Ильяс Халиков: Җыр мәгънәле булырга тиеш (ИНТЕРВЬЮ)

Бүгенге татар эстрадасында барлыгы 700ләп җырчы исәпләнә. Аларның һәркайсы үз юлын табып, иҗат тормышы белән яши. Кайсылары үзләренә гел пиар ясап торуны ярата. Хәтта моның өчен сәбәпләр дә тудыра. Ә кайберләре һаман серле булып кала бирә. Татар эстрадасында нинди генә җырлар башкарылмый?! Күпчелек җырларның асылында мәхәббәт, туган җир, әти-әни, балалар темасы. Моннан бер-ике ел элек татар эстрадасына бөтенләй яңа агым килеп керде. Шушы агымда иҗат итүче җырчыларның берсе – Ильяс Халиков.

Бүген ул Рәсәй ислам университетында педагогика дәресләрен укыта. Калган вакытын җырларга көй язуга, аларны башкаруга, клиплар төшерүгә багышлый. Тормыш иптәше Нурфия шигырьләр иҗат итсә, Ильяс аңа көй яза ”Мәчетләргә илтә сукмак” исемле альбом аларның уртак иҗат җимешләре. Алар өчен шәхси танылу түгел, ә иң мөһиме – башкарган җарлары аша кешеләрнең хак дин юлын эзләп табулары икән.

“Әй бәндәм, иман китер!”

– Ильяс, укучыларны үзең белән якыннан таныштырып кит әле. Кайсы яклардан буласың?

– Әссәламугаләйкүм вә рәхмәтуллаһи вә бәрәкәтүһү. Үзем мин гади авыл егете. Мамадыш районының Уразбахты авылында туып-үстем. Әтием Йосыф белән әнием Зәйнәпбикә тамырлары белән шушы авылдан. Балачактан ук җырга, моңга гашыйк булдым. Ике як нәселдә дә  гармунчылар булган. Ни дисәң дә, авылда җырсыз, моңсыз яшәп булмый инде ул. Кечкенә вакытымда әти-әниләрем миңа гармун алып бирделәр. Дөресрәге, абыйларыма баян алдылар. Ә минем баянга буй җитмәде (елмая). Буй җитмәү аркасында, миңа гармун бүләк иттеләр. Бертуган абыйларым Айдар белән Исламның үрнәгендә үстем. Алар нәрсә эшли, мин дә шуны башкардым. Башлангыч сыйныфта укыганда гармун белән дуслашкач, баянда уйнарга өйрәндем. Әле бүгенгедәй хәтерлим. Ел саен мәктәптә гаилә эстафетасы дигән ярыш була торган иде. Иң беренче мәртәбә мин “Әссәләмәгәләйкүм” исемле җыр белән чыгыш ясадым. Менә шунда барлык укытучылар мине күреп, мәктәпнең барлык чараларында катнаштыра башлады.

– Милли татар көрәше белән шөгыльләнеп, чемпион титулына да ия булгансың, шулай бит?

– Әйе, анысы шулай. Бу җиңүгә бик нык тырышырга туры килде. Авыр чакларым да булды. Чөнки 10 нчы сыйныфта укыганда Татарстан республикасы буенча зона ярышлары чемпионатына көрәшкән вакытта сул аякның тез капкачы чыкты. Көрәш Баулыда узган иде. Көч-хәл белән тернәкләндем. Әти-әнинең ярдәме аркасында гына аякка бастым. Табиблар: “Бәрелгән”, – дип кенә кайтарып җибәрделәр. Хастаханәдә ятмыйча, өйдә генә дәваландым. Шундый хәлдәге аяк белән операциягә кергән булсам, хәзерге көндә чатанлап йөрер идем. Минем өчен бик көчле җәрәхәт булды ул. Әллә күз тиде шунда? Әллә үзем дөрес эшләп бетермәдем? Ә шулай да Аллаһы Тәгалә ярдәменнән ташламады. Әниемә дә зур рәхмәт. Мине Кукмара районында яшәүче шифалы куллы бер әбигә алып барып, аякны төзәтеп кайтарды. Куллары белән тоеп, аякны утыртты. Хәзер инде ул әби исән түгел. Ике атна вакыт узганнан соң, аякның шеше бетте. Мин әкренләп аякка бастым. 15 көн буе урын өстендә яткан идем бит. Бернәрсә дә эшләп булмады. Аягым төне буе сызлап чыга торган иде. Менә шул елны: “Әни, Сабантуйны карап кына кайтым инде”, – дип өйдән чыгып киттем. Күңел һаман көрәшкә тартылды. Ә аякта бик күп бинтлар чорналган. Әти-әнигә әйтмичә генә, көрәш мәйданына чыктым. Үз авырлыгымда район буенча җиңү яуладым. Барыбер көрәштем дип әйтәсем килә. “Почетный чемпион” – дигән лента белән өйгә кайтып кердем. Андагы хисләрне әйтеп бетерерлек түгел! Мине күргәч, әти-әнинең күзләре яшьләнде. Аларга кушылып, мин дә елый башладым (елмая). Ул көнне бүгенгедәй хәтерлим. Бүләккә газ плитәсе биргәннәр иде. Мин дә кеше дигәнне үз-үземә исбатладым. Аллам сакласын! Беркемгә дә урын өстендә авырып ятарга язмасын! Авырткан кешеләрнең дә хәлен белергә кирәк. Андый кеше барыбер кемне дә булса көтә, йә сөйләшергә кешесе булмый аның. Сыйныфташларым мәктәпкә укырга бара, ә мин урын өстендә ятам. Психологик яктан да бик авыр ул. Хәтта әти-әни ат арбасына утыртып мәктәпкә алып төшә торганнар иде. Махсус таякларга таянып, мәктәпкә кереп китә идем инде. Галәмәт иде инде ул. Менә шушы авыр чагымда миңа ярдәм иткәннәре өчен әти-әтиемә Аллаһы Тәгаләнең рәхмәте яусын. Көрәшне Татар дәүләт гуманитар-педагогика университетына укырга кергәннән соң да дәвам иттем. Призлы урыннар яуладым. Спорт мастеры кандидаты нормативын үтәргә насып булды. Көрәшкән вакытта аяк барыбер үзенең авыртуын сиздереп торды торуын. Һава торышы алышынган вакытта да уйната ул. Бүгенге көндә дә әзрәк сиздереп тора әле.

