Рабит Батулла: «Улларымның уңышына сөенәм, кайбер очракта көенәм»

 

– Могҗизага ышанмаган кеше әкият яза алмый. Минем иҗатымның күп өлеше әкияттән тора. Могҗиза ул… Коръән – могҗиза. Менә ул могҗиза! Һәм мин аңа ышанам.

 

 

– Хыяллана белгән кешегә могҗизадыр.

 

 

– Фильмның сценарий авторлары берничә. Мин моның кайсының фантазиясе икәнен әйтә алмыйм. Аны Казан ханлыгының егылуына бәйләп карыйлар. Бу дата символ булып аңга сеңгән инде. Шул ук вакытта аны күп кеше аңламый да.

 

 

– Бу сорауга Байбулат җавап бирде инде. Татар киносын булдырыр өчен тагын 400 ел вакыт кирәк, диде. Хәзер инде барысы да үзләреннән тора. Бәлки Байбулат та 30 елда берәр нәрсә эшли алыр. Әле бит ул гына түгел, режиссерлар байтак. Һәрберсе берәр генә яхшы фильм төшерсә дә, без дә, күкрәк кагып, милли кино дип сөйләшә алырбыз. Бу җиңел юл түгел. Такташ әйтмешли, бер мәрҗән табар өчен таулар ишәргә кирәк. Димәк, бер яхшы фильм чыксын өчен 100 фильм төшерергә кирәк. Анысы да ядәч уены кебек: я отасың, я оттырасың. Аннан соң бездә бит кино сәнгатебез дә, студиябез дә юк. Гәрчә төрки халыклар арасында 1926 елда ук иң беренче булып нәфис фильм төшерергә алынган халык булсак та. Безнең «Булат батыр» (1927), аннары «Койрыклы йолдыз» (1928) дигән фильмнарыбыз бар. Һәм алар – бүген дә карарлык әйбәт фильмнар. Димәк, башлангычы бездән чыкты, ә якутлар, казахлар эләктереп алды һәм алга чыкты. Алар инде бу өлкәдә тәҗрибәле, без әле юк. Киностудияң, павильоның булмагач, шулай инде ул. Алга таба әнә шул якны кайгыртырга кирәк. Менә әле бу фильмны хөкүмәттән бер тиен дә алмыйча эшләп чыктылар. Бу көннәрдә фильм прокатта. Чыгымнарын гына каплый алса да, бу инде бик зур уңыш була.

 

– Мин хәзер дә шул фикердә. Казанда эшләмәсә дә, татарга хезмәт итә бит ул. Берничә фильм төшерде, кинофестивальләрдә уңыш казанды. Ләкин хөкүмәт ярдәме булмаса, аның иҗаты да төртелеп калырга мөмкин. Продюсер ярдәме ул бер, ике булырга мөмкин. Ә аннары?

 

 

 

– Роза – бик талантлы артистка. Аны үз фильмнарына алырга режиссерлар чират тора. Аны Байбулат катнашырга ничек күндергәндер – әйтә алмыйм. Күрәсең, ул да Казанга тартыладыр. Бик оста башкарып чыкты, ләкин… Розага безнең әбиләр риза булмаячак. Безнең татар карчыклары андый түгел, дип әйтәчәкләр. Минем геройның кыланмышларына да риза булмадылар. Мөселман кинофестивале шушы фильм белән ачылырга тиеш иде бит, мөфтият, аракы эчү күп дип, риза булмады. Һәм аны азакка куеп дөрес эшләделәр. Мин аның белән килешәм.

 

Ялганлап күрсәтеп булмый бит инде, халык эчә. Минем герой да эчә. Ул бала кайгысыннан эчә. Бәлкем андый күренешләрне киметергә дә кирәк булгандыр.

 

 

– Мин бик тыныч, аһ итмим. Вазгыятьне коткарырга кирәк иде бит. Байбулат кастинглар да үткәреп карады, бабайны уйнарга актер таба алмады. Шуннан алар минем көнгә калдылар. Эштә ата белән угыл мөнәсәбәте булмый. Монда режиссер белән актер мөнәсәбәте генә. Ул – баш, мин – буйсынучы. Әмерләрен үтәдем, ул риза калды кебек.

