Авыл, сүгенә-сүгенә, Европага таба бара

Россия Бөтендөнья сәүдә оешмасына кушылганнан соң авыл хуҗалыгы өчен өстәмә мөмкинлекләр ачылыр дигән өметләр яңарды. Ни генә дисәләр дә, уртак кануннар белән яши башладык бит. Тик, кем әйтмешли, пәри башка, җен башка икән шул. Моны тормышка ашырыр өчен Россия авыл хуҗалыгына чит илләрдәге мөмкинлекләр, ягъни әлеге дә баягы дәүләт ярдәме бик аз. Аның күләме Бөтендөнья сәүдә оешмасына керүче илләрдән дистәләрчә тапкыр кимрәк булгач, нинди тигез шартлар турында сүз булуы мөмкин?

Авыл хуҗалыгында җи­теш­терелгән продукцияне тиешле бәядән сату буенча да проблемалар арта. Мөгезле эре терлекнең баш саны буенча гына түгел, сөт һәм башка кайбер продукция җитеш­терү буенча Россиядә беренче урында барган Татарстанда соңгы ярты ел эчендә бу төр продукцияләргә ихтыяҗ 25-30 процентка кимегән!

Үрдәк нигә күлгә арты белән чума?

Аптыраганнан, билгеле. Авыл халкы да шулай. Бүген байтак өлеше тормышта үз урынын таба алмый. Эшлим дисәң, эш юк. Инвесторлар авылның бик аз өлешен генә эшле итә алды. Аларга да  тиешле хезмәт хакын тартып-сузып кына бирәләр. Крестьян-фермер яки мөстә­кыйль эшләргә омтылучы ху­җалыкларда да даими эшләү­челәр саны әллә ни күп түгел.

Авылда яшәүче һәркем­нең мөстәкыйль рәвештә үз эшен башларга кыюлыгы җит­­ми. Статистик мәгълү­матлардан күренгәнчә, шушы һәм тагын кайбер башка сәбәпләр аркасында  Татарстан авылларын ел саен 10 меңнән артык кеше ташлап китә. Эшлисе килгәннәргә дә җиңел түгел. Бюрократик сис­темага каршы  күпме генә көрәш алып барылса да, аның әле тамырлары шактый ти­рән­дә. Бар, алып кара син, әйтик, йорт төзергә яки башка кирәк-ярагыңа берәр банк­тан акча. Әллә нинди документлар таптырып, үзәгеңә үтәчәкләр. Дәүләт ярдәме белән дә шул ук хәл.

Әле ярый районнарда да, авылларда да бу эшнең ки­рәклеген, мөһимлеген аңлый башладылар. Хөкүмәт булышлыгы бе­лән моңарчы авыл җирен­дә үз эшен булдыру турында хыялланырга да курыккан, әмма кулларыннан эш килә торган шактый гына ир-ат һәм хатын-кызлар кайсы шәхси хуҗалы­гында күпләп терлек асрый, кайсы гаилә фермасы төзи яисә башка бер шөгыль табып, тормыш алып барырга тырыша. Рәсми мәгълүмат­лардан күрен­гән­чә, 2013 ел­ның 1 гыйнварына республика авылларында 23мең 400 кеше, ташламалы кредит алып, үз шөгылен булдырган. Моңар­чы күрелгән хәл­мени: гап-гади авыл кешеләре узган елда гына да 6 миллиард 100 миллион сумлык субсидияле кредит  алган. Алуын алган да, аны бит әле процентлары белән кире кайтарасы да бар. Моның өчен, әлбәттә, авыл хуҗалы­гында җитештерелә торган продукциягә тиешле бәя булуы кирәк. Шулай булмаганда, авыл кешесе бурычларын кайтарырга каян акча алсын?

Дөрес, кредитлар ташламалы, дидек. Ягъни мәсәлән, банклардан алынган кредит­ның процент өлешен дәүләт сиңа субсидия формасында кире кайтарачак. Әйтик, 2006 елдан башлап бүгенгә кадәр авыл халкы банклардан 22 миллиард 300 миллион сумлык кредит алган. Шуның процент ставкасы өчен дәү­ләт аларга 1 миллиард 800 миллион сумын кире кайтарган. Бу кадәресе дә ярап тора анысы. Бәяләр генә көйлән­сен...

