ХОКУК ЯКЛАГАННЫ ЯРАТА

15 март – Халыкара кулланучыларның хокукларын яклау көне. Бу дата АКШ башлыгы Ф.Кеннединың президент антын әйтүенә бәйле. 1961 елда АКШ Конгрессында ул кулланучыларның дүрт төп хокукын билгеләп үткән: мәгълүмат алу, куркынычсызлык, сайлап алу мөмкинлеге һәм кулланучының үз дәгъвасын җиткерү хокуклары. 1983 елда 15 март календарьда кызыл дата булып теркәлә. Русиядә бу көн 1992 елдан, “Кулланучыларның хокукларын яклау турында”гы законны кабул иткәннән соң билгеләнә башлый.

РФ Роспотребнадзорның Татарстан буенча идарәсе хәбәр итүенчә, узган ел халыктан 1274 язма мөрәҗәгать алынган. 4764 шалтырату кабул ителеп, телдән аңлатма бирелгән.  Иң күп жалулар торак-коммуналь хуҗалык күрсәткән хезмәтләргә бәйле. Артык акча түләү белән килешмичә шикаять язу очрагы – 25,8 %, сату-алу өлкәсе – 12,3 %. Сыйфатсыз элемтә буенча да ризасызлык белдерүчеләр бар – 2,3 %. Медицина учреждениеләрендә тиешле дәвалану алмаганнарның мөрәҗәгатьләре 1 % тәшкил итә.  Ә сезне еш алдыйлармы һәм үз хокукларыгызны яклыйсызмы?

Алсу ИСМӘГЫЙЛЕВА, “Яңа гасыр” радиосының PR-менеджеры:

– Мин бик таләпчән кулланучы, һәр төрле ризык сатып алганда аның эшләнү вакытын, срогын тикшереп, ничек сакланганлыгын карыйм, сорауларым булса, сатучыларны аптыратып бетерәм. Шулай итмәсәң, алдауга юлыгуыңны көт тә тор. Сыйфатсыз әйбер алсам, акчаны жәлләүдән бигрәк үзеңне мыскыл итүгә юл кую­га үз-үземне битәрлим.

Кулланучы буларак, кайбер кагыйдәләр булдырдым. Мәсәлән, ризыкны бары тик кибет­ләр­дән алам, чөнки ан­да дөрес саклар өчен шарт­лар булдырылган. Шулай ук җиләк-җимеш сайлаганда һәр­бер әфлисунны, алманы карап чыгам, череге булса, алыштыруларын сорыйм. Без таләп итә белергә тиеш, чөнки акчаны сыйфат өчен түлибез.

Азат СӘЙФЕТДИНОВ, веб-мастер:

– Бик еш алдыйлар ди­мәс идем, шуңа күрә хокукларны яклауның кирәге чыкмый диярлек. Дөресрәге, вак мәсь­әлә бу дип кул гына селтим, тавыш куптарып йөрмим.

Кибетләрдә сатучыларның дорфа һәм тупас сөй­ләшү очракларына еш тап булам. Базар мөнәсәбәт­ләре дип сөйләсәк тә, сатучыларның кеше белән аралашу мәдәнияте түбән дә­рәҗәдә. Менә бу, чыннан да, кәефне кыра. “Шикаять китабы”на дәгъваларымны язу урынына тиешле хезмәт күрсәтә белмәгән кибеткә йөрмәскә тырышам.

Аннары күп очракта товарларның хакы белән алдыйлар. Рекламада бер бәяне күрсәтәләр, кибеткә барсаң, кыйммәтләнгән. Яисә ниндидер товарны бер бәя­гә карап аласың, ә кассада аның хакы башкача булып чыга. Билгеле, ке­ше, чиратны тоткарлап, то­вар­ны алмаштырып йөрми, әй ярар, ди дә, күб­рәк акчасын тү­ләп чыгып китә. Бездә хокукларны яклау дигән әйбер менталитетка туры килеп бетми, оялабыз.

