Бу сиңа Куба түгел (БДИ нәтиҗәләре турында)

Июнь ахырында яңалыклар агентлыклары игътибарга лаек бер хәбәр таратты: Куба хакимияте математикадан университетларга керү мөмкинлеге бирә торган дәүләт имтиханы нәтиҗәләрен исәпкә алмас­ка, тестлы имтиханны исә 1 июльдә кабат үткәрергә дигән карар кабул иткән.

Сәбәбе бик гади: ике профессор биремнәрне урлап сатканнар, шуннан соң нәкъ Россия алгоритмы башкарылган – сатып алучылар да сатканнар. Бөтен ил тест бирем­нәренә алдан тиенгән. Хаки­мият­нең реакциясе илдә идарә барлыгын раслый, бу очракта булырга мөмкин бердәнбер рациональ карар кабул ител­гән, караклар бер­нигә дә иреш­мәгән, җинаять­челәр хө­кемгә тартылачак. Россия­дә исә урлашу масш­таб­лырак булды, һәр имти­хан­ның би­рем­нәре сатылды, имтихан алдыннан биремнәр­не һәм җавапларны бө­тенләй буш­­ка да табарга мөмкин иде. Соңгы имтиханнарга би­рем­нәрне алыштырып, каракларны нәүмиз калдырырга мөм­кинлек булса да, бу эш­лән­мәде. Нәтиҗәдә имтиханнан имтиханга югары баллар саны үсеп, соңгы имтиханнарныкы Гиннессның ре­кордлар китабына кертерлек булды. Шуңа күрә аларны рәсми рәвештә игълан итәргә дә курыктылар. Кубадагыдан аермалы буларак, җинаять­челәр тотылмады. Рособр­надзор, җинаятьчеләрне про­­­­кура­тура эзли, дип бел­дерсә дә, БДИ йомгакларына багышланган матбугат кон­ферен­циясендә Генпрокуратура вәкилләре, тикшерүне таләп итеп мө­рәҗәгать итүче булмады, дип әйттеләр, ягъни контроль үл­чәү материалларын сатучылар тулы тынычлыкта калдырылды.

Илнең мәгариф түрәләре, җәнҗал кубу белән, караклык имтихан нәтиҗәләренә әллә ни тәэсир итмәде, дип акланды, әмма югары баллар җый­ган укучылар барысы да автомат рәвештә шик астына алынды. Эшләрне яңадан тикшерү дигән масштаблы акция башланды. Әгәр дә тикшерү этабы гадел булса, яңадан тикшерү берни дә бирмәскә тиеш иде, чөнки эш инде эшләнгән, формаль яктан аңа бәйләнеп булмаска тиеш. Тик Рособрнадзор башлаган акция шуны күрсәтте: БДИ процессының барлык этаплары да җинаятьчелеккә баткан – әзерләнгән бирем­­нәр урлап сатыла, имтихан барышында җаваплар, тәр­тип­не бозып, укучыларга тапшырыла, тикшерү системасы бернинди дә җинаять булмаслык итеп эшләнгән дигән рәсми раслаулар да дөрес түгел, чөнки кемнәрнеңдер эшләнмәгән эшләренә дә баллар куеп утырганнар, кай­берәүләрнең эш бланкларына исә дөрес җавапларны язып куюдан да тартынмаганнар, ә менә эшен гадел башкарган укучыларның исә баллары киметелгән, куеп бетермәгәннәр.

Имтихан барган мәктәп­ләр янындагы хәлләрне инде язып та тормаска кирәктер, бәлки. Анда сюрреалистик күренешкә тап буласың: мәк­тәп алдында телефон белән тотылып куып чыгарылган кыз бала илереп елый, арткы якта исә ачыктан-ачык вип-балаларның контроль үлчәү материалларын алып чыгалар һәм эшләп кертеп бирә­ләр һәм... берәү дә тотылмый. Тынычлык шулкадәр нык: мәктәпләрнең берсе янында мин машинаны карак­лар янә­шәсенә куеп, видеога да төшердем – берәү дә курыкмады. Моннан ике ел ти­рәсе элек Мәгариф ми­нистр­лыгы­ның бер җаваплы иптәше миңа бер булса да каракны тотып бирергә тәкъ­дим ясаган иде, мин тәкъ­димне кире кактым, чөнки җинаять эш­ләр­гә тулы мөм­кинлек биреп, меңнәрнең берсен тотып җәзага тарту бернинди әхлак кысаларына да сыймый. Җинаять юллары ябылганнан соң гына, үтә әрсез тәртип бозучыларны тоту тиеш. Мондый очракта алар тотылмый калмаячак та инде, әлбәттә. Аннан соң каракларны тоту ул журналист вазыйфасы тү­гел, моның өчен министр­лыкның күп штатлы структуралары бар һәм алар­ның вәкилләре урлашу барган урында утыралар һәм мәктәп­нең тышкы ягына күз салырга аларга беркем дә комачауламый. Моның урынына алар менә нәрсә эшли. Имтихан барган аудиториягә көтмә­гән­дә бәреп керә, кыз бала янына килеп: “Чыгар телефо­ныңны, мин күрдем”, – дип сөрән сала. Ихтыяр көче булган бала исә бирешми, үзендә берни дә юк икәнен мескен генә әйтеп тик утыра, капшап карап булмый бит инде кыз баланы. Ихтыярсызлар исә биреләләр һәм беркетмә төзелә. Югыйсә аудито­рия­дәге һәр бала, апелляция язып, әлеге иптәшне җавапка тартуны таләп итә алыр иде, әмма балалар эшне катлауландырырга теләми.

Быел вузларга кабул итү башка еллардагыдан нык аерылачак. Кабул итү комис­сияләре кемнәрне кабул итү­ләрен якынча да чамалый алмаячак. Үткән елгы югары баллы чемпионнар, документларын быел тапшырсалар, аутсайдерлар рәтендә булачак. Өч имтиханда 270 балл туплап, абруйлы факультетларга кереп булыр дип ышану мөмкин түгел быел. Үткән ел исә мондый нәти­җә абсолют лидерлыкны вәгъ­дә итә иде. Хәлне төзәтү өчен профиль фәннәреннән вуз имтиханы кую гадел булыр иде, әмма бу инде эшләнмәде.

Мәгълүмат кырында бер генә рациональ орлыгы булган фикер күренде әлегә. Аны Дәүләт Думасындагы “Бердәм Россия” фракциясе җи­тәк­­чесе урынбасары Николай Булаев игълан итте: “Югары уку йортларында бюджет урыннары ел саен яңадан бүленергә тиеш”, – диде. Әгәр студент булгач начар укысаң, бюджет бүлегендәге урының­ны югалтасың икән, бу инде, бердән, тырышып укырга стимул бирсә, икенчедән, БДИда урлашучыларны кыен хәлгә куя, болар бит гадәттә вузда югары нәтиҗәләр күрсәтә алмыйлар. Дөрес, әлеге чара вуз ришвәтчелеген үстерәчәк үстерүен, моңа каршы нәти­җәле көрәш ысулларын табарга кирәк булачак. Хәзерге вакытта исә югары уку йортлары икешәр-өчәр имтиханын “икеле”гә бирүчеләрне дә өстәмә сессия игълан итеп өстерәп йөртәләр. Бу мәшә­катьләр үзеннән-үзе юкка чыгар иде. Менә мондый гадел­леккә үк бара алырмы җитәк­челек, сорау ачык кала.