ялган бервакытта да җиңмәс.
● Дөрес сүзгә җавап юк.
● "Дыр" белән "ди"не иккәннәр дә чыкмаган, ди.
● "Дыр"га шалкан чәчмиләр.
● "Дыр"га чебен дә кунмый.
● "Әгәр"не чәчкәч "мәгәр" үскән.
● Адәмгә иң кирәге — ягымлы чырай, җылы сүз.
● Әйтсәң сүз чыга, төртсәң күз чыга.
● Әйтү бер, эшләү башка.
● Җайлы сүз җан эретә.
● Юләрләрдән юләр сүз күбрәк.
● Елар күздән, ялган сүздән үзеңне сакла.
● Җылы сүз җан азыгы.
● Изге сөйләсәң, изге ишетерсең, яман сөйләсәң, яман ишетерсең.
● Ипле сүз энә саплый.
● Иске колак, яңа сүз.
● Ишеткән имеш, күргән көмеш.
● Ишеткән күргәнгә хәбәр бирә.
● Ишетмәсәң ишет, урман арты Кишет!
● Йөз кат әйткәнче, бер кат эшләп күрсәт.
● Йомшак сөйләгән — йомшак сөягән.
● Кем ни генә әйтсә дә, бүре салам ашамас.
● Кеше ышанмаслык сүзне чын булса да сөйләмә.
● Кәбестә каргышы кәҗәгә төшкән.
● Көн саен бер яңа сүз ишетмәсәң, колагың чукрак булыр, ди.
● Йөрәктән чыкмаган сүз йөрәккә кермәс.
● Кеше сүзе кешегә тансык.
● Күз җитмәгән җиргә сүз җитәр.
● Күңелгә килгән бер нәрсәне сөйләмә.
● Караңгы йөздән тәмле сүз чыкмас.
● Каты әйткән сүз каты борчак кебек, колактан кире сикерер.
● Кошны җим белән, кешене татлы сүз белән ияләштерәләр.
● Кулыннан килмәгән карганыр.
● Өеңдәге хәбәрне күршедән, күршеңдәге хәбәрне күрше авылдан сораш.
● Озын сүзнең кыскасы - кара бодай боткасы.
● Салкын йөзледән җылы сүз чыкмас, салкын мичтән җылы күмәч чыкмас.
● Сезгә ялган, миңа чын.
● "Сикер" дигәннең аягы сынмый, сикергәннең сына.
● "Син беләсең" дигәндә гауга чыкмас.
● Сөйләшмәсәң сүз чыкмас, чапмасаң йомычка очмас.
● Сүз белән пылау пешереп булмый, дөге кирәк.
● Сүздә төртү яман, авыруда чәнчү яман.
● Сүз дүрт төрле: бер төрле сүз бар— бел дә сөйләмә; икенче төрлесе — белмә дә, сөйләмә дә; өченчесе — бел дә сөйлә; дүртенче төрлесе — сөйлә дә белмә.
● Сүзең кыска булсын, кулың оста булсын!
● Сүзе акның йөзе ак.
● Сүзнең башы бозауда, койрыгы төлкедә.
● Сүзне сатып алмыйлар.
● Сүз югында сүз булсын, кодагый: ата казыгыз күкәй саламы?
● Тозсыз сүздән тозлы ботка тәмлерәк.
● Төче ялганнан ачы хакыйкать яхшы.
● Тузандайны тубалдай итмә.
● Туры сүз башта зәһәр булса да соңы шикәр; Ялган сүз башта шикәр булса да соңы зәһәр.
● Туры сүз бер булса да һәркемгә җитәр.
● Туры сүзгә ант кирәкми.
● Туры сүзгә карау юк.
● Туры сүзне әйтергә курыкма!
● Туры сүзнең гаебе юк.
● Туры сүз тимерне тишәр, йомшак сүз кылычны кисәр.
● "Ут" дигәннән авыз көймәс.
● Үзе аңсыз, йөзе ямьсез, сүзе тәмсез кешедән саклан.
● Үзе ахмакның сүзе ахмак.
● Үзең кыек утырсаң да, сүзең туры булсын.
● Хак сүз ачы булыр.
● Хикмәтле сүз күп булмый.
● Һәр ишеткәнен сөйләгән һич теләмәгәнен ишетер.
● Чын сүзгә чак кына ялгадыңмы, ялган була.
● Шапшак авыздан шакшы сүз чыгар.
● Ялган белән дөнья гизәрсең, кире кайтып керә алмассың.
● Ялган мең булса да бер хаклыкны җиңә алмый.
● Ялганның төбе юк, күтәрергә җебе юк.
● Ялган уты ел янар, ел янса да җылытмас.
● Яман сөйләгән яхшы ишетмәс.
● "Ярар" белән эш бетми.
● Яхшыны ишетәсең килсә, яман сөйләмә.
● Яхшы сүз аркасында адәм — адәм, яман сүз аркасында адәм — әрәм.
● Яхшы сүз белән елан өненнән, чыгар, яман сүз белән пычак кыныннан чыгар.
● Яхшы сүз җанга рәхәт, яман сүз җанга җәрәхәт.

