Мокытлык энциклопедиясе

Телеэкранда «Дом -2» атлы реалити-шоуның мәшһүр алып баручысы, янә килеп, соңгы вакытта Мәскәүдәге оппозиция митингларында җемелдәләгән Ксения Собчакның «Мокыт энциклопедиясе» (Энциклопедия лоха) дип исемләнгән, хәтәр генә фотолар белән сипләнгән китабы дөнья күрде. Шушы уңайдан танылган журналист Дмитрий Быков белән корган әңгәмәсендә Собчак: «Русия генетик әтрәгәләмнәр иленә әйләнде», – ди.

Ксения туташ китабында кулланылган атамаларга үзенчәлекле аңлатмалар бирә. Без фәкыйрьләргә мокыт (лох) дигән cүз эт типкесендә яшәүче, төрле финанс пирамидаларына алданып, төп башына утыртылучы, кыскасы, кәкре каенга терәтүләрдән башы чыкмаучы беркатлы гади халык дип аңлашыла. Ксения Собчак бу төшенчәнең мәгънәсен тирәнәйтә, офыкларын киңәйтә төшә. Аныңча мокыт (лох) – янәшә-тирәсендәгеләргә басым ясарга һәм үзен тәти итеп күрсәтергә көчәнүче кеше. Әңгәмәдәшенә үзенең дә мокыт (лох) булуын, хәттә «ана мокыт» икәнен дәлилләп, Собчак «Дом-2» тапшыруын ил мокытлыгы символы дип атый. Ә Русиянең уптым илаһи гомуммокытлыкка тару сәбәпләрен туташ 1917 нче елдагы хәлләргә сылтый, шәхесне изгән-сыткан 1937 нче һәм сугыштан соңгы елларны искә алып шәрехли. Илебездәге бүгенге тынычлык һәм җәмгыятебездә азатлык урынына колбаса дигән килешү төзелүе турында сөйләп, колбаса бетүгә әлеге килешү дә төкәнәчәк дип искәртә... Белеме буенча ул халыкара мөнәсәбәтләр белгече, ә дипломын «Франция һәм Русиядәге президентлык институтларына чагыштырма анализ» дигән темага язган. Ксения Собчак миллиардлар «эшләүчеләрне» баблонафтлар дип атый, ә акча «эшләү»гә сәләтне музыкадагы слух белән чагыштыра. Бәгъзе хәтәр түрәләрне, кәттә, ялтыравыклы һәм кыйбатлы нәрсәләргә һәвәслекләреннән чыгып, «дәү бәби»ләр дип тә «олылый».

Тәти күренергә көчәнү җәһәтеннән әле кайчан гына Татарстан да әллә ниләр кыланган иде. Кол Шәриф мәчете хозурында бушлай сыра эчеп күбенешкән туташларның трусик төшерешле «Золотая попа» конкурслары дисеңме, «Сотворение мира» атлы «пәри туйлары» дисеңме, төрледән-төрле мисс бәйгеләре, татар уенчыларының дәһеле дә булмаган хәтәр спорт командаларының җиңүләре, миллион баш чучка үрчеме алуга ирешү, татар сәнгатен якын җибәрү каралмаган халыкара фестивальләргә миллионнар ыргыту... Кыскасы, санап бетерешле түгел. Бәлки Тукай яшәгән йортны җимерү, Казандагы Бауман урамындагы татар китабы кибетен подвалга төшерү, кайбер сәер һәйкәлләр шаукымы да кемнәрдер алдында тәти күренергә көчәнү галәмәтедер?

