Ата-ана хакын ничек түләргә?

Американың Авыл хуҗалыгы министрлыгы кызыклы статистик тикшеренүләр үткәрә икән. Соңгы шундый тикшеренү­ләрнең берсе – әти-әнинең балалар үстерүгә тоткан чыгымнары.

2012 елда туган баланы 17 яшькә кадәр үстерү өчен, америкалы гаиләгә 241 мең доллардан артыграк акча тотарга туры киләчәк, ди. Бу – торакка, ашау-эчүгә, кием-салымга, белем алуга тотыла торган акча. Федераль ста­­тистика хез­мәте 2012 елда уртача америкалы гаилә 12 мең 600дән 14 мең 700 долларга кадәр акча сарыф иткән дип санаган. Бу хакта “Америка авазы” телеви­дениесе хәбәр итә. Ике исәп бер хи­сап инде: унҗиде яшькә кадәр тотыла торган сумма якынча 250 мең доллар ти­рәсе. Рос­сиялеләр өчен, әл­бәттә, ас­трономик саннар бу. Әмма балалар сау-сәламәт һәм уңышлы булып үсеннәр өчен, бездә дә әти-әни акча кызганып тормый. Хәзер бит вуз сту­денты булган улың яки кы­зыңны укыту да әти-әни­ләр өстендә. Стипендия акчасына көн күрүләр күптән бетте. Тик бала өчен җанын да аямаган әти-әнинең бар мә­шәкатен акчага әйләндереп булса, нинди зур саннар чыгасын күз алдына да китерү кыен. Кызганыч, андый калькулятор юк, картайгач, инде җит­леккән һәм үз көнен үзе күрә башлаган бала кулына касса чегы китереп тоттырып булмый. Бөтен өмет уллар һәм кызлар күңеленә дөрес тәр­бия нәтиҗәсендә кешелеклелек орлыклары салып калдыруда гына. Шул орлыклар шытым бирсә, без, Алла те­ләсә, картлыкта хәерле уңыш җыеп алырбыз дип өмет­лә­нәбез. юк икән, хәле китеп, сабыйлар акылы кер­гәч, язмыш иркенә ташлану көтә әти-әнине. Без­нең хәзер­ге тормышта моның мисалларын күп.

Кеше күңеленә әти-әни хисе, баланы ярату тойгысы инстинктив рәвештә салынган. Бу бездә генә түгел, хайваннарда да шулай. Хайван нәрсәнедер үз баласы дип таный икән, аны имезә, ризык ташып ашата, яклап, утка-суга керергә әзер тора. Әйтик, песи балала­рының селәгәен сөртеп бераз тотсаң, мәче хәтта яңа туган күсе баласын да имезеп үс­терә диләр, чөн­ки анда ис сизү анализаторы күрү анализаторына караганда көчле­рәк. Пошиларның баланы тану тойгысы исә башкачарак икән. Ана поши бозаулаганда, аның янында сөй­ләшеп тор­саң, ул сине үз баласы дип кабул итә. Поши асраучы фермерлар моннан пошиларны саву өчен файдаланалар. Баласы дип таныган кешегә генә сөтен бирә урман сыеры.

