"Үлгән кортлар көрәк белән җыярлык иде"

Нурулла абый умартачылык белән 20 ел шөгыльләнә. Кортларының соңгы елларда күпләп үлүенә әле дә ышанмый. Гаеплеләрне ачыкламауларына борчыла.

 

— Былтыр да, быел да бу хәл 22 июньдә булды. Кызым комиссия чакыртты. Акт төзер өчен, участок полициясе, кулланучылар күзәтчелеге, Гадәттән тыш хәлләр министрлыгы һәм ветеринария белгече, Арчаның авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек идарәсе җитәкчесе килде. Ә бездә эшләүче “Вамин” оешмасыннан килүче булмады, — дип сөйли Нурулла абый. — Комиссия үлгән кортларны экспертизага алды. Әлегә берни ачыкламадылар. Тикшертү өчен, Мәскәүгә җибәрергә уйладык. Үзең тотынсаң, бик чыгымлы. Бер төрле анализ өчен генә дә 25 мең сум түләргә кирәк.

 

Былтыр хуҗалыкта 36 оя булган. Быел — 32. Үлгәннәрен кортлар оядан үзләре чыгарып ташлый икән.

 

— Алар “өй”ләрен чиста тота. Узган ел оялары янында үлгән кортлар көрәк белән җыеп алырлык иде. Күңел әрни. Быел да бик күп, — дип дәвам итте Нурулла абый. — Былтыр люцернаны агулагач, эшче кортлар үлеп бетте. Яңа туган кортлар гына калып, көзгә хәтле бераз уңайланып, кыш чыкканнар иде. Быел тагын шул хәл: рапсны агулагач, үлә башладылар. “Вамин” оешмасы, әлбәттә, гаепне танымый. Былтыр берничек исбатлый алмадык. Лабораториядә бер төрле агуга гына тикшерәләр. Мәскәүдәге лаборатория, 200 төрле пестицидтан тикшерәбез, дип ышандыра. Шуңа алар белән эшләп карарга уйладык. 2018-2020 — өч ел буе бал алып булмады. Былтыр әллә ничә елга бер килә торган баллы ел иде. Язгы балны “магазин” тутырып җыючылары булды. Өч еллык чыгымны каплый, дип көтә идем. Бал җыярга йөргән бөтен эшче кортлар үлеп бетте. Узган елларда бераз ширбәт ашатып була иде әле. Хәзер аның да бәясе артты. Моңа мөмкинлегем дә, акчам да юк. Исәннәрен дә саклап кала алмам инде, үлеп бетәрләр... Алар көчсез.

 

Шекә авылында күпләп умарта тотучы тагын бер-ике гаилә бар икән. Нурулла абый әйтүенчә, аларда да кортлар үлү күзәтелгән.

— Берсенең бакча башында гына рапс чәчәк атып утыра. Аларда да, башкасында да кортлар үлә. Тик бик сиздермиләр. Мин генә дөреслек эзләп, “тавышланып” йөрим, — ди Нурулла абый. — Узган ел, кортлары авыру дип, үземне гаепле калдырдылар. Быел Арчада лабораториядә тикшерделәр. Кортларымда авыру юклыгы ачыкланды. Чирле булса, алар үрчеми, бал җыя алмый. Гел күзәтәм, Себер якларында прокуратура мондый хәлне үзе тикшереп, агрофирмаларга штраф сала. Бездә тикшерү комитеты, берни эшләтә алмыйбыз, дип җавап тота. Болай дәвам итсә, алга таба умарталыгым тулысынча бетәчәк. Аны яңадан торгызу хәлемнән килмәячәк. Кызганыч...

 

“Татарстан умартачылары” төбәк иҗтимагый оешмасы рәисе Шәүкәт Хәйруллин умартачыларны авыл хуҗалыгы хезмәткәрләре белән даими элемтәдә булып, үзара киңәшләшеп эшләргә чакыра. Шул очракта күп проблемадан качып булыр иде, дип белдерә.

 

— Бу көннәрдә агулануның иң куркыныч чоры бара. Культуралар чәчәктә утыра. Умартачыларга бик игътибарлы булырга кирәк, — ди Шәүкәт Хәйруллин. — Татарстан Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министрлыгы тарафыннан ел саен: “Агуламагыз, законнарны саклап эш итегез”, — дип әйтелә. Киңәш бирә алалар, әмма мәҗбүр итү юк. Совет чорында команда бирелсә, үтәлә иде. Хәзер ирекле эш итәләр, җирләрнең хуҗасы бар. Алар үзе сайлый. Күзәтчелек органнары контрольдә тотарга тиеш. Рапс кына түгел, бодайны да агулыйлар. Арасында чәчәк аткан чүп үләннәре җитәрлек, кортлар шунда агулана. Басу кырыйларында күп чүп үсә, анда да агу эләгә. Умартачы үз тирәсендә нинди басу булуын, анда ниләр үсүен, нәрсә эшләнүен белеп торырга тиеш. Кайбер авылларда умартачы белән агроном алдан үзара хәбәрләшеп эшли. Оешмалар агулау турында расланган формада алдан хәбәр итәргә тиеш. Аның формасын төркемнәргә җибәрдек, таләп тә итәбез. Закировлар очрагында, рапсны агулаячаклары турында Ватсап төркемендә гади формада юллаганнар. Ярый әле шулай булса да хәбәр иткәннәр. “Агуларга чыгабыз”, — дип кенә язсалар да, умартачы селкенә башлар иде. Кайбер агрофирма, оешмалар бу хакта бөтенләй язмый. Күрәләтә закон бозалар. Әгәр кортлар күпләп үлә башлый икән, яшереп калмаска, сәбәбен ачыкларга тырышырга кирәк. Проблеманы күрүгә, 911 (112) ашыгыч ярдәм номерын җыярга була. Тиешле органнардан тиз арада килеп рәсмиләштерәләр. Авылда фермерлар алны-ялны белми ел әйләнәсе тир түгә, әмма хокукларын яклый белми, артыннан йөрергә вакыты да юк. Кайберләре сүз әйтүдән курка. Хокукларны таләп итәргә кирәк. Өйдә ятып, берәү дә булышмый. Җәмәгать оешмасы буларак, без акчага эшләмибез. Мөрәҗәгать итсәләр, нишләргә икәнен аңлатабыз, юлын күрсәтәбез.