Безгә болай килешми

Бөтендөнья Сәүдә Оешмасы шартларында эшләү авыл хуҗалыгына йөзләрчә миллиард сумлык зыян китергән. Сентябрьнең соңгы көнен­дә Мәскәүдә РФ Авыл ху­җалыгы министрлыгы кол­легиясендә министр урынбасары Дмитрий Юрьев “Россиянең БСОга керүен­нән авыл хуҗалы­гына әллә ни зыян килмә­де” дигән фикер әйтте.

Янәсе, терлекчелектә дә, игенчелектә дә дәүләт ярдә­менең артуы нәтиҗәсен­дә уңай үзгәрешләр сизелә. Шу­ның нәтиҗәсендә авыл ху­җалыгында ит, сөт һәм башка төр продукция җитештерүче­ләр үз товарлары белән чит ил базарына чыгарга җыена икән. Кем әйтмешли, авызына бал да май гына да бит. Тик рәсми мәгълүматлар гына киресен раслый шул.

Кызган комга су сибү

Бөтендөнья Сәүдә Оешмасы шартларында яши башлаганнан бирле чит илләрдә җитештерелгән азык-төлек, аерым алганда ит һәм сөт продукцияләре ташкын булып агыла. Быел Россия чит илләрдән 140 миллиард сумлык төрле азык-төлек, шул исәптән ит һәм сөт продук­цияләре сатып алган. Гәрчә үзебезнең хуҗалыклар шул ук төр продукцияне вакыты белән кая куярга белмәсәләр дә. Нәтиҗәдә, Россия авыл ху­җалыгы миллиардларча сум зыян күрә. ”Сөт җитештерүче­ләр берлеге” җитәкчесе Александр Даниленко әйтүенчә, “Россия Бөтендөнья Сәүдә Оешмасы шартларында эшли башлаганнан бирле илнең сөт җитештерүчеләре якынча 100 миллиард сум керемнән колак каккан”. Дуңгыз ите җитештерү тармагы да упкын читенә якынлаша. Безнең җи­тештерүче алдында бүген үз продукциясе белән чит ил базарларына чыгу түгел, ә ничек булса да, җан саклап калу турында кайгыртырга туры килә.

Россия Авыл хуҗалыгы министрлыгы җитәкчеләре әйтүенчә, соңгы елларда сөт җитештерү тармагына, 2012 елны да кертеп, ел саен 5-6 миллиард сум дәүләт ярдәме күрсәтелә килгән. Быел исә аның күләме 9,6 миллиард сумга җиткән. Моңа тагын 2013 елда кертелгән үзгәреш­ләр нигезендә сатылган сөт күләменә карап бирелә торган 3 миллиард 200 миллион сум субсидияне дә кушарга кирәктер. Бу, билгеле, узган еллар белән чагыштырганда шактый артык. Әмма унҗиде ел буена дәвам иткән артка чигенүләрдән соң бу акча да сөт җитештерүчеләр өчен кызган комга су сибү шикелле генә шул. Безнең терлекчелек тармагы бүген алга киткән чит илләр белән түгел, Белоруссия кебек якын күршелә­ребез белән дә тигез шартларда ярышырлык түгел. Әле­ге җәһәттән Россия җитеште­рүчеләре Авыл хуҗалыгы министрлыгыннан терлекчелек тармагындагы хәлләрне кү­пертеп күрсәтүне түгел, ә чит илләрдәге кебек 15-20 елга сузылган аз процентлы кредитлар белән ярдәм итүен көтә. Бары тик шул юл белән генә авыл хуҗалыгында сизелерлек үзгәрешләр булуы мөмкин, ди белгечләр.

Җирнең кадере нигә кими?

Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тикшеренү институты галимнәре белән аралашканда, кайчак аптырашта калам. Югыйсә, үзебезнең шартларга яраклаштырылган, бөтен шартларын туры китереп үс­тергәндә югары җитештерү­чән сортлар үзебездә дә шактый икән бит. Шулай булуга да карамастан, кайбер хуҗалык­лар әллә кайлардан, шул исәп­тән Германиядән күп акча түләп, чәчүлек орлык кайтартуын дәвам итә. Шунысы гаҗәп: чит илләр безнең орлыкларны ни өчендер якын да җибәрми. Алар үз җи­тештерүчесе белән кулга-кул тотынып эшләүне кулай күрә. Аннан килеп, чит илдән сатып алынган орлык безнең шартларга күп вакыт туры да килми. Бер-ике елдан соң алыштырырга туры килә, ди бел­гечләр.

Россия буенча да шундый ук хәл күзәтелә. РФ авыл хуҗалыгы министры Николай Федоров әйтүенчә, без Казахстаннан гына да ел саен 1 миллион тоннадан артык чәчүлек бодай орлыгы сатып алабыз. Әйтерсең лә Россия селекционерлары шундый сорт бодайны уйлап чыгарырга сәләтсез. Кем әйтмеш­ли, держава өчен уңайсыз...

Галимнәр раслаганча, Җир шарындагы эчәргә ярак­лы суның – 25, сөрү җиренең 9 процентына ия булган ил даими рәвештә 500 миллион кешене азык-төлек белән тәэмин итәргә сәләтле. Без исә һаман да казылма байлык­ларны исраф итү исәбенә яшәргә тырышабыз. Хәтта үз табыныбыздагы нигъмәтнең дә яртысына якыны чит илдән кертелгән булуы белән килешеп яшибез.

Кыскасы, Бөтендөнья Сәү­дә Оешмасы шартларында яшәүгә бер ел тулып узса да, әлегә уңай нәтиҗәләр бөтен­ләй сизелми. Киресенчә, игенчелектә дә, терлекчелек­тә дә дистәләрчә елга сузылган түбән тәгәрәү бүген дә дәвам итә. Яңа шартларга күчкәч, һич югы азык-төлек продукцияләренә бәяләр кими башлар, дигән өметләр дә акланмый. Ассортимент буенча да без әле авыл ху­җа­лыгы алга киткән илләрдән бик күпкә калышабыз. Сыйфаты турында әйткән дә юк.

Күңелне тырнап торган проблемаларның тагын берсе – ул да булса, сөрү җирлә­реннән тиешенчә файдаланмау. Озак еллар авыл хуҗа­лыгын­да эшләгән бер танышым белән сөйләшкәндә, Рос­сиядә авыл хуҗалыгы билге­ләне­шендәге җирнең 400 мил­лион гектар чамасы булуын бел­гәч, бәхәсләшә язган идек. Югыйсә, арыш белән бодай­ның мәйданы 45 миллион гектардан артканы юк, ди танышым. Бу чыннан да шулай. Россиядә дистәләрчә миллион гектар уңдырышлы җир­нең тә­гаен хуҗасы һаман да юк. Җир салымын ун-унбиш тапкыр күтәргәндә, ил бюджетына зыяны тияр идемени? Әлегә җире күбрәк булган­нарның аңа саксыз карашы артканнан-арта. Рос­сиядә үз­гәртеп кору елларында гына да 50 миллион гектар җир сөрү әйләнешен­нән төшеп калган. Җирдән максатчан файдаланмаучыларга кискен чара күрә башламаганда, хәл уңай якка үз­гәрмәячәк. Шул исәптән, җир­не бернинди чыгымнар керт­мичә, бишкә алып йөзгә сату­чыларның да кулына сугарга күптән вакыт. Җирдән бары тик файда алуга гына корылган сәясәт килә­чәктә дә шулай дәвам итсә, тагын да авыррак хәлләргә дучар булуыбыз бар бит.