20.05.2020 Язмыш

«Йөрәгем ашкынып кайтсам да, үкенгән чакларым булды: әти өчен мыскыллау дәвам итте»

Балтач районының Таузар авылы кызы Тәзкирә Гомәрованы, җиденче сыйныфны тәмамлагач, укытучысы Салих абый Арчага педучилищега укырга алып бара. Бу кыздан бер дигән тәрбияче чыгар дип уйлый ул. Әмма Тәзкирәне укырга алмыйлар. Әтисенең билгесез сәбәпләр белән кулга алынып, «халык дошманы» дип игълан ителүе барысына да аяк чала. Бу 1938 нче еллар була. Тормыш авырлыгы әнә шул чакта башлана.

– Мин әтиемнең сеңлесе ярдәме белән «Кызыл мехчы» артеленә өйрәнчек булып эшкә урнаштым. Кичке мәктәптә дә укый башладым. Әмма фин сугышы башлану белән, укуны туктаттылар. Бөек Ватан сугышы башлангач, тормыш тагын да катлауланды, – дип искә ала ул. – 17 яшемнән мине окоп казу, урман кисү эшендә йөртә башладылар. Ә ике елдан сугышка алдылар. Без дүрт кыз идек: Мәйсәрә, Зөлхибә, Разия һәм мин. Шәмәрдән аша Казанга килеп төштек. Башта безне землянка казытып, 16 нчы завод ишегалдында яшәттеләр. Урнаштык кына дигәндә,

40 нчы заводка күчереп, анда тагын землянка казыттылар.

1944 елның гыйнварында аларны фронтка озаталар. Кызлар килүгә ут эченә эләгә. Аннары аларны Сарны шәһәренә җибәрәләр. Фронт Мәскәү янына якынлашкач, Горький шәһәре бомбага тотыла башлый. Идел буен саклар өчен кече калибрлы зенит артиллериясе полкын төзергә кирәк була. Бу кызлар әнә шул полкның беренче солдатлары була. Аларны көндез телефон, телеграф, радиолокация белгечлекләренә укыталар, ату кораллары белән эш итәргә өйрәтәләр. Төннәрен исә саллардан агач бушаталар. Кызлар Сарны елгасы аша салынган күперне дә саклый. Германиягә илтә торган бердәнбер тимер юл шуның аша уза.

– Ул чакта яшь булганбыз инде. Берни уйланылмаган. Постта торганда безгә ут ачсалар, белгән догаларымны укый торган идем. Ул күренеш бик шомлы. Бомба сиңа таба очып килә дә, инде шартлый дигәндә, читкәрәк китә. Исән калганнар линияләрнең төзеклеген тикшерә. Сугышта ашаган ашларның тәме әле дә авызда тора. Бер телем ипи сохарие һәм өшегән кәбестә белән пешерелгән бәрәңге шулпасы иде ул. Шуны көнгә өч тапкыр бирәләр иде, – дип искә ала Тәзкирә апа.

Ул җиңүне Польшада каршы ала. Элемтәче булгач, бу хәбәрне беренче ишетә. Шатлыгының чиге булмый. Бар җиһанны яңгыратып кычкырасы килә аның. Җиңү хакында хәбәр ителгәч кенә күңеленә тынычлык иңә. Сугыш беткәч, солдатларны берничә тапкыр Брест шәһәренә алып чыгалар. Үз гомерендә беренче тапкыр киноны шунда карый.

– Иң матур киемебез шинель, гимнастерка булды. Чалбарны постта кия идек. Гел итәктән йөрдек. Сугыш беткәч, монда калыгыз, дисәләр дә, өйгә кайтасы килде. Йөрәк ашкынып кайтса да, үкенгән чаклар булды. Әти өчен мыскыллау дәвам итте. Мине бит пионерга да, комсомолга да алмадылар, – ди ул. – Елаган чакларымда әни туктатты. «Сабыр ит, кызым. Монда да тормыш көйләнер әле. Чит җирләрдә калган булсаң, йөрәгең өзелер иде», – диде. Дөрес әйткән, әнә бит тормыш нинди матур!

Сугыштан соң Тәзкирә апа әтисен эзләүне дәвам итә. Аның 1936 елда Свияжск төрмәсендә үлүен белә. Хаксызга гаепләнгәне дә ачыклана.

Тәзкирә апа Кенә егете Шәрифулла Галимуллин белән кавышып, матур тормыш кора.

– Башка кеше булса, мине аңламас та иде. Шәрифулла фронттан 1948 елда гына кайтты. Уртак сүзләр күп булды безнең. Кая чакырсалар, шунда җибәрде. Ирем белән рәхәт яшәдек. Өч ул үстердек, – ди Тәзкирә апа.

Улларының Айрат исемлесе кинәт авырып вафат була. Шул чакта да көчле булып кала Тәзкирә апа. Калган балалары, оныклары хакына сабыр итә. Бүген, 95 яшен тутырган көннәрдә, кече улы Фәнис гаиләсендә матур тормыш кичерә ул. Аның матур итеп сөйләшүенә, китаплар, газеталар укуына шаккаталар. Авырыйм дип зарланмый, кешеләрдә гел матурлык кына күреп яши икән.

– Тәзкирә бик акыллы булды. Сугыштан кайткач, почтада эшләде. Гадел иде. Аның эшен югары бәяләп тордылар. Газета-журналларга язылу бик авыр барган чакта да халыкны бурычка булса да яздыртып кайтыр иде. Уртак тел таба белде. Мин аңа әле дә сокланам. Яшь арабыз – 6 ел. Ул әле миннән яхшырак уйлый, хәтере дә әйбәт. Шөкер, үз аягында йөри. Үз-үзен карый ала, – ди икетуган энесенең хатыны Мәдинә Зыятдинова.

Тәзкирә апа быел Җиңү бәйрәме уңаеннан укучылар белән очраша алмаса да, күңелен төшерми. Хәлен белүчеләр, күчтәнәч китерүчеләр күп икән. Бүгенгесенә шөкер итеп, алдагы елларның имин булуын тели ул. «Сугышлар гына булмасын! Башкасына түзәсең», – ди.

Гөлгенә ШИҺАПОВА
Ватаным Татарстан
№ --- | 19.05.2020