Бүгенге мәгариф мәктәптән биздерә – 2

 

Дөресен әйтим, имтихан­нар­ның бу формасына да, югары уку йортларындагы балл системасына да баш-аягым белән каршы кеше тү­гел мин. Соңгысы, киресен­чә әле, даими тырышкан, укы­ган, хәзерләнгән студентлар өчен зачетларда гына түгел, имтиханнарда да “автомат” рәвештә югары билге­ләр алырга мөмкинлек бирә. Ә менә БДИларның уйла­ны­п­эшләнеп бетмәгән яклары күп. Фикерле балалар үзләре дә бу системаның калыпка салынган тар юнәлеш­ле белем бирүгә генә кайтып калганын аңлый. Беренчедән башлап нәкъ менә имтихан бирелә торган фәннәргә ге­нә өстенлек бирелүе хәзер сер түгел инде. Аларда да тест­ларга кергән юнәлеш­ләр­гә ныграк басым ясала. Бу аңлашыла да, укытучы халкыннан, бүгенге мәктәптән киң кырлы белем түгел, нәти­җә сорыйлар. Имтихан би­релә торган фәннәрне ел­дан-ел арттырып, бу кадәре­сен үзгәртергә дә тырышалар шикелле. Әмма моның тагын үз минуслары. Фәннәр арту белән балага физик кына түгел, психологик басым да арта. Өстәвенә бу басым дигәнең хәзер инде, алты­яше тулып үтүгә, мәктәп бусагасын атлап кергән берен­челәрдән үк башлана.

 

Тынычлап хәреф өйрәнер, авазларны кушып, сүзләр, җөм­лә­ләр укый алганына да сөе­нер­гә тиешле бу сабыйлар­ның бүген ничек итеп комплекслы эш дип аталучы тест­ларга әзерләнгәнен ишет­сәң, иң элек “урланган балачак” дисең, аннан инде шушы яшьтән үк мәктәпкә, укуга, белем алуга тискәре мөнәсәбәт уяту өчен махсус уйлап чыгарылмадымы икән дигән вәсвәсәле уйлар килә башка. Юкса таләпләр буенча беренчеләргә өй эше дә бирелергә тиеш түгел, ә берничә фәнне берләштер­гән бу комплекслы эшне эш­ләп чыгар өчен бала көн-төн шөгыльләнсә дә, артык буласы түгел. “Бигрәк тә текст өс­тендә эш дигәне бик кат­лау­лы, – ди укытучылар. – Әле бит арада чынлап укый бел­мәгән балалар да бар, алар кая текстны аңласын да, аның буенча сорауларга җа­вап бирә алсын?” Татар мәк­тәбендә укучы балаларга да рус телендәге текстлар би­релүен, аларның кайбер­лә­рендә сүзнең Мәскәү, Санкт-Петербургтагы музейлар, тарихи урыннар турында баруын да өстәсәң, бала – укытучы – әти-әни (балаларга өй эше бирергә ярамагач, бу кадәресенә әти-әниләр тартыла, өйдә шөгыльләнергә дигән текстлар аларга җибә­релә һәм кирәк дип тапканнары баласы белән эшләргә тиеш була) дигән өчлеккә нин­ди титаник хезмәт куярга кирәклеген аңлау кыен тү­гел. Бу сафка тагын озынайтылган көн группасы тәрбия­челәрен дә кушарга кирәк, алар да балаларны текст өстендә эшләргә өйрәтергә мәҗбүр...