...Тукай дигәннән, күптән түгел Төркиянең Истанбул каласында аңа һәйкәл куелдыЙ Әлбәттә, мәшһүр «Пар атны» гына түгел, ә «Китмибез!»не дә язган Тукаебызның «солтан җирендә» һәйкәлен калкыту – хәерле гамәл. Тик менә гәүдәләнеш кенә байтак сораулар уята. Бу хакта Интернетта да (Матбугат ру) төрле фикерләр яңгырады. Тап-тар кием кигән хәлсез һәм йончыган кыяфәтле, шактый карт чырайлы шагыйрьне сынчы эскәмиягә утырткан. Тукай бер кулы белән (егылып китмәскә дипме) утыргычка таянган, ә терсәктән бөгелгән икенче кулында – каләм. Аның пәке түгел, ә нәкъ менә каләм булуын искәртү өчен бәлки өстәмә язу кирәктер? Каләм икәне тәгаенләнсә дә, сын шагыйрьдән бигрәк (бу бинем шәхси фикерем) колхоз хисапчысын, кыр бригадирын хәтерләтә. Бу бит Тукай! Җитмәсә үзе «анда унбиш шпион» дип язган Төркиядә... Вера Мухинаның эшчене – чүкеч, колхозчыны урак тоттырып ясаган үрнәгенә иярүме соң әллә бу шагыйрь кулына һөнәри эш коралы тоттыру?.. Хуш, рәссамны пумала тоттырып мольберт хозурында шулай күрсәтү мантыйкка сыйсын да ди. Рәссамнарның иртән яки көпә-көндез ачык һавада сурәт төшерүләре була торган хәл. Шагыйрьләр төнлә яза түгелме соң? Һәрхәлдә Тукайның шушы рәвештә үзенең тылсымлы, я булмаса утлы давыллы шигырьләрен укмаштырып утыруы, миңа калса, бик икеле...

Казанда, Идел-Пресс бинасы (Декабристлар урамы, 2) тирәсендәге әфганчыларга багышланган һәйкәл дә күпләрдә каршылыклы фикер уяткан иде. Бер таныш әфганчыдан шул хакта фикерен сорагач: “Бармы, бар”, –дип кенә җавап бирде. Бу һәйкәл турында да шуннан артыкны әйтеп булмый... Күрәсең сынчы туган телен белми һәм шуңа да Тукайны, аның рухы тукылган шигъриятен аңлаудан ифрат дәрәҗәдә ерак.

...Мин сынчы түгел, бәлки автор идеясен аңлап җиткермәгәнмедер, әмма Тукай һәйкәле нинди буласын хәл итүне фәкыйрегезгә тапшырсалар, аны чапкан пар атта гәүдәләндерер һәм туган көнендә генә булса да (көн саен мәгълүм бер вакытта булса тагын да әйбәт) ул сын хозурында Заһидулла Яруллинның «Тукай»маршы» яңгыратылуын хәл итәр идем...

...Олугъ, кадерле, милләт сөеклесе затларыбызның җеназасыннан фотолар Интернетка эленүенә күнектек. Ни гаҗәп, түрәләремез, сүз куешкан кебек, анда баш киемсез йөри... Мәрхүмнәр җеназасында баш киемсез булу ул бит православ урысларга хас... Татар түрәләренең дә шул модадан тайпылмавы көфер уйларга этәрә. Бигрәк тә Рәшит Әхмәтов үз газетасында (“Звезда Поволжья”) Русия эчке эшләр министры булып эшләгән якташыбызны, милләттәшебезне православ дине кабул иткән дип язгач, аның үрнәге йогышлы булды ахрысы кебек шикшө-бһәләргә турылый күңелне. Дөрес, бездә вөҗдан иреге анысы һәм, халкыбыз әйтмешли, җаны теләгән җылан ите ашый...Православ динне сайлыймы шәхес, исламнымы – иң мөһиме ихласлык һәм иманлылык. Файда хакына иман алмаштыру яки ике якка да ярап буталу гына җирәнгеч күренеш, андыйлар монафикълар санала һәм, диндарлар фикеренчә, аларны тәмугның соңгы, җиденче каты көтә....

Бар иде заманнар. Ниндидер китап чыгу, әсәр басылу җәмгыятебез тарафыннан зур вакыйга буларак кабул ителә иде. Татарда Адлер Тимергалин, Әмирхан Еники, Мөхәммәт Мәһдиев, яңарак 85 яшен тутырган Миргазиян Юныс әсәрләре милләтебезне кузгатып җибәрә торган иде... Тукай әйтмешли, үтте инде ул гомерләр, очтылар шул кош кеби...Алай да... Ксения Собчак китабы әйбәт сатыла, имеш... Шәрә дөреслек белән дә алдырган автор, ихласлык ягыннан да кимен куймаган...