Салават Юзиев: Әтигә иҗат кислород кебек иде

Күренекле язучы, Татарстанның халык шагыйре, Г.Тукай премиясе лауреаты Илдар Юзиевның юбилей көннәре. Исән булса, быел аңа сиксән яшь тулган булыр иде. Аның улы, күренекле кино режиссеры Салават Юзиев белән атаклы әтинең улы күзлегеннән чыгып сөйләштек. “Кеше шәхесе үзеннән соң нәрсә калдыруына бәйле. Әсәрләре үзе үк истәлек бит инде. Үзе калдырган иң кадерле ядкарь” - дип сүз башлады шагыйрьнең улы.

- Әти кеше буларак Илдар абый сезнең күңелегездә ничек истә калды? Нинди әти иде ул?

- Минем хатирәләремдә әти бик якты һәм гади кеше буларак саклана. Була бит катлаулы, аңлашылмый, сөйләшер өчен уңайсыз кешеләр. Әти янында исә гел җиңел, тыныч була торган иде. Бу минем генә фикер түгел, аның белән аралашкан, аны якыннан белгән кешеләр дә нәкъ шулай, ди.

- Илдар абый олуг шагыйрь, төрле җанрларда үз сүзен әйткән язучы. Гомере буе балалар өчен дә иҗат итте. Ә сезгә “яңа гына табадан төшкән” балалар шигырләрен укый идеме ул?

- Укуын укымады, без - балалары белән аралашу һәм тәрбия процессы, иҗатында чагылыш таба иде. Хәтта оныкларының маҗараларын да шигырьләреннән укырга мөмкин. Аның әсәрләрендә үзебезне танып ала торган идек.

Әти бик иртә торырга ярата иде. “Сез әле генә йокыгыздан торасыз, ә мин инде 3 шигырь яздым”, - дип уята торган иде ул безне. Әле дә хәтерлим: без аның белән иҗат йортына ял итәргә бардык. Исәбебез су коену, кояшта кызыну иде. Башка язучылар язарга түгел, күбрәк ял итәргә бара торган иде, ә ул каяндыр өстәл тапты да урамда үзе мине күзәтә, үзе өстәл артында көне буе нәрсәдер яза. Узып баручылар да туктап: ”Эһе, монда язучы эшли”, - дип тыныч кына борылып китә торган иде. Мин аның ял итеп ятканын бер дә хәтерләмим, ул гел өстәл янында, гел язуда булды. Иҗат аның өчен кислород кебек иде, ансыз яши алмый иде безнең әти.

- Салават әфәнде, мәктәптә укыганда, әтиегезнең шигырьләрен ятлый идегезме? Шагыйрь малае булгач, мәктәптә авторитет та көчле булгандыр инде?

- Мин мәктәптә укыганда аның әсәрләре программага кертелгән иде. Шәхсән үзем рус мәктәбендә укыгач, аны безгә ятлатмадылар. Ә татар теле дәресләрендә әсәрләрен укый идек. Мин мәктәптә тәртипле укучы булмадым. Әгәр берәр нәрсә майтарсам яисә дәрес хәзерләми килсәм, укутучы: “Ә әтисе шагыйрь!» - дип орышып ала торган иде. Миннән хәттә күбрәк тә таләп ителә иде әле. Ә бер бала мине “писателенок” дип үрти торган иде. Шагыйрь баласы исемен йөртү бер дә авыр булмады, анысы. Без бит совет чорында яшәдек. Һәр кеше, һәр һөнәр иясе бертигез дәрәҗәдә торды. Әти халык шагыйре исеме йөртсә дә һәрвакыт гади яшәдек, ул беркайчан да байлыкка, шөһрәткә омтылмады.

- Сезнең дә сәнгать юлыннан китүегездә Илдар абыйның өлеше бардыр инде?

- Бу сорауга кайсы яктан карыйсың бит... Кешене ниндидер процесска өйрәтү кыен, бигрәк тә, иҗатта. Безнең тирәдәге мохит моңа, әлбәттә, йогынты ясамый калмагандыр. Кече яшьтә яныңда кем булуга карап, булачак тормыш юлы билгеләнә торгандыр инде ул. Нинди кешеләр белән аралашасың, нинди көйләр тыңлыйсың, нәрсәләр укыйсың – болар барысы да, һичшиксез, тәэсир итә.