Лилия ЗӘЙНЕТДИНОВА, Башкортостан, Стәрлебаш авылы, логопед:

– Бервакыт сок чыгаргыч сатып алдык. 5 көн эшләде дә, ватылды. Гарантиясе бар иде, аны алыштыруларын яисә акчаны кире кайтаруларын катгый рәвештә таләп иттек. Ә кибет хезмәткәрләре алыштырырга теләмичә, аны без­гә ремонтлап бир­мәкчеләр иде. Кулланучы буларак, үз хокукларымны белгәнгә күрә, сатучыларга аңлатырга мәҗбүр булдым: кулланучы сыйфатсыз әй­бер­не кайтарганда йә ремонт, йә акчаны кире алу, йә товарны алмаштыруны та­ләп итәргә хокуклы. Ягъни кулланучы аңа ничек уңайлы булуын үзе хәл итә, ә сатучылар аны үтәргә тиеш. Бу очракта безгә сок чыгаргычның акчасы кире кай­тарылды.

Гомумән, үз хокукларың турында хәбәрдар булу – һәркемнең бурычы. Белмә­гәнгә ташлама ясамыйлар, белгәнгә каршы сүз әйтә алмыйлар.

Илшат СӘЕТОВ, “Үзебез” яңа буын хәрә­кәте координаторы:

– Әллә ни алданганым юк, чөнки моңа чик куймаска тырышам. Үземнең берничә гади принцибым бар. Мәсәлән, ризык сайлаганда аның кайчан чыгарылганы турындагы мәгълүматка карыйм. Итне дә хәләлне саткан кибетләрдән генә  алам, чын мөселманнар гадәттә алдамый. Техникага килгән­дә, алдан дуслар белән ки­ңәшләшәм, кыйммәтле товарның сыйфаты турында, гадәттә, интернет форумнарда җентекле итеп язалар. Реклама һәм PR-акция­ләргә ышанып бетмим.

Сүрия УСМАНОВА, хокук яклаучы:

– Элек алдаганнары бар иде. Хәзер үз хокукларымны белгәч, моңа юл куймаска  тырышам. Кулланучылар хокукы дигәндә нишләптер сатып алуны гына күз алдында тотабыз. Ә закон нигезендә медицина, мәгариф, транспорт өлкәсенә дә кагыла.

Кибеттә һәрвакыт чекны алам. Бу бик гади кагыйдә. Сыйфатсыз товар алып, аны алмаштырырга те­ләсәң, чек кулда булырга тиеш. Нин­дидер хез­мәт өчен түлисез, ишек-тәрәзә куйдырасыз икән, алдан ук барлык документлар, лицензияләре белән танышырга кирәк.

Әлфинур ЛАТЫЙПОВА, ТР Кулланучылар мәгъ­лүматы үзәге җитәкчесе:

– Әлбәттә, яклыйм. Узган ел капри сатып алдым. Бер кигән идем, төсе чыга башлады, кулга кап-кара буявы йогып кала. Сыйфатсыз товар булып чыкты. Кибеттә  товарны алмаштырырга да, акчаны бирергә дә теләмәделәр.  Бәйсез экспертиза үзә­генә барып, акча түләп, тикшеренү уздырдык. Алар, чыннан да,  товар сыйфатсыз дигән нәтиҗә ясады. Сатучылар капри өчен акчаны бирделәр, ә экспертизага түлән­гән сумманы капламыйбыз, диделәр. 600 сумны суд аша кайтартып булыр иде, ләкин аның өчен йөр­мәдем.

Алсу СӨНГАТУЛЛИНА, “Фәридә-Алсу” дуэты:

– Холкым буенча кешегә ышанучан, йомшак күңелле. Алдаган очракта да дәшми калам. Нервылар кадерлерәк, диям дә, кул селтим.

Беркөнне балама кибет­тән йогырт сатып алдым, кайткач ачып карасам, кү­гәр­гән. Кире бармадым, бер йогырт өчен вакыт әрәм итеп йөрмим, дидем. Ирем мондый мөнәсәбәттә булуыма орыша, ул принципиаль ке­ше, без дә сыйфатлы товар чыгарган ке­бек, алар да мо­ның өчен җавап бирергә тиеш дип саный.