Янә ярык тагарак янында

Россия дәүләт җитәкчеле­генең кайбер гамәлләренә шаклар катарлык. Кайчагында, әллә соң юри шулай эш­лиләрме икән, дип сорыйсы килә.

Язгы чәчү алдыннан ил­дәге вәзгыятьне күздә тотып әйтүем. Югыйсә,  өстәгеләргә авыл хуҗалыгында дөнья­күләм эш тәҗрибәсен искә алырга да була бит. Америка яки Европа илләрендә авыл хуҗалыгына дәүләт яр­дәме кайчан һәм күпме биреләсе шактый алдан билгеле. Анда бит авыл хуҗа­лыгына ярдәм ниндидер процентларны кап­лау өчен түгел, ә эш нәтиҗәләренә карап бирелә. Әйтик, нәтиҗә өч тапкыр арттымы, дәүләт ярдәме дә өч тапкыр арта. Кызыксындыру шулай булырга тиеш ул.

Миңа  инвестор, крестьян-фермер яки мөстәкыйль эш­ләргә омтылучы хуҗалык­лар белән еш аралашырга туры килә. Дөрес, берсе дә каравыл кычкырмый. Әмма дәү­ләтнең авыл хуҗалыгы өлкә­сендә алып барган сәясә­теннән бүген аларның берсе генә дә канәгать түгел.

Моңарчы ел саен диярлек язгы чәчү алдыннан ягулык-майлау материалларына ташламалы бәяләр куела килде. Ашламалар, югары җитеш­терүчән орлык һәм башка кирәк-яракларга да акчаны хуҗалыклар ничек кирәк алай дигәндәй, тартып-сузып булса да җиткерергә тырышты. Быел бит тәмам ярык тагарак янында калучы хуҗа­лыклар бар.

Хикмәт нәрсәдә? Эш шунда: Россия Бөтендөнья сәүдә оешмасына кергәч, авыл хуҗа­лыгына дәүләт ярдәме­нең тәртибе үзгәрде. Хәзер ул эшкәртелгән гектарлар һәм сөт сату күләменә карап биреләчәк, диләр. Гектарына...130 сум чамасы. Әле анысы да хуҗалыкларга кайчан барып җитәр, билгесез.

Туй узгач – думбра, дигән­дәй, чәчү вакыты килеп җитте бит инде. Россиянең кайбер өлкәләрендә менә-менә башланырга да тора. Ягулык-май­лау материаллары, ашламасы түгел, чәчүлеге дә булмаганнарга нишләргә? Җитмәсә тагын язгы чәчү алдыннан гына  бәяләрен шактыйга арттырып  куялар.

“Дөрес, Татарстан хуҗа­лыкларында хәлләр алай ук куркыныч түгел”,– ди республика аграр министры урынбасары Илдус Габдрахманов. Тех­никаның күбесе төзек хәлдә. Орлыклар җитәрлек. Күп хуҗалыклар үз көчләре белән ягулыгын да, ашламасын да, башка кирәк-ярагын да әзер­ли алган. Әмма 2 миллион 800 мең гектардан артык җирне сыйфатлы итеп эшкәртү, чәчү, ашлау һәм корткычлардан саклау өчен күп кирәк булачак шул әле.

Аннан килеп, ярдәм ди­гәнебез дә, кайчагында эре монополистларның авыл хуҗалыгын дәүләт аша талавына кайтып кала түгелме? Әйтик, язгы чәчү чорында гына булса да, хуҗалыкларга ягулык-майлау материалларына түләнгән акчадан НДС, ягъни сатылганга өстәмәне дәүләт кире кайтара алмыймы? Бу очракта солярка 30 сум торганда да, һәр литр ягулык 5 сум 40 тиенгә арзаная дигән сүз бит.