 

Шул ук вакытта барыбыз да белә: балаларның үзләш­терү сәләте бик тә төрле – ул гомергә шулай булды, шулай булачак! Һәм бу һич тә гаеп түгел, кемнәрдер өчен ким­сенү-кимсетелүгә җирлек тә булырга тиеш түгел. Кабул итеп бетерә алмаган балага башына ярып салып булмый, нинди генә тестлар-яңалык­лар уйлап тапсаң да, бала бе­лән укытучыга җәфа-бор­чу­дан артык бер мәгънәсе дә бул­маячак. Өстәгеләр моны әллә аңларга-танырга телә­ми, әллә инде барысы да нык­лап уйланып, эшчеләр армиясен арттыру максатына корылганмы? Миңа калса, БДИларны катлауландырып, бу ка­дәресенә ирештеләр дә кебек бит инде. Менә берни­чә ел тугызынчыдан соң бик-бик санаулылар гына мәк­тәптә кала. Монысын аң­лап-кабул итеп тә булсын ди, элек тә санаулы кеше генә югары белем алды. Ә менә тугызынчыдан соң бирелә торган имтиханнарны БДИ масштабында катлауландырып, таякны катырак бөгәбез тү­гелме?! Инде корбаннар да бар, кызганычка. Бездә өстән кушканны җире­нә җиткереп кенә түгел, ике йөз-өч йөз процентка арттырып үтәя­чәкләрен, моңа һәрчак әзер торучылар барлыгын барыбыз да белә. Әле катлауландырылмаган кадә­ре­сен дә бирә алмаудан куркып, чиргә сабышучыларны да, һәлакәт­ле чиккә килеп җитә язганнарны да беләбез – алар һәркайда булды һәм бар. 

 

Яшүсмер өчен иң авыр чорда имтиханны бирә алмау аның өчен чын фаҗига (аннан гына дөнья бетми дип сөйлик, моңа балаларны әзер­лик дип киңәш бирик – юк, барыбер моңа унбиш яшьлек баланың психикасы әзер була да, түзә дә алмый!). Юкса тугызынчылар өчен булган имтиханнарны бар бала да эшләп чыгарлык итү белән мәга­риф ни югалта да, катлауландырып, хөкүмәт ни ота?! Шушы этапта аларга рухларын имгәтми генә үз юлларын сайларга мөмкин­лек бирсәләр, ни була?!

 

– Без укыганда ел саен кем дә булса классында утырып кала, бу бала өчен гомерлек фаҗига була иде. Ме­нә шул заман кире кайта, – диде күптән түгел үткән ата-аналар җыелышында директор Люция апа Закирова. Куркытып түгел, борчылып әйтте. Укытучы халкы бит ул ничек тә баланы утыртып кал­дыру яклы түгел. Әмма тугызынчыдагы бу катлаулы имтиханнарны бөтен бала­ның да бирә алмаячагы бә­хәссез... Шул сәбәпле, ал­да­гы елларда да “тартып-су­зып” “өчле” куюлар бетәчәк (имтиханда бала үз билгесен акларга тиеш дип куела)...

 

Без бик бәхетле, иң гуманлы заманда укыганбыз икән дим мин, безгә кадәрге һәм бүгенге вәзгыятьне чагыштырып. Без укыганда йөз эчендә куша-ала, җөмлә тө­зеп-яза белмәгәннәрне дә урта белем турында аттестат белән чыгардылар. Ә бит шул укучылар безгә – мәк­тәптә әйбәт укыганнарга караганда тормышка әйбәтрәк яраклашты. Бер дигән итеп гаилә кордылар, хан сарайлары булырлык өйләр төзе­деләр, һөнәрле булдылар һәм эшләрендә дә макталалар!

 

Моннан ун еллап элек “Бүгенге мәгариф... мәктәп­тән биздерә” дип язган булганмын. Кызганыч, бу процесс дәвам итә. Бүген инде балалар авызыннан, мәктәп­тән туйдым, дигән сүзләр ешрак ишетелә. Бу һич кенә дә укытучылар адресына түгел һәм аларның монда гаебе дә юк. Алар – үзләре дә корбан. Тик кеше гомеренең иң бәхетле, иң ваемсыз, иң кү­ңелле елларын тоташ стресска, бетмәс-төкәнмәс сынау-тестларга күмгән өс­тәгеләр әлегә балаларны ишет­ми. Аларның үз мәшә­кате һәм мәнфәгате – алар мәктәпне, мәгарифне әле тагын нишләтеп була икән дип баш вата...