Сүзне сөйләшә белү һәм сөйләү әдәбе

● Кәламнән әүвәл сәлам кирәк.
● Ахмак сүзгә җавап юк.
● Күп торганнан сорама, күп күргәннән сора.
● Караган тапмый, сораган таба.
● Ничек эндәшсәң, шундый җавап.
● Синнән сорамаган сүзгә син җавап бирмә.
● Соравына күрә җавабы.
● Сорашканның гаебе юк.
● Сорашкан тау аша, сорашмаган саташа.
● Татлыга татлы җавап.
● Тауга кычкыр, ул да сиңа кычкырыр.
● Урынсыз сорау бирү ахмаклык галәмәте.

Сөйләшә белү

● Авыз эчендә ботка пешермә.
● Агачны ега белмәгән үз өстенә егар, сүзне сөйли белмәгән үз өстенә сөйләр.
● Аңламый әйтмә, карамый бакма.
● Бар белгәнең сөйләргә ашыкма.
● Беленеңне белеп из.
● Бер әйткәнне ике әйтмә.
● Белмиенчә сөйләгәнче, белгәннең сүзен тыңлау яхшы.
● Әйтә белгән авызда йомычка да йомры була, әйтә белмәгән авызда йомырка да дүрт кырлы була.
● Әүвәл уйла, аннан сөйлә.
● Җебегән авыздан черегән сүз чыга.
● Җеп турында сөйләгәч, энәсеннән башлау хәерле.
● Сөйләсәң сүзнең маен чыгар.
● Сөйли белмәгән авыздан телсез авыз мең артык.
● Сөйли белгән балык тотар, сөйли белмәгәнне телсез балык йотар.
● Сөйли белмәгән сүзенә батар.
● Суксаң авырттыр, әйтсәң ишеттер.
● Сүзең булса, түгәрәк сөйлә.
● Сүз сөйләсәң, ашыкма.
● Сөйләгәч пошыкмассың.
● Сүз сүздән туар, cөйләмәсәң, кайдан туар?
● Сүз сүзне таба.
● Сүз — сүзнең ыргагы.
● Сүз сөйләү һөнәр, cөйли белмәгән үләр.
● Теле кычыткан сүз бозар, кулы кычыткан эш бозар.
● Үзе күп көлүченең сүзе һичкемне көлдермәс.
● Үзең ишетәсең килмәгән сүзне кешегә сөйләмә.
● Чабатаны катласаң, ныгыр; сүзне катласаң, сүтелер.

Вакытында, урынында сөйләү

● Балыкчы итәгенә гөмбә төяп кайтканда, "шәп каптымы?" дип сорамыйлар.
● Былтыр кысканга, быел кычкырмыйлар.
● Вакытсыз кычкырган әтәчнең башын кисәләр.
● Вакытсыз сөйләмә, Питрау күкесе булырсың. (Питрауда күке сакауланудан.)
● Әйтер идем сүз, авызым, син түз!
● Әлеге дә баягы, сез үзегез каягы?
● Яшьне ат базарында сорыйлар.
● Кеше туй сөйләгәндә, ул җеназа сөйләгән.
● Кирәксез сүзне дөрес булса да сөйләмә.
● Өч көннән соң: "Исәнме, кодагый!"
● Сүзгә сүз килгәндә сөйләмәсә, анасы үлә, ди.
● Сүз уңае килгәндә, сүтегеңне ямап кал!
● Тимерне кызуында сук, сүзне кызуында әйт!
● Һәрбер сүзнең урыны бар.
● Сүзнең башыннан элек төбен уйла.

Кешесенә күрә сөйләшә белү

● Акыллыга ишарәт, ахмакка тукмак.
● Акыллыга әйтсәң белә, тинтәккә әйтсәң көлә.
● Акыллы сүзгә кул куй, акылсызга юл куй.
● Аңлаган бер кылдан да аңлар, аңламаган бүрәнәдән дә аңламас.
● Аңлаганга ишарәт, аңламаганга бишәр әйт!
● Аңлаганга чебен тавышы да җитәр, аңламаганга барабан тавышы да аз.
● Олы сүзен бүлдермә.
● Суны сип сеңәр җиргә, сүзне әйт сыяр җиргә.
● Тинтәк белән көрәшмә, исерек белән сөйләшмә.

Кешенең акылы, кемлеге сүзеннән беленү

● Кешенең акылы сүзеннән, асылы фигыленнән билгеле.
● Кешенең белемен сүзеннән аңларсың.
● Кешенең үзенә карама, сүзенә кара!
● Кеше сүз пәрдәсе астында.
● Карамагыз үземә, карагызчы сүземә!
● Сүзе төпле кешенең үзе башлы була, ди, үзе башлы кешенең авызы ашлы була, ди.
● Сүзе яманның үзе яман.
● Төпсез кешедән төпсез сүз чыгар.
● Һәркем үз уеннан хәбәр бирер!
● Яхшы адәм табып сөйләр,
● Яман адәм кабып сөйләр. (Кабып — тешләп.)
● Яхшы әйтер: "Юл куйдым", яман әйтер: "Җиңдем!"
● Яхшы — күргән яхшылыгын сөйләр, яман — күргән яхшылыгын да яманлык итеп сөйләр.
● Яхшының сүзе акыл чакыра, яманның сүзе ачу чакыра.