- Әтиегездән нинди сыйфатларны үзегезгә кабул иттегез?

- Без аның белән охшаш түгел. Беләсезме нәрсәдә ул аерымлыклар? Әти бик талантлы кеше иде. Аңарда Аллаһыдан килгән илаһи очкын бар иде. Егерме яшендә үк ул нинди көчле әсәрләр язган. Халык йөрәгенә үтеп керердәй шигъри юллары җырларга әверелеп, бүген дә халык күңелендә тирбәлә. Мондый дәрәҗәгә чын-чынлап талантың булса гына ирешергә мөмкин. Миндә андый сәләт юк. Талант белән генә дә ерак китеп булмый әле. Әти бит ул бик тырыш иде. Шул талантын аклап, ул бик күп көч түкте. Уңышның бер өлеше тумыштан, тугыз өлеше тырыштан диюләре дә шуңа бәйле. Соңгы көннәренә кадәр иҗат итте. Бездә туган илгә, туган телгә мәхәббәт тәрбияләде. Һәм ул үз максатына иреште дә дип уйлыйм. Оныгы Саматны да шулай тәрбияләде. Дәү әтисе аның белән бик шөгыльләнә, татар китаплары укый иде.

- Илдар абый озак еллар балалар матбугатында эшләде, анда каләм тибрәтүчеләрне күреп алып, аларны үстерде, зур иҗат юлына чыгарды. Мин олуг шагыйрь дип күкрәк кагып йөрмәде, тыйнаклыгы белән сокландыра белә иде. Ул гаиләдә дә шундый тыйнак идеме? Аның тыйнаклыгы гаиләдә кыенлыклар тудырмадымы?

- Әйе, тормышта да бик сабыр һәм үтә дә тыйнак булды. Юрганны үзенә беркайчан тартмады, иптәшләреннән алда чапмады. Без гаилә әгъзалары аның тыйнаклыгын беркайчан да гаепләмәдек. Ул безне дә шулай тәрбияләде. Шәхсән мин үзем дә аның кебек булырга тырышам. Шуңадырмы, бу җәһәттән минем аңа үпкәм юк. Чамадан узып хөкүмәттән нәрсәдер сорамавына, таләп итмәвенә гаҗәпләнмим. Шулай дөрес дип саныйм, чөнки үзем дә рухи кыйммәтләр һәрвакыт өстен булырга тиеш дип саныйм.

- Әтиегез моңсу комедияләр остасы, бик күп музыкаль драмалар иҗат иткән. Режиссер буларак шулар нигезендә кино төшерергә исәбегез юкмы?

- Аның театр өчен язылган пьесаларында тамашачы белән контакт бар. Бик күпләре җырлар белән баетылган, кино өчен бармый. Мин саф кино режиссеры булгач, аларны куллана алмыйм. Кызганыч, театр режиссеры түгелмен. Кем белә, бәлки кино сәнгатендә дә киләчәктә урын табарлар.

- Әтиегез хакында документаль фильм төшерергә ниятләмисезме?

- Документаль фильмнар еш төшерелә. Мин үзем шәхес үлгәннән соң кино төшерүне аңлап бетермим. Кеше үзе исән чагында тасмага яздырып калдыру ягындамын. Алайса ясалмалык килеп чыга төсле. Алдан сизенгән сыман, заманында мин әти турында фильм эшләгән идем. Аның җитмеш яшьлегенә төшерелде ул. Биредә ул үз шигырьләрен үзе укый. Бәйрәм кичәсендә сәхнәдән зур экраннан тамашачыга да күрсәттек. Телевидение аша да аны тәкъдим иткәннәре булды. Вакытында бу эшне башкарып калуыма хәзер дә шатланып туя алмыйм.

24 февральдә Г.Камал исемендәге театр бинасында Илдар Юзиевны искә алу кичәсе булачак. Музыкаль чарада шагыйрьнең замандашлары, аңардан иҗат ялкыны алып калган дәвамчылары, туганннары һәм артистлар, җырчылар катнашачак.