Кризис каян килә?

Без инде берничә ел дә­вамында бөтендөнья кризисы шартларында яшибез. Сәясәтчеләр һәм икътисадчылар 2008-2009 елгы кризис тәмамланды дип күпме генә игълан итмәсеннәр, күккә ашкан бурычлар нә­тиҗәсендә Европа һәм Америка икъти­садының кыл өстендә торуы берәүгә дә сер түгел.

Каян килә соң ул кризис? Технологияләр югалып, җи­тештерү кимиме? Һич юк, ки­ресенчә, технологияләр ел­дан-ел камилләшә генә. Җир тетрәп, бөтен дөньяда завод-фабрикалар җи­ме­рел­деме? Катастрофалар арта, билгеле, ләкин алар глобаль җитеш­те­рүгә әлегә тәэ­сир ясамыйлар диярлек. Бү­генге җитеш­терү куәтләре бөтен дөньяны көн­күреш техникасы, кием-са­лым, азык-төлек, электрон гад­­­жетлар, автомо­бильләр һәм башка кирәк-ярак белән күмеп ташларлык. Бәлки, чимал кытлыгы башлангандыр? Юк, кире­сенчә, чимал җи­теш­терү­че­ләр корычны, алюминийны, төзелеш материалларын куярга урын тапмыйлар һәм җитештерүне киметергә мәҗ­­бүр булалар. Акча кая ки­тә, бәрәкәт ник юк – сорауны шул яссылыкта куеп карыйк һәм җа­вапны әйдәгез... Коръ­ән­нән эзлибез. ”Бә­ка­рә” сүрә­сенең 276 нчы аятендә Ал­лаһы Тәгалә безгә кризис­ның төп сә­бәбен аңлатып бирә: ”Аллаһ риба (процент капиталы) бе­лән кергән малны һәлак итә...” Биржа кризисы нә­ти­җәсендә актив­лар­ның чүпкә әйләнүе, банклардагы кредит дефолты, дәү­ләт­ләр­нең үз өс­ләренә алган финанс йөклә­мә­лә­реннән баш тартулары... – болар безгә таныш тү­гелме?

Саклык банкында го­мер­леккә дип җый­ган акча санаулы көннәр эчендә ярты ипилек кенә булып калмадымы, 1998 елда доллар өс­кә сикереп, кулда булган барлы-юклы акчабыз кыйм­мәтен 5-6 тапкыр югалтмадымы, инфляция эш­лә­гәнебезне ай саен эчтән кимереп бармыймы? Болар­ның барысының да асыл һәм нигез сәбәбе икъ­ти­сад­ның процент капиталына корылган булуы һәм ул гына да түгел, кеше­лектә оят качу, тоталь рәвештә ялганның, зи­наның, ришвәт­нең, карак­лык­ның һәм башка зур гө­наһлар­ның ачыктан-ачык мәйданга чыгуы. Бо­лар­ның барысын да рөхсәт иткән ирекле җәм­гыять яңа процентлы әҗәтләр белән кризисны томаларга күпме генә тырышмасын, барып чык­­­мый. Бары тик тагын да дәһ­шәтлерәк финанс түн­тәре­лешенә һәм бөлген­лек­кә нигез генә салына.

Коръәндә Аллаһы Тәгалә исә икътисадый кризисның бөтенләй башка төрле чишелешен тәкъдим итә. ”Әгәр шәһәр кешеләре иман китереп, Аллаһыга тәкъвалык кылсалар иде, әлбәттә, аларга Җир­дән вә күктән бәрәкәт ишек­­ләрен ачар идек...” (Коръән 7:96). Тәкъвалык ди­гәндә Аллаһы Тәгалә тыйган, ягъни хәрам иткән нәр­сә­ләр­дән тыелу күз алдында тотыла. Процент капиталы белән табылган мал да, урлау, алдашу, ришвәт кебек нәр­сә­ләр яр­дәмендә җыел­ган байлык та хәрамнан санала. Тәкъ­ва­лык­ның чиге, әлбәттә, мал белән генә бетми, Коръән әхлагына буйсыну, һәр нәр­сәдә гадел­леккә омтылу, зина, гомосексуализм кебек гөнаһ­лардан да ерак тору һәм башкалар, һәм башкалар. Тәкъ­валыкның, гадел­лекнең иң югары үр­нәкләреннән бер мисал китерик. Шәһәрләрнең берсенә ба­рыр өчен ат яллаган ке­ше­нең (риваятьләрдә аны Ибра­һим Әдһәм дип ките­рәләр) кулыннан камчысы төшә. Хайваннан төшеп, аны бәйләп куя, кире барып, камчысын алып килә. Аннан: ”Атыңның башын борып, кам­чыны алсаң ни булыр иде?” – дип сорыйлар. ”Мин аны барырга дип ялладым, кайтырга дип түгел”, – дигән җавап ише­телә. Ке­шеләр тормыш­ның һәр очрагында менә шуңа якын торган дәрәҗәдә гадел­леккә, тәкъ­валыкка иреш­­сә­ләр, Аллаһы Тәгалә кризисларсыз тормыш, ягъни бә­рәкәт вәгъдә итә. Кризислар бит малның юклыгыннан тү­гел, бәрә­кәт­нең булмавыннан килеп чыга. Ибра­һим Әдһәм дәрә­җәсендәге га­дел­леккә исә бары тик Аллаһы Тәга­ләдән чын курку белән курыкканда гына ирешеп була.

Шундый курку гына кешене бә­рәкәткә ирештерә дә. ”Бе­рәү Аллаһыга гөнаһлы булудан сакланса (ягъни тәкъва булса – Р.Ф.), ул кешегә Аллаһ дөнья­да һәм ахирәттә хәс­рәт­ле булудан котылу юлын ачар. Ул кешене уйламаган җирдән ризыкландырыр” (Коръән 65: 2-3), – дип вәгъдә бирә Ал­лаһы Тәгалә. Аллаһы Тәгалә исә – вәгъдәсендә торучы, шу­ңа күрә тәкъвалыкны корал итеп алучыларга кри­зисның һич­бер куркынычы юк. Җир шарындагы бүгенге технологик потенциал, андагы чимал ресурслары белән кризиска түгел, тулы матди җитеш­леккә ирешеп була. Белгеч­ләр, әгәр Җир шары ти­рәнлекләрен­дәге барлык алтынны чыгарып бе­терсәң һәм аны коры җир өс­легенә таратсаң, тездән булыр иде диләр. Алмазларны исә һәр кешегә тигезләп бүлсәң, бер касә кыйммәтле ташка ия булыр иде һәркем. Әмма ре­сурсларның булуы ул әле байлыкка ирешү дигән сүз түгел. 2011 елның мул көзен хәтер­лик. Татарстанда ул чакта га­дәттән тыш мул ик­мәк уңышы җыелды, әмма бәрә­кәте булмады, авыл ху­җалыгы җи­тештерүчеләрен тәмам бөл­дерә язды ул уңыш. Бу юл­ларның авторы шул чакта: ”Мул уңыш... кайгысы” дигән язма бастырган иде. Малның булуы гына түгел, бәрәкәте кирәк. Тагын бер тапкыр Ал­лаһы Тәгаләнең вәгъдәсен ис­кә төшерик: ”...иман китереп, Аллаһыга тәкъвалык кылсалар иде, әл­бәттә, аларга Җир­дән вә күктән бәрәкәт ишек­ләрен ачар идек” (Коръән 7: 96).