Бүләккә автомобиль кирәк микән?

Елның елында өлкәбездә июньнең беренче шимбәсендә Тольятти шәһәрендә татар халкының милли Сабантуй бәйрәме беренчеләрдән булып үткәрелә. Быел ул аеруча үзенчәлекле булды, чөнки аны тольяттилылар инде егерме бишенче мәртәбә билгеләделәр. Бәйрәмнең Тольяттиның башлангычы булган Идел буендагы Ставрополь шәһәренә 275 яшь тулу уңаеннан шәһәр көнендә үткәрелүе дә аңа ниндидер аерым бер тантаналык өстәде.

Билгеләнгән вакытка Автоградның Идел буенда урнашкан иң яшел аланлыгына халык агыла башлады. Бәйрәмгә яше, карты аерым-аерым да, гаиләләре белән дә килделәр. Күпчелегенең башында бизәкләп чигелгән түбәтәйләр, ак яулыклар. Мондый үзенчәнлек картлар арасында гына түгел, яшьләрдә дә күренә.

Менә бәйрәмне алып баручыларның берсе – телевидениедәге “Фан клуб” тапшыруы комментаторы һәм “Спортивное обозрение” газетасының редакторы Валерий Мальков, атка атланып Сабантуй мәйданын әйләнеп чыкканнан соң, бәйрәм ачу тантанасы башлануын хәбәр итте.

Сабантуйга килгән мөхтәрәм кунакларны татар гадәте буенча бавырсак белән сыйлап каршы алганнан соң, аларны да ак атлар җигелгән борынгы фаэтоннарга утыртып, мәйдан буйлап зур сәхнә янына алып киттеләр. Бу Тольяттиның яңа башлыгы Сергей Андреевка, Дәүләт һәм Губерна Думалары депутатлары Екатерина Кузьмичевага, Александр Дроботовка, Татарстанның Чистай шәһәре җитәкчесе Илдус Әхмәтҗановка, өлкә һәм күрше шәһәрләрнең җитәкчеләренә карата үзенә күрә бер ихтирам күрсәтү булды.

Сәхнәдән бәйрәм уңаеннан котлаулар, тәбрикләүләр, матур теләкләр яңгырады. Татарстан вәкиле Илдус Әхмәтҗанов тольяттилыларга Татарстан президенты Рөстәм Миңнехановның тәбрикләү сүзләрен дә җиткерде.

Тольятти шәһәренең татар милли-мәдәни автономиясе башкарма комитеты рәисе Рәшит Нурмөхәммәтов моннан 25 ел элек, 1987 елның июнендә беренче Сабантуй бәйрәмен оештыручыларга - Шамил Гайнулловка, Исмәгыйль Әминевка, Нурмөхәммәт Ярмиевка Мактау грамоталары тапшырды.

Нәкъ шушы милли хәрәкәт ветераннарының берсенә - Тольятти Сабантуйларында күп еллар буе көрәш бәйгеләрен үткәрүдә актив катнашучы Шамил ага Гайнулловка быелгы 25нче юбилей Сабан туеның әләмен күтәрү хокукы да бирелде. Берничә минуттан бәйрәмнең башлануын хәбәр итеп, Сабантуй әләме мәйдан өстендә җилферди дә башлады.

Сабан туйны ачу тантанасыннан соң, күптәнге традиция буенча ат чабышлары үткәрелде. Быел да үткән еллардагыча ике заезд булып, һәркайсында дүртәр чабышкы катнашты. Һәр заезддан финалга икешәр ат чыкты. Җайдак кызларның кайберәүләренең исемнәре таныш иде. Шулардан Ставрополь районының “Белозерский” хуҗалыгыннан “Гречанка” кушаматлы атта беренчелекне Ирина Савельева яулады. Анна Дерий һәм Ксения Моисеева икенче һәм өченче урыннарга чыктылар.

Оештыручыларның шәһәр шартларында ат чабышлары үткәрүләре мактауга лаеклы күренеш, әлбәттә. Шулай да атларга милләттәшләребез тарафыннан игътибар җитешеп бетми шул әле. Бу турыда без үткән Сабантуйдан соң да язып чыккан идек, хәзер дә кабатларга туры килә. Быел июльдә атаклы Гали авылында беренче Бөтенроссия ат чабышлары бәйгесе үткәрелгәннән соң, хәл яхшы якка үзгәрмәсме икән? Әнә Самарада да, иске ипподром ябылса да, яңасы төзеләчәге турында сүзләр йөри. Чабышкылар үрчетү белән шөгыльләнүчеләр дә, бәлки, табылыр әле. Бигрәк тә татарларыбыз арасында.

Ат чабышлары тәмамлануга бөтен мәйданчыкларда төрледән-төрле спорт ярышлары, милли уеннар башланып китте. Анда бигрәк тә бала-чага бик теләп катнашты. Көянтәгә чиләкләр асып су ташу, кашыкка күкәй салып йөгерү, күзләрне томалаган килеш чүлмәк вату, үзара аркан тартышу, капчык белән сугышу дисеңме, берсе дә онытылмаган иде.

Берничә ел үткәрелмичә торганнан соң, яңадан Сабан туе мәйданына куелган 25 метр биеклегендәге багана башына менү күпләрдә зур кызыксыну уятты. Оештыручылар әле бу бәйгене игълан итәргә дә өлгермәгәннәр иде, ике-өч егет баганага менеп тә өлгерделәр. Шуларның берсе – Татар Выселкие авылында машина йөртүче булып эшләүче Тәлгать Сафиуллов белән бераз сөйләшеп тә алдык.

