Сәләй Вагыйзовны биргән авыл

Рус, татар һәм чуваш туганнар

 

Байтуган авылы өч өлештән тора. Аның берсендә - татар, икенчесендә - рус, өченчесендә чуваш халкы яши. Дөресен генә әйткәндә, бирегә беренче тапкыр килгән кеше кайда Рус Байтуганы бетеп, Татар Байтуганы башланганын аңлап та бетермәс. Өч авыл аралары бик якын булып, берсе икенчесен дәвам итә. Ә авыл җирлеге шушы Татар, Рус һәм Чуваш Байтуганнары һәм алардан берничә чакрым ераклыкта урнашкан Кызыл Яр бистәсен үз эченә алган. Кызганычка, соңгысы юкка чыгып бара икән инде. Заманында терлекчелек, игенчелек белән дан тоткан авылда бүген берничә өлкән яшьтәге кеше генә яшәп калган.

 

Җирлек хакимияте Рус Байтуганында урнашкан. Халыкка социаль хезмәт күрсәтү, почта бүлеге, Мәдәният йорты да шушы бинада.

 

- Бу Рус Байтуганы авылының Мәдәният йорты. Ә Татар Байтуганында клуб бар. Икесендә дә бәйрәм концертлары, төрле чаралар уздырылып тора.

 

Авылыбызда туган якны өйрәнүгә зур әһәмият бирелә. Китапханәләрдә (алар да икәү) яшьләр, аеруча мәктәп балалары өчен викториналар, күргәзмәләр оештырыла. Китаплар фонды да бай - рус, татар һәм чуваш телләрендә китаплар күп.

 

Җирлектә ике фельдшер-акушер пункты эшләп тора. Рус һәм Чуваш Байтуганнарында - Нурания Абзалова, ә татар авылында Ләйсән Әхмәрова халыкка ярдәм күрсәтә, - дип сөйләде Зөфәр Кашапов. Авылда һәр йортка газ кергән, урам колонкаларына (күбесенең өенә дә) чишмә суы килә. Халык дус, бердәм булып бөтен бәйрәмнәрне бергә үткәрәләр, зиратларны чистартып, тәртиптә тоталар. Татар Байтуганында мәчеткә (анда Мөхәммәтнур хәзрәт Гарипов имамлык итә) йөрүчеләр арасында яшьләрнең дә булуы олыларны аеруча куандыра.

 

Социаль мәгънәгә ия булган объектлар икешәр булса, мәктәп өч авылга берәү генә икән. Анда беренче сыйныфтан алып унберенче сыйныфкача 67 бала белем ала. Мәктәп бүлекчәсе булган “Василек” балалар бакчасында 24 бала тәрбияләнә.

 

- Узган елда мәктәбебезнең яңа дип саналган бинасына да 40 еллыгын бәйрәм итте. Шушы дәвердә анда күпме бала укып чыккан! Кичәгә килүчеләр арасында табиблар да, инженерлар да, спорт мастерлары да һәм тагын әллә нинди һөнәр ияләре бар. Педагогия белеме алып, мәктәбебезгә эшкә кайтучы укучыларыбыз да шактый. Тарих укытучысы Илфат Бәдретдинов нәкъ шундыйлардан. Ул “Кайда туган — шунда ярап куйган” өлкә акциясендә катнашып, призер исеменә лаек булды. Илфат бабасының -җирле тарихны өйрәнүче Әбүзәр ага Бәдретдиновның (урыны оҗмахта булсын) эшен дәвам итә, укучыларында туган якка карата мәхәббәт һәм хөрмәт тәрбияли.

 

Коллективыбызда тагын берничә яшь белгеч бар. Яңа гына институттан килүчеләр беренче өч елда хезмәт хакына өстәмә акча алып торалар. Эшкә урнашу белән хөкүмәт тарафыннан бер тапкыр түләнә торган “подъемный” акчасы да бирелә. Бу түләүләр яшь белгечләрне авылга тарту нияте белән каралган, - дип сөйләде мәктәп директоры Валентина Гордеева.