Бездә, кешеләрдә, ана­ның сукыр мәхәббәте акыл белән баетылырга тиеш. Шулай булмаганда бала өчен һәр адымга барырга әзер торган аналар бары тик үзен генә сөйгән рәхимсез эгоистлар тәрбия­ләп үстерә. Пенсия акчасын эчкече улына аракыга тотарга мәҗбүр булган аналар күпме? Эчәргә акча бирмәгән өчен анасын буып үтергән залим балалар күп­ме? Ә бит барысы да бик аздан башлана. Һәр сораган уенчыкны алып бирү, һәр капризны үтәү... Еш кына хыя­нәткә дә аналар балаларын үзләре өйрәтә: риш­вәт биреп, карьера баскычын­нан югарыга этәрергә тырышалар. Ә бит мондый очракта, баскычтан менгәндә, басма урынына кемнәрнеңдер баш­­ларына ба­сарга туры ки­лә. Юлны чис­тарту өчен, кем­нәрнедер этеп төшерергә дә кирәк булгалый. Тормыш хәй­ләсенә өйрәтәм дип, әти-әни балага шул чакта кешелексезлек, рә­химсезлек, тү­бәнлек үрнәклә­ре күрсәтә. Быел вузларга кабул итү кам­паниясендә күп­ләрне тет­рән­­дергән шундый бер вакыйга булды. Кү­рәсең, акча түләп тә улы өчен ки­рәкле БДИ балларын җыеп бетерә алмаган бер әни (ришвәт түләп җый­ганда, ул баллар ниндидер хикмәт бе­лән аз җыелалар, югары максатка ирешә алмаган карак­лар күп була), КФУ факультетын штурмлаганда, кискен креатив адымга бара. Керүгә тәкъдим ителгәннәр исемле­гендә иң соңгы урында торган абитуриентның ке­сә телефонына кабул итү комиссиясе исеменнән шалтыратып, аның конкурстан үт­мәве, документларын алыр­­га кирәк­леге турында әйтә. Шул рә­вешле үз баласына юл чис­тартырга өметләнә ана. Тик юлдан алып ташланырга тиешле абитуриент та – кем­нең­дер баласы бит. Каршы як гаилә дә адымны үлчәп ясый: кемдер әйтте дип кенә төп нөсхәне алырга чабып бармыйлар. Киресенчә, тиешен­­­чә белешеп, дөрес­лекнең эзенә төшәләр һәм баласын хыянәт ярдәмендә студент итәргә теләгән ана фаш була. Телефон һөҗүменә дучар булган абитуриент исә шунда үзе өчен сабак ала: социаль челтәргә телефон номерын элеп кую аяныч нәти­җәләргә китерергә мөмкин икән.

Балаларны хыянәткә этәргәндә, кояш астындагы җылы урынны табу өчен әхлакый түбәнлеккә барырга мәҗбүр иткәндә, әти-әни бер нәрсәне оныта: без сәбәп дөньясында яшибез һәм һәр кылган гамәлебез бумеранг булып үзебезгә әйләнеп кайтучан. Гомерләр үтә, бала бе­лән әти-әни урыннарын алы­ша. Физик яктан хәлсезләнеп, сабый хәленә кайтырга туры килә күпләргә: кулдан тотып ашатырга, җи­тәкләп йөртер­гә, күп вакыт хәтта чистартып астын алыштырырга кирәк була кайчандыр җир җимер­теп йөргән әти-әнинең. Моңа “картлык маразмы“ дигән нәр­­сә дә килеп өстәлә, без­неңчә әйтсәк, сабый акылы керә кешегә. Табиблар телен­дә сениль деменция дип аталган авыру башлана, ягъни хәтер югала, онытучанлык барлыкка килә, кайчандыр көчле булган интеллект булмагандай юкка чыга. Менә шул чакта балага әти-әни алдындагы бурычның бер өле­шен кайтарып бирү кирәк була башлый. Хәзерге җәм­гыять­тә тәрбия­ләнгән яшь­ләрнең күпмесе әти-әни­сен хыянәтсез карарга әзер соң? Әле бик яхшы тәрбия алганда да бала мәхәббәте әти-әни­некенә караганда күпкә кайтышрак була. “Бала күңеле – далада”, – дип тиктомалдан гына әйтел­мәгән бит. Ә инде бала, үз мәнфәгатьләре өчен көрәш­кән­дә, әни тарафыннан хыя­нәткә дә өйрәтелгән булса, астыртынлык шытым­на­ры­ның мул уңыш бирәсенә шик юк. Бурычларны түләү­дән хыянәтчел рәвештә баш тарту процессы башлана. Ә бит ул бурычлар Американың Авыл хуҗалыгы министрлыгы исәп­ләгән саннардан күп­кә зуррак. Фидакарьләрчә тырышлык үрнәге күрсәт­кәндә дә, әти-әни хакын үтәп бетереп булмый. Гарәп­ләр­дән бер кеше Пәйгамбәр са­лаллаһу галәйһиссәламгә килеп әйтә: “Әй Рәсүлулла, дө­реслектә, ми­нем анамның күп яшәүдән акылы үзгәрде һәм зәгыйфь­ләнде. Мин аны кулым белән ашатам, эчер­тәм, тәһарәтлән­дерәм һәм аны иңбашыма күтәрәм. Йә, мин аңа тиешлене кайтараммы?” Пәйгамбәр салаллаһу галәйһиссәламнең җавабы болай була: “Юк, йөздән бере дә юк. Шулай булса да, син яхшылык кыл­дың һәм Ал­лаһы Тәгалә сине аз бәра­бәренә күп белән савапландырыр”.