- Миңа приз кирәкми, үземне сынап карыйсым килгән иде. Булдырдым ич, - диде ул баганадан төшкәч.

Шактый көч һәм булдыклылык таләп иткән ярышта катнашырга барлыгы 18 кеше теләк белдерде. Шуларның тик алтысына гына багана башына менеп җитәргә насыйп булды. Ә иң тиз үрмәләүчеләр исемлегенә багана башына 33 секунд эчендә менеп җиткән Марат Иваев, аңардан бары ике секундка гына калышкан Геннадий Әбүзәров, 55 секунд вакыт белән өченче урынга чыккан Абдул Муминов кертелде. Әлбәттә инде, җиңүчеләргә кыйммәтле бүләкләр бирелде. Ике кулга икешәр потлы герләр күтәрүдә Игорь Тихоновка тиңнәр табылмады. Ул герләрне 95 тапкыр баш өстенә күтәреп беренчелекне яулады.

Шома агач өстенә утырып капчык белән сугышу уены да үзенә күп тамашачыны җыйган иде. Миңа Тольяттиның машина төзү көллиятендә укучы яшүсмер Марат Хәмитовның ничек оста итеп бер-бер артлы үзенең биш көндәшен бәреп төшерүен карап торырга туры килде. Бик тә кызык икән ул, капчык сугышы дигәннәре.

Бу көнне бәйрәмнең башыннан ахырына кадәр берьюлы ике сәхнәдә татар музыкасы, җыры яңгырады, күмәк биюләр башкарылды. Төп сәхнәдән танылган сәхнә осталары (Тольяттиның үзеннән, Самарадан, Казаннан, Чистайдан) чыгыш ясасалар, икенче сәхнә тулысынча тамашачының үзенә бирелгән иде. Монда балалар да, яшьләр дә, өлкәннәр дә булдыклыкларын күрсәттеләр, җырга, музыкага кушылып иртәдән кичкә кадәр бер туктаусыз биеделәр. Шулар арасында мин танышларымны да очраттым: берсе – кечкенә җырчы Азат Зәйдуллин булса, икенчесе гомерлек җырчы Мәсгут Хәйбуллин иде. Бу сәнгать яратучылар җыр дигәндә бөтен дөньяларын да оныта торган кешеләр. Ә Мәсгут әфәнде һәр елны үз акчасына Сабан туеның иң төп призы – сарык тәкәсен дә бүләккә әзерли икән. Быел да ул бу традициягә тугры булып калган.

Үткән елгы Сабан туенда Тольяттида көрәш батырларына автомобиль бирелмәгән иде. Шул сарык тәкәсен алу өчен генә дә күпләр бөтен булдыклыкларын җигеп көрәштеләр, хәрәмләшү очраклары да күренмәгән иде. Ә быел оештыручылар абсолют батырга бүләккә LADA GRANTA автомобилен әзерләп куйганнар. Аның өчен көрәш 100 килограмм һәм аннан да югарырак үлчәү категориясендәге көрәшчеләр арасында беренче минутлардан ук кискен булды, һәм бу киеренкелек бәйгенең ахырына кадәр дәвам итте. 100 килограммнан артыграк үлчәү категориясендәге ике баһадир - Тольяттидан Максим Зимин һәм Ижевскидан Таһир Хуҗагалиев финалда үзара көч сынаштылар. Ниһаять, бәйге 2010 елгы дөнья чемпионы, 2010 һәм 2011 елгы Тольятти Сабантуйлары батыры Таһир Хуҗагалиевның җиңүе белән тәмамланды. Ә аңа алга таба абсолют батыр исеменә һәм автомобиль белән сарык тәкәсенә ия булу өчен 100 килограмм авырлыктагы категориядә җиңүче Павел Чилингаров белән көч сынашырга кирәк иде. Күпләр Таһирның Павелны бик ансат җиңәчәгенә ышансалар да, бу алай булып чыкмады. Максим Зимин белән көрәштә күп көч куйган Таһир Хуҗагалиевка бу юлы бәхет елмаймады. Ул 20 минут дәвамында барган бил алышуда очколар буенча 2:0, 4:0, 5:2, 6:4 исәбе белән алда барса да, көрәшнең соңгы минутларында исәп тигезләште. Ә соңыннан Таһир 7:6 исәбе белән бәйгене оттырды. Көрәшне оештыручы судьялар тарафыннан бернинди дә хәрәмләшү булмады дисәләр дә, күңелдә барыбер ниндидер төер калды кебек.

Шуңа да урынлы сорау туа: безнең Сабантуйларда батырга машина бирү кирәкме икән?

Кем белә бит, бәлки кирәктер дә. Быелгы Тольятти Сабан туенда 118 көрәшче катнашуы милли көрәшнең популярлыгы турында сөйләмимени?

Моннан 25 ел элек беренче Тольятти Сабан туен оештыручылар - Нурмөхәммәт ЯРМИЕВ (сулдан уңга), Исмәгыйль ӘМИНЕВ, Шамил ГАЙНУЛЛОВ.

Тольятти шәһәре мэры Сергей АНДРЕЕВ (уңнан сулга) һәм татар милли автономиясе җитәкчесе Рәшит НУРМӨХӘММӘТОВ.

Югарыдагы рәсемдә абсолют батыр - Павел ЧИЛИНГАРОВ.

Хәмзә МОРТАЗИН фотосурәтләре.