– Мәктәпне тәмамлаганнан соң, юллар сине Казанга китердеме?

– Мәктәпне тәмамлаганнан соң, сайлау юлында калган кеше мин. Йә музыка, йә спорт, йә дин өлкәләре буенча укырга теләдем. Бертуган абыйларым да көрәшчеләр иде. Абыем Ислам татар көрәше буенча спорт мастеры булды. Шуңа күрә спорт буенча укырга китү теләгем туды. Аның каравы, моңа күрсәткечләрем дә бар иде. Аннары музыка буенча укырга теләк туды. “Мөхәммәдия” мәдрәсәсенә дә укырга керәсем килде. Менә шушы уйлар барысы да минем башыма кереп оялады. Ахыр чиктә, ТДГПУның татар теле һәм әдәбияты факультетына юл тоттым. Шушы югары уку йортын тәмамлап, укытучы һөнәрен үзләштереп чыгуыма бер дә үкенмим. Аллага шөкер, бүгенге көндә Рәсәй ислам университетында педагогика һәм психология дәресләрен укытам. Ә җырлау – ул минем хобби буларак бара. Радиода җырларымны, телевидениедән клипларымны күрсәтеп торсалар да, “Мин җырчы! Автор башкаручы!” – дип күкрәк киереп әйтәсем килми. Репертуарымда шактый җыр тупланды. Тормыш иптәшем Нурфия сүзләрен, ә мин көен язам. Җырларымның асылында әти-әни, туган як, Кыямәт көне, Аллаһы Тәгаләне мактау, Коръән уку ята.

– Тормыш иптәшең Нурфия белән танышу кыйссагыз ничегрәк?

– Анысын да сөйләргәме (елмая)? Без бер төркемдә укыдык. Нурфия белән III курста йөри башладык. 2004 елны өйләнештек. Бүгенге көндә Исламия, Хәнифә исемле кызларыбызны үстерәбез. Нурфия үзе балалар бакчасында татар теле укытучысы булып эшли. Мин дә, ул да укытучы булгач, бер-беребезне аңлап яшибез,төрле вакыт була(елмая). Шигырьләр яза. Аллаһ боерса, киләчәктә үз китабын чыгарырга ниятли.

– Ильяс, беренче иҗат иткән җырың кайчан туды? Гомумән, нәшидләр (дини җырлар) нинди булырга тиеш?