 

 

Авыл хуҗалыгы

 

Зөфәр Әбүзәр улыннан авыл хуҗалыгы турында да сораштык. “Җирләр буш ятмый, Аллаһыга шөкер”, - дип җавап бирде җитәкче. Өч мең гектардан артык җирне “БайкомСервис” оешмасы эшкәртә. Аның җитәкчесе Наил Кәлимуллин тумышы белән Татар Байтуганыннан. Ул озак еллар Себердә яшәп, дәрәҗәле урыннарда эшләгән. Ә күңеле һаман да туган ягына, җиргә тартылган. Лаеклы ялга чыгу белән Наил әфәнде Байтуганга кайтып, башта юл буе кафесы ачып җибәрә, ә әзме-күпме табыш килә башлагач, акчасын авыл хуҗалыгын үстерү өчен тотарга була. Наил Гайзулла улы халыкның пай җирләрен сатып алып, игенчелек белән шөгыльләнә башлый. Оешма орлыкчылык юнәлешен дә үзләштергән, техника паркы да шәп. Күптән түгел Наил әфәнде эшләрен кияве Альберт Демидовка тапшырган. “Орлыклары яхшы, сыйфатлы булуы белән аерылып тора. Аларны район игенчеләре дә, читтән килүчеләр дә сатып алалар”, - дип сөйли җирлек башлыгы.

 

Ә Тольятти эшмәкәре, “Поволжский Агропрод” оешмасы җитәкчесе Вадим Макурин Байтуганда тегермән ачкан. Анда җирле халык эшләп, бодай, арыш оны тарттырып шәһәрләргә озаталар.

 

Авылда умартачылык, терлекчелек белән шөгыльләнүчеләр дә бар. Мәсәлән, Сергей Минин Чуваш Байтуганының элеккеге фермасын арендага алып, мөгезле эре төрлек үрчетә.

 

Сәләй Вагыйзов музее

 

Татар мәктәпләре укучылары өчен белем дөньясы “Әлифба”дан башлана. Балаларга беренче дәреслекне төзеп биргән Сәләй ага Вагыйзов Камышлы районының Татар Байтуганында туган.

 

Сәләй аганың ерак туганы, Рус Байтуганы авылы фельдшеры Нурания Абзалова, 1999 елда Сәләй Вагыйзов чакыруы буенча Арчага “Әлифба” музеен ачу тантанасына барган. Шунда танылган якташыбыз Нурания ханыма Байтуганны сагынып яшәве турында сөйли, туган йорты, авылдашлары турында сораша. “Шул минуттан мин Сәләй Вагыйзовның туган йортында аның музеен булдыру теләге белән яна башладым”, - дип сөйли Нурания Минсәхи кызы. Кызганычка, аның изге теләге чынга ашканда Сәләй Гататдин улы бакыйлыкта була инде.

 

Нурания ханым музейның буш тормавы, анда көн саен диярлек экскурсияләр, әдәби чаралар узуы турында шатланып сөйли. Татарстанның, Самараның төрле районнарыннан, чит регионнардан мәртәбәле кунаклар, укучылар, студентлар күп килә икән. Ә җирле мәктәп укучылары музей буенча дипломнар, практик эшләр язып, округ олимпиадаларында һәм башка бәйгеләрдә катнашалар, дәрәҗәле урыннар яулыйлар. Рус Байтуганы авылының 4 сыйныф укучылары Камилә Госамова һәм Дарина Спорышның эшләре хәттә музейда урын алганнар.

 

...Музей-йорт Сәләй Вагыйзов исемен йөрткән урамда урнашкан. Капкасыннан чыгуга гаҗәеп матур табигать күренеше ачыла.

 

- Карагыз әле, әнә теге тау бите китапка охшаган, - дип күрсәтте озата чыккан Нурания ханым. Чынлап та, куе урманнан ачык калган бер җир бастырып куелган ачык китапны хәтерләтә. Әйтерсең лә табигать әллә кайчан инде биредә музей булачаган билгеләп куйган.

 

Шушы көннәрдә, Бөтенроссия авыл Сабан туена әзерлек кысаларында, Байтуган тавына зур тимер хәрефләр белән “Әлифба” дип язып куйдылар. Бу изге гамәлнең финанс чыгымнарын Татар эшкуарларына ярдәм күрсәтү ассоциациясе (җитәкчесе — Ильяс Гомәр

 

улы Шәкүров) үз өстенә алган. Язу М-5 трассасыннан узып барганда бик яхшы күренеп тора. Димәк, татарны “Әлифба”лы иткән Сәләй Вагыйзовның биредә туып-үсүе турында һәр узып баручы белеп торачак.

 

Алия АРСЛАНОВА.

 

Нурания АБЗАЛОВА чишмә янында.