Язучы өчен барыбер “обидно”...

Үзем дә шундый кабатлауларга еш тап булам. Әйтик, Мәдинә Маликованың “Юкә чәчәк аткан чак иде” дигән романы бар. “ВТ” да Илдус Диндаровның “Юкә чәчәк атканда” дигән хикәясе чыгып килә. Соңгы вакытта “Кайту” дип исемләгән өч хикәя укып чыгарга туры килде. Авторлары Нәсимә Сипова, Хәмит Әскәров, Шамил Бикчурин. Баксаң, мондый кабатланулар укучының күңеленә шырпы булып кадала, ачуын чыгара икән бит. Ә авторлар үзләре бу хакта ни уйлый соң? Исем, сюжет кабатлану плагиатлыкмы?

 

Кабатлануларның иң күбе шигърияттә, бигрәк тә җырларда икән. Бу җәһәттән авторлар иҗат җимешләрен яклау максатыннан нинди дә булса эш башкарамы? Бу хакта Россия автор хокукларын яклау җәмгыятенең Татарстан бүлеге рәисе Зөфәр Хәйретдинов менә ниләр сөйләде:

 

– Плагиатлык эшләрен тик­шерү белән шөгыльләнмибез. Авторлар хокукларын суд аша үзләре яклый. Без аларның әсәрләре телевидениедә, радиода яңгы­раганда, концертларда, спектакль­ләрдә файдаланганда, гонорар түләү мәсьәләсен кайгыртабыз. Минем җырны урлаганнар, дип шалтыратучылар бар. Әмма бер­сенең дә әлегә кадәр эшне судка кадәр җиткергәне юк. Үзләштерү очраклары бик күп. Үземнең дә, композитор буларак, андый хәл­ләргә тарыганым булды. Күптән түгел композитор Эльмира Галимова да, Вил Усманов җырымны үзләштергән, дип әйткән иде. Вил исә үзенең әсәренең урланмаган, ә мөстәкыйль әсәр булуын раслый алды.

 

“Казан утлары” журналының проза бүлеге мөхәррире Камил Кәримовның исем охшашлыгы һәм үзләштерүгә карата үз фикере:

 

– “Ком сәгате” әсәренә кил­гәндә, Ләиснең китабы соңгы елларда гына чыкты. Минем бу кабатлануга әллә ни исем китмәде. “Кайту” дип аталган әсәрләр буенча гына да мин сиңа сигез автор әйтә алам. “Югалту”, “Сагыш” дигәннәре дә шактый. Бу исем­нәргә бит беркем дә патент алмаган, аны теләсә кем куя ала. Аннан килеп, бөтен дөньяда сюжет кабатлана. Ләкин бит һәркем үзенчә рәссам һәм үз әсәрен яза. Бөтен нәрсә кабатлана, бары тик Малевичның “Черный квад­рат”ын гына кабатлаучылар юк әле. Кабатлану татар әдә­бия­тында гына түгел, бөтен дөньяда бара. Гап-гади сюжет: бер егет кызга гашыйк була, әмма бергә була алмыйлар. Бу темага кагылышлы “Ромео – Джульетта”, “Йосыф – Зөләйха”­лар­дан алып бү­генгәчә күпме әсәр иҗат ителгән! Һәркем үзенчә сурәт­ләгән. Истә калырлык итеп язу исә автор сәләтеннән тора. Ә вакыйгалар бер-берсенә охшаш, чөнки бө­тенебез шушы тормышта яшибез. Ләкин һәркем бер үк вакыйганы төрлечә күргән. Шуңа күрә “нәрсә яза” дигән сорау түгел, “ничек яза” дигәне әһә­миятлерәк. Ә истә калырлык итеп яза бел­мәгән, фикерен бе­рәгәйле итеп әйтә алмаган иҗатчылар ни әйтмәс?! Бу андый кешеләрнең бәхетсезлеге. Булдыра алган кеше иҗат иткән, жалу язу белән шө­гыльләнмәгән. Мөхәммәт Мәһ­диев­нең жалу язуы турында ишет­кәнегез бармы?

 

Камил Кәримовтан, ә сезнең әсәрегезне үзләштерсәләр, авторлык хокукларыгызны яклап йө­рерсезме, дип тә сорадык. Ул исә, исе китмичә генә:

 

– Нишләп йөрим?! Күчерәләр икән, димәк, мин классикка әй­ләнгән, әсәрләрем халык авыз иҗа­тына кергән булып чыга. Шәү­кәт Галиевнең никадәр шигыре халык авыз иҗаты дип йөртелә. Үзе дә белә иде ул аны, минем шигырь бу, дип әйтеп куя иде. “Исәннәрнең кадерен, үлгәннәр­нең каберен бел” дигән шигарьне кайда гына күрмибез. Без аны мәкаль дип кабул иттек, ул Шәүкәт абыйның шигъри юллары булган икән. Шуңа күрә мин дә, рәхәт­лә­неп күчер­сеннәр, дим. Халык авыз иҗаты – үлемсезлекнең бер юлы ул.

 

Күчерү мәсьәләсе үз агымында калыр, мөгаен. Авторларның исе китми, берлекләр, җәмгыятьләр бу эш белән шөгыльләнүне кирәк тапмый. Язучылар берлеге рәисе Рафис Корбан да бу мәсьәләдә бернинди ачыклык юк дип белдерә:

 

– Кайсы яктан карасаң да, язучыларның хәле мактанырлык түгел. Гонорарлар түләнми, әсә­реңне бастырырлык басмалар да юк диярлек. Карап торган бер­дәнбер газета “Мәдәни җомга” да юнәлешен үзгәртте. Ул тарихи темаларга өстенлек бирә. Иҗат кешесенә ярдәм йөзеннән төрле бәйгеләр оештырырга тырышабыз. Авыл хуҗалыгы белән бер­лектә үткәрелгән бәйге бар. Төрки пьесалар бәйгесе дә оешты. Эшләр бара, әмма сез күтәргән проблемаларны берлек кенә хәл итә алмый. Алар югарыда җай­ланырга тиеш.

 

Редакциягә килгән ханым исә ике китапның кайсысы беренче җөмләсеннән үк алып кереп киткәнен үзе үк әйтеп тора. Менә дигән сайлау мөмкинлеге бу, дигәч, бермәлне аптырап калды үзе. Шулай шул, бәрәңгенең дә төрлесе була, яратканын сайлыйбыз бит, дип килешкән кебек тә булды. Шулай да, үз сүзен җөпләп, яраткан язучы өчен барыбер обидно,  дип хушлашты.