Күп сөйләү һәм аз сөйләү

● Авызым иләк булса да, сүзем бака.
● Азрак сөйләсәң, күбрәк тык
● Аз сөйлә, күп бел!
● Аз сөйләр, үз сөйләр.
● Аз сөйләү алтын, күп сөйләү балтун.
● Аз сүз белән күпне әйт!
● Аз сүзле аз оялыр.
● Ашның тәме тоз белән, кешенең кадере сүз белән. Аз сөйлә дә күп аңла, аз аша да күп чәй өч!
● Басыйм дисәң, җир күп, сөйлим дисәң, сүз күп.
● Бауның озыны, сүзнең кыскасы яхшы.
● Белгән бер әйтер.
● Белгәнгә бер сүз җитәр, белмәгәнгә мең сүз дә аз.
● Бер сүз аз, ике сүз күп.
● Бер сүзне күп әйтсәң, күк тәмәйтә.
● Их, әйтер идем мин сезгә, үземә аз кала!
● Кеше яраткан әйберен күп сөйләр.
● Күп сайрама, сандугач булырсың.
● Күп сөйләгән ялгышканын белмәс.
● Күп сөйләшкән кеше ялганчы булыр.
● Күп сөйләшсәң күз тияр.
● Күп сөйләшкән картаймый үләр.
● Күп сөйләшмә, авызыңа йон чыгар.
● Күп сөйләшсәң, карга алып китәр.
● Күп сөйләүдә файда юк.
● Күп сүз бер сүзгә кайта.
● Күп сүз китапка яхшы.
● Күп сүзнең даруы бер сүз.
● Кыскалыкта — осталык.
● Озын сүзнең кыскасы, кыска сүзнең остасы.

Уйнап сөйләү, чынлап сөйләү

● Атаңнан олы кеше белән уйнап сөйләшмә.
● Уен сүзгә мәгънә кирәк.
● Уеныңны куеп чыныңны әйт.
● Уйнап әйтәм — уемдагын әйтәм.
● Уйнап әйтсәң дә — уйлап әйт!
● Уйламыйча әйткән сүз — төзәмичә аткан ук.
● Чынлап әйтү батмаган җирдә уйнап әйтү таманга килә.
● Юри әйтсәң, чынга юрала.

Сүзне тыңлый белү

● Атың ни? Рәшит. Алайса, бер сөйлә, ике ишет!
● Сөйли белсәң, тыңлый да бел!
● Суның башы болактан, сүзнең башы колактан.
● Сүз бер, колак ике.
● Сүзне тыңлаганга әйт.
● Үзең сөйли башлаганчы, кеше сүзен тыңлап бетер.
● Һәр әйткәнне тыңлама, һәр белгәнне сөйләмә.
● Бар да сөйләгәндә берәү дә ишетми.
● Белдеклегә бер әйтсәң дә колагының эчендә, белдексезгә биш әйтсәң дә колагының тышында.
● Әйткәнне тыңла, сөйләгәнне аңла!
● Кешенең сүзен өзмә.

Дәшми калу

● Авыздагы сүзгә син ия, авыздан чыккач, сүз ия.
● Бөтенләй сөйләшмәсәң, телсез булырсың.
● Бакалар бакылдаганда дәшми тору яхшырак.
● Дәшмәү — ризалык билгесе.
● Дәшми торганда, җүләр дә акыллы.
● Әйтмәс җирдә май кап!
● Әйтсәң сүз, әйтмәсәң түз.
● Күп вакытта дәшмәү җавап урынында тора.
● Күркә ун күкәй салса да дәшми, тавык берне салса да күрше авылга ишетелә.
● Эндәшмәгән кешегә тау эндәшми.
● Сөйләргә дә бел, тик торырга да бел! Һәр әйткән сүзгә ышану, риза булып торучылык
● Бу да бер дәхере рази, ни әйтсәң, шуңа разый.
● Кеше сүзен тыңла, үз акылыңны тот!
● Талымсыз колакка ни әйтсәң дә бара.
● Ышанма кеше сүзенә, ышан үз күзеңә!
● Этне йөгертергә ике сүз җитә: "Чәбә!" дә "Маһ!"
● Зур сөйләгәнче, зур телем ипи аша.
● Өрә белмәгән эт өенә бүре китерә.
● Сагызны чәйни белмәсәң, эрер, сүзне сөйли белмәсәң, черер.
● Санамый сигез димә.


---
Матбугат.ру
№ --- | 23.05.2014
Матбугат.ру печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»