– Беренче кызым Исламия дөньяга туганнан соң, “Шөкер Аллам” җырын яздырдым. Сүзләре Нурфиянеке, ә көен инде үзем иҗат иттем. Бик матур җыр булды ул. Һәркемнең күңеленә хуш килгәндер дип уйлыйм. Нәшидләр нинди булырга тиеш? – дигән сорауга җавабым болайрак. Үз тормышыбыз, үз рухи байлыгыбыз, үз динебез кебек мәңгелек һәм мөһим темалар турында җырларга кирәк дип таптым. Бүгенге татар эстрадасының төрле җырлар бар. Укытучы буларак, нәшидләрнең яңа буынны тәрбияләүдә хезмәт итә алачагына, аны чисталыкны, намуслылыкны һәм тәкъвалыкны пропагандалауда булышлык итүен дә яхшы аңлыйм. Җырлар мәгънәле булырга тиеш. Җырларыбыз  аша кеше үзенең дөрес юлын табып, тормыш юлында уйланса, дөрес юлга кертүгә җырлар сәбәпче икән, без шуның белән риза дип әйтәсем килә. Чөнки татар эстрадасына менеп, “Мин йолдыз!” – дип йөрүне күз алдыма да китермим. Без хакыйкатьне һәм иманны аңларга, тәкъвалыкны сизәргә тиеш. Ислам кагыйдәләренең барысы да үтәлү мөһим. Шул ук вакытта ул яшьләрне җәлеп итү өчен үз стилендә калырга тиеш.

– Ә шулай да нәшидләр башкарып, профессиональ сәхнәгә чыгу нияте ничек барлыкка килде? Әллә бу балачактан килгән хыялны тормышка ашырумы?

– Күпмедер дәрәҗәдә сорауга җавапны үзегез бирдегез. Кечкенәдән җырларга яраттым. Бигрәк тә гармунда, баянда уйнап үскән баланың күңеле барыбер җырга тартылган күрәмсең. Әмма максатым дини рухтагы һәм мәгънәле җырлар башкару иде. Әби-бабам дини кешеләр булганга, аларның тәэсир көче дә зур булды. Уйлап карасак, бүгенге татар эстрадасында нинди генә җырчылар юк. Аларның һәркайсының үз стиле, җырлау манерасы. Гарәп илләрендә Исламны куәтләп җырлаучы җырчылар бар. Ә нишләп без мөселманнар була торып та, Аллаһы Тәгаләне зурлап җырламаска тиеш?! Һаман да хатын-кыз белән ир-атның ярату, хыянәт җырларына терәлеп калабыз. Әле шушы хыянәт турындагы җырга клип та төшерәләр. Анда кемнеңдер кемгәдер хыянәт итүе хакында һәм караватта яткан кадрлар күрсәтелә. Менә шушы клипны караган вакытта хыянәтне күрсәткән кадрлар кешедә хыянәт итү теләген тудырмый микән? Җырларыбыз аша кеше күңел һәм җан дәвасы алырга тиеш бит. Беренче мәхәббәтләрен искә төшереп, үзенең гаиләсен дә җимерергә мөмкин.

– Клип дигәннән, бүгенге көндә ничә клибың бар? Аларның үзенчәлеге нәрсәдә?

– Шөкер Аллам”, “Әй бәндәм, иман китер!”, “Никах көне” исемле җырларыбызга клип төшердек. Безнең халык бер-беренә карата мәхәббәтне сурәтләгән клипларга ияләшкән инде. Ә дини рухтагы җырга төшерелгән клипны караганнан соң, аңарда моңсулык, төрле уйланулар барлыкка килергә мөмкин. Хәтта ул сискәнеп тә китә ала. Безнең татар халкы мондый дини рухтагы җырларга әле әзерләнеп кенә бара дип әйтәсем килә. Гомумән, безнең татар милләтендә дини яктан күтәрелешкә 15-20 ел гына. Без һаман дини күтәрелештә. Студент вакытта кача-поса намаз укыган вакытлар әле дә хәтердә. Ул чагында хәләл кафеларны, хәләл ит кибетләрен күзалдына да китерми идек. Аллага шөкер, хәзер адым саен.

Клипларым аша татар халкы үзенең дөрес яшәмәү мәгънәсен аңласын иде. Эчүчелекне ташласыннар һәм әти-әниләрне рәнҗетмәсеннәр. Мәсәлән, “Шөкер Аллам” җырына төшерелгән клипта кечкенә кыз бала намаз укырга тырыша. Әлеге клип урта буын кешеләре дә намазга бассын иде дигән ният белән төшерелде. “Әй бәндәм, иман китер!” исемле клипта сүз кыямәт көне турында бара. Кыямәт көненең ничек буласы билгеле инде. Киләчәктә йортларның биек булулары, эчүчелекнең артуы һ.б. һ.б. Болар барысы да кыямәт якынлышуын күрсәтүче билгеләр. Кыямәт якынлашса да, без тормышны дөрес алып барып, кылган хаталарыбызны төзәтергә тиеш булабыз. Шушы ният белән икенче клибым да төшерелде. Өченче клип исә, мөселман яшьләренең ничек итеп танышулары, никахлашуы күрсәтелгән.Бу клип реаль фактларга нигезләнеп төшерелде. Карамыйча калмагыз!

– Ильяс, үзең популяр җырлар тыңлыйсыңмы? Татар эстрадасы җырларын дип әйтүем...

