ЧИРАТ КЕМГӘ?

Танылган балалар әдибе, каһарман язучы Абдулла Алиш китапларын эзләп, берничә китапханәгә керергә туры килде. Китапханәче киштәләр арасыннан: “Кайдадыр “Нечкәбил”е бар иде инде”, - дип эзләп караса да, кызганыч, язучының бер генә китабын да таба алмадык. Без мәктәптә укыганда Абдулла Алишның китапханә киштәсендә берничә китабы бар иде. Алары кулдан-кулга йөреп, таушалып бетте. Ә яңа җыентыклар шактый еллар басылмады. Ярый әле Татарстан китап нәшрияты күптән түгел Абдулла Алишның 100 еллыгына аның әсәрләреннән туплаган ике томлыгын бастырып чыгарды.

Китапханәләрдәге Алиш җыентыкларына булган кытлык, әлбәттә инде, яшь буынга да тәэсир итми калмаган. Күптән түгел Г. Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрында узган  “Былбыл күңеле бөркет” дип аталган язучыны искә алу кичәсендә студентлар,  укучылар арасында буталып йөргәндә моның шулай булуына тагын бер кат инандым. Кызганыч, хәтта гуманитар-педагогика университеты студентлары да Абдулла Алиш иҗаты белән таныш түгел булып чыкты. Айзат исемле егет, әдипнең иҗатын бик күп өйрәндек, дип шапырынса да, бары бер “Сертотмас үрдәк” әкиятен генә искә төшерә алды. Идел буе районының музыка мәктәбендә укучы  балалар хоры бәйрәмгә чыгыш ясарга килгән иде. Мәктәп директоры урынбасары Фәридә ханым: “Абдулла Алиш сүзләренә багышланган җыр башкарып китәбез”, ‑ дисә дә, нигәдер җырның исемен искә төшерә алмый азапланды. Аптырап киттем. Укучылар янына барып та тормадым хәтта. Чөнки укытучылары белмәгәнне, укучылар янына килеп, Абдулла Алиш хакында сорауның бернинди дә мәгънәсе юклыгын белә идем.  

Мәскәү районының 55 нче мәктәбеннән килгән кызлар үзләрен: “Без ‑ Абдулла Алиш музееның активистлары” дип таныштыргач, алар янында бәхәс куертырга уйладым. Чөнки бу кичәдә яшьләр арасында алардан да күп белүчеләр юктыр кебек тоелды.

– Без Алиш турында күп укыдык инде, – диде кызлардан берсе. – Әмма онытып бетердек.

– Әкиятләрен дә хәтерләмисезме соң? – дим аларга.

– Ә‑ә, “Нечкәбил”ен беләбез.

Кызларның хәтеренә Алиш әкиятләренең шуннан артыгы искә төшмәде. Әдипнең музеен яңа экспонатлар белән тулыландырганнар икән. “Рафаэль Мостафин нәрсәдер алып килде инде”, – диделәр. Анысын да онытып җибәргәннәр икән.

Кызганыч, татар балалары “Сертотмас үрдәк”, “Нечкәбил”, “Чукмар белән Тукмар”, “Мактанчык Чыпчык белән тыйнак Сыерчык”, “Аерылганны аю ашар, бүленгәнне бүре ашар”, “Бикбатыр белән Биккуркак”, “Эт үзенә ничек хуҗа эзләгән” һәм тагын бик күп әкиятләре белән танылган “Әкиятче Алиш бабай”ларын белмиләр.

Әйе, без күп кенә шәхесләребезне аларның түгәрәк юбилейларында гына искә алырга күнегеп киттек шул. Залда җыелган тамашачылар арасында әлеге танылган шәхеснең бөеклеген бу бәйрәм кичәсендә генә ачканнар да бар. Дөресен әйтергә кирәк, хәтта татар әдипләре арасында да Абдулла Алишны кыска гына иҗади эшчәнлеген язучы буларак түгел, ә ниндидер бер сугышчы буларак кына кабул итүчеләр шактый. Нишләтәсең, тар күңеллелектән һаман да аранып җитә алмый интегәбез шул әле.

– Абдулла Алиш исеме безгә Муса Җәлил, Фатих Кәрим, Хәйретдин Мөҗәй кебек үк кадерле, – диде Язучылар берлеге рәисе Илфак Ибраһимов. – Ул – татар әдәбиятына зур өлеш керткән әдип. Бигрәк тә аның балалар прозасы өчен иҗат иткән әсәрләре яшь каләм ияләренә үзләренең иҗатын чарлауда зур мәктәп булып тора. Каһарман сугышчы белән каһарман язучының аермасы нәрсәдә дисәгез? Сугышчы фашизмга мылтык белән генә көрәшсә, ә әдип шуның өстенә каләме белән дә дошманга ут ача.

Әлбәттә, Абдулла Алиш, Муса Җәлил әсәрләре  әдәбиятыбызга, укучыларыбызга урау юллар аша килеп ирешә. “Сатлыкҗан” тамгасы аларга үлгәннән соң да тынгылык бирми. Тоткынлыкта язган шигырьләр туган җиргә әйләнеп кайтканнан соң гына аларны таный, зурлый башлыйлар. Әмма соңгы вакытта җәлилчеләрнең батырлыгын тагын шик астына куя башладылар. Имеш, Муса Җәлил көрәштәшләре белән Германиядә тоткынлык вакытта “җәнәттә” яшәп ятканнар. Сәхнәгә күтәрелгән Илфак Ибраһимов та бу хакта үзенең борчылуын белдерде.

Хафалану, әлбәттә,  урынлы. Башлары гильотинада киселгән җәлилчеләргә, туган ил иминлеге өчен көрәшүче каһарман шагыйрьләргә тел-теш тидерүчеләрнең фикере бөтенләй башка сыймый бит. Әгәр без татар дөньясыннан Муса Җәлил, Абдулла Алиш, Фатих Кәрим, Гадел Кутуйларны сызып ташлыйбыз икән, тиздән чират үзебезнең төрмәләрдә җәбер-золым күргән Хәсән Туфан, Аяз Гыйләҗев, Ибраһим Сәләховларга да җитәр, мөгаен.  Менә шуның белән татар  әдәбиятына нокта куярга да күп калмый инде.