 

 

– Яхшы фильмнар кирәк. Тарих турында, яхшы әдәби әсәрләр нигезендә. Мин, мәсәлән, үзем бик күп сценарийлар яздым. Мәсәлән, «Алып батыр маҗаралары»н мин фильм итеп күрәм. Анда татар халкының тарихы, киләчәге. Анда бик күп фольклор материал файдаланылган. Аны төрекләр роман дип тәрҗемә дә итте. Байбулат әлегә минем иҗатка мөрәҗәгать итми, бәлки берзаманны тәҗрибә туплаган режиссер буларак кайтыр һәм минем иҗатка да мөрәҗәгать итәр. Тукай, Гаяз Исхакый, Кәрим Тинчурин, Сәйдәш, җыеп әйткәндә, мәшһүрләребез турында яхшы фильмнар булсын иде.

 

Кино сәнгатендә якутлар ни өчен алда? Кыргызлар, казахларда кино ничек шулай күтәрелеп китә алды? Ә бит хикмәте гади: алар фольклор белән алдыра. Мин аны малайларга да әйтәм. Заманча әйберләр белән кешене шаккатырып булмый хәзер. «Короче» фестиваленнән соң бу фикер тагын да ныгыды. Байбулат анда беренче урынны алды. Ә күпчелек картиналарда көчләү, ирексезләү, кан, күз яше… Алар янында «Ядәч! Истә!» аерылып тора. Анда татар музыкасы, безнең фольклор. Әмма мин бу фильмга татар ябырылып йөрер дип уйламыйм. Беренчедән, халык кинотеатрга йөрүдән бизде. Ул инде телевизорга береккән. Икенчедән…

 

 

– Әдәбият кына түгел, мәдәният-сәнгать тә авыр хәлдә. Ниндидер торгынлык чорын үткәрәбез кебек. Ничә еллар, әдәбиятыбыз бай дип, эйфориядә яшәдек. Безнең әдәбиятыбыз череп бай. Черек мал белән ерак китеп булмый бит.

 

 

– Яшьләр иҗатын карап, күзәтеп барырга тырышам. Ә инде аларны тәнкыйтьләү ул – табигый хәл. Пушкин заманында да шулай булган, хәзер дә. Картлар яшьләрне өйрәтергә тели, яшьләр дөньяны башкача күзаллый.

 

Мин гел хикәя эзлим. Миңа ошаган хикәя булса ярар иде, дип укый башлыйм. Ул бик сирәк була. Берәү, икәү… Яхшы әсәргә юлыксам, авторына ярдәм итәргә тырышам. Мәсәлән, Рәмзия Габделхакованың «Даладан килүче» дигән хикәясе бик ошады. Шунда ук фикеремне яздым да «Казан утлары»на илттем. Ул басылып та чыкты. Шушы арада гына журналда чыккан проза әсәрләре турында яздым. Басарлармы анысын, юкмы – әйтә алмыйм, эндәшмәделәр әле. Тәнкыйть белән яздым чөнки. Тәнкыйть нигезле булса, файдалы. Инде сүгүгә корылган булса, зыянга эшли, кешене дә ялгыш юлга җибәрә.

 

 

– Көнчелекне тыеп булмый инде аны. Ул – дөньяның тискәре тоткасы. Ул һәр өлкәдә, һәр җирдә бар. Мин улларымнан канәгать түгел. Канәгать дигән сүз ул – «самодовольный дурак» дигән сүз. Аларның уңышына сөенәм, кайбер мәсьәләләренә көенәм. Алар күптәннән татар сәнгатенә хезмәт итәләр, шул яклары белән минем дәвамым дип саныйм. Нурбәк «Әлиф» спектакле белән «Алтын битлек» алып кайтты, Байбулат «Ядәч» белән беренче урынны алды, сөенеч түгелмени инде? Алга таба да җитди эшләр эшләргә икесенең дә мөмкинлекләре бар. Мин аларга, интервьюларда, бу әле минем иң әйбәт эшем түгел, дип әйтегез, дидем. Байбулатның да әле бу иң әйбәт фильмы түгел. Әле эшлисе дә эшлисе. Мактаулар бик күңелле, ләкин эйфориягә бирелергә кирәкми. Артык мактасалар да, хурласалар да, исегез китмәсен, дим. Талант ул ташны ярып чыккан үсенте кебек. Улларымның таланты да кыенлыкларны шулай бәреп чыгарга тиеш. Сартрның бер сүзе бар. Ул: «Котылыр өчен эшләргә кирәк», – ди. Улларым эшли, Аллага шөкер.

 

 

– Милли азатлык.

 

Әңгәмәдәш – Гөлинә Гыймадова