– Тыңламыйм дип әйтә алмыйм. Чөнки һәр кеше музыка тыңлый ул. Дини кешеме ул? Теләсә кайсы кешенең колагына барыбер җыр керә. Чөнки радио ачасың – җыр, телевизорны ачасың – җыр. Мәгънәле җыр тыңларга кирәк. Яшьләр арасында шундый бер әйбер популярлашып китте. Хит булган берәр җырны ишетәләр дә, шуны җырлап йөриләр. Ә нәрсә җырлап йөргәннәрен үзләре дә аңлап бетерми.

“За тебя калым отдам
Душу дьяволу продам
Пусть бушует в сердце кровь
Мне нужна твоя любовь”, –

дигән эчтәлектәге әлеге туй җыры яшьләр арасында нык популярлашып китте. “Үз җанымны шайтанга сатам”, – дип тәрҗемә ителә. Ул үзенә дога укыган кебек килеп чыга түгелме?! Менә шулай мәгънәсенә төшенмичә, җырны җырчылардан кабатлап йөрмәсәк иде.

– Синеңчә чын мөселман туе нинди булырга тиеш?

– Туйга яшь парларга киңәш бирү урынына, “маймылланып” кайтабыз. Бер дә дөрес әйбер түгел инде бу. Бәлки, яшь парларга өлкән буын узенең киңәшен бирер, үз тәҗрибәсе белән уртаклашуга күбрәк тукталырга кирәктер. Уеннарсыз да булмый, әлбәттә. Әмма алар әдәпле уеннар булсыннар иде. Чөнки без кешене көлдерәбез дип, тамада килгән кунакларны шулхәтле дәрәҗәгә менгезә. Хәзер барлык туйлар кендектән түбән уеннар белән корылган бит. Әдәпсезлекнең теге ягына чыгып барабыз. Инде чыкканбыз. “Яшьләр нигә наркоманиягә кереп китте? Эчүчелеккә бирелеп, нигә зина кылып йөриләр? Өйләнмиләр?” – дибез. Боларның бар нәтиҗәсе тормышыбызны дөрес алып бармаудан киләдер кебек тоела миңа..

– Монда тагын бер сорау килеп баса. Яшьләрне ничек итеп дингә тартырга мөмкин соң?

– Һәр кешенең үзеннән тора. Яшьләрдә моңа теләк уятырга кирәк. Атнасына бер мәртәбә, ягъни Җомга вәгазенә генә барып килсә дә, дөрес яшәү рәвешен аңлап кайтырлар иде.

– Бүгенге көндә репертуарга бары дини рухтагы җырлар туплап, концертка халык җыеп буламы, киләчәккә нинди планнар белән янасың?

– Үземнең киләчәктәге планнарымның берсе, Аллага шөкер, чынга ашты.Үзебезнең тәүге альбомны чыгардык. Аллаһның рәхмәте яусын әти-әниләребезгә, булышкан туганнарыбызга, иганәчеләргә! Аллаһ боерса, театрләштерелгән концерт-тәрбияви тамаша рәвешендә гастрольләргә чыгарга торабыз. Киләчәк Аллаһы Тәгалә кулында. Концертларыбыздан тамашачы дөрес юнәлеш таба икән, теләгебезгә ирешкәнбез дип саныйбыз. Әйтергә дә онытып торам. Саба аграр көллияте “Әти-әнигә” исемле җырымны ишетеп, үзләренә гимн итеп алганнар. Беркөнне аның директоры минем белән элемтәгә чыкты. Минем өчен бу хәбәр чын мәгънәсендә куаныч китерде. Менә шундый күңелле мизгелләр киләчәк тормышымда да күп булсын иде. Исән-сау, бәхетле, иманлы булыйк. Аллаһның ризалыгына ирешергә  һәммәбезгә дә насыйп булсын!

– Амин, барыбызга да язсын! Әңгәмәң өчен бик зур рәхмәт сиңа!

Белешмә:
Тулы исеме: Ильяс Йосыф улы Халиков.
Туган көне: 1983 елның 26 апреле.
Туган урыны: Мамадыш районы Уразбахты авылы.
Гаиләсе: әтисе Йосыф (урыны оҗмаһта булсын), әнисе Зәйнәпбикә, бертуган абыйлары – Айдар, Ислам.
Гаилә хәле: хатыны — Нурфия, балалары — Исламия (2006), Хәнифә (2009).
Белеме: Татар дәүләт гуманитар-педагогика университетының татар теле һәм әдәбияты факультеты.
Хит җырлары: “Шөкер Аллам”, “Әти-әнигә”.

“Юлдаш” газетасыннан алынды.

P.S. Ильяс Халиковның шушы көннәрдә чыккан альбомы: