Каргалыда карга юк, яки Авылда каргалар һөҗүменнән ничек сакланырга?

Авыл түгел – карга оясы. Бүген салада яшәүчеләрдән әнә шул сүзләрне бик еш ишетергә туры килә. Иртә-кич кошлар тавышына “күмелеп” яшәү генә җитмәгән, каргалар хуҗалыктагы чебешләргә, яшелчә, җиләк-җимеш бакчаларына һөҗүм итә башлады. Белгечләр генә авыл халкының ник хафага төшүен аңламый. Баксаң, бу – табигый хәл икән.

“Әлеге күренеш авылда гына түгел, шәһәрдә дә кү­зә­телә, – дип сөйләде Казан ­зо­опаркының баш табиб-ор­нитологы Анастасия Кострова. – Безнең якларда каргалар саны артты. Хәер, бу бер каргаларга гына кагыла, дип әйтү дөрес түгел. Игътибар итсәгез, чыпчыклар саны да ишәйде”. Белгеч сүзлә­ренә караганда, моңа климат үзгә­рү, һава торышы чагыштырмача җылыну сәбәпче. Хәзер каргалар, гомумән, кышлау өчен җылы якларга китми. Авылда аларга ашарга да җитәрлек. “Быел җәй артык эссе булмады. Алдагы еллардан аермалы буларак, каргалар ике тапкыр бала чыгарырга өлгерде. Аларның саны арту әнә шуның белән аңлатыла”, – диде Анастасия Кострова.

“Моңарчы каргаларның помидор ашаганын күргәнем юк иде. Быел ябырылып ятып пешкән помидор ашыйлар. Аптырагач, һәр төпкә капчык кидертеп куйдык”, – дип ре­дакциягә шалтыраттылар Биектаудан. Анастасия Кострова сүзләренә караганда, монда гаҗәпләнерлек берни дә юк. “Каргалар – бөтен нәрсәне дә ашый торган кошлар”, – диде белгеч. Бу төр кошларга каршы моңарчы ничек кө­рәшкән булсалар, хәзер дә шуны ук эшләргә киңәш итте. “Бер карачкы урынына икене куярга кирәк”, – диде Анастасия Кострова.

Яшел Үзән районының Күгеш авылында да каргалар белән “күрше” булып яшәргә күнеккәннәр инде. Хәтта аларның тавышына да игътибар итмиләр. “Язын кошлар оя корганда алмагачларны көнгә ике тапкыр чыбык-чабыктан чистартып тордык, – дип сөйләде бире­дә яшәүче Рәмзия Әхмәтшина. – Төнлә оя кора башлаган урынга көндез тагын чүп ташыйлар. Бер атна чамасы бакча сагында торырга туры килде”. Авыл халкы каргаларны куркытуның төрле ысулларын сынап карарга мәҗбүр. Яз башында һәр бакчаны диярлек карачкы сакласа, җәйгә каргалар “сакчы”га тәмам иялә­шеп бетә икән. Салам эшлә­пәсе­нә үк кунаклыйлар. Кошлар полиэтилен пакет тавышы, ялтыравык диск кебек куркыту җайланмаларына да тиз ияләшә.

Башкаладагы кошларны яклау иҗтимагый оешмасы вәкиле Руслан Насыйров әйтүенчә, каргалар яшәү шартларына бик тиз яраклаша. “Шуңа күрә көрәш чараларын яңартып торырга кирәк. Ә табигатьтә кошлар аерым бер урынга бәйле түгел. Шуңа күрә аларны бакчадан, йә булмаса авылдан куарга те­ләүчеләр канатлыларга зыян салмый. Киресенчә, “сани­тар”лардан коры калган ху­җалыкларда төрле бөҗәкләр, күселәр үрчергә мөмкин”, – диде Руслан Насыйров. Бакчаны һөҗүм итүчеләрдән арындыру өчен магнитофон тасмасына ерткыч кош тавышын яздырып (аны сатып алырга да мөмкин – ВТ), каргаларга шуны “тыңла­тырга” киңәш итте ул.

Канатлы “дошман”га каршы мылтык тотып көрәшергә теләүчеләргә исә җинаять җаваплылыгы яный. Дөрес, быелның җәендә ала каргаларны атарга рөхсәт бирүче карар гамәлгә керде. Әмма бу яңалыкның авылга, бигрәк тә гади халыкка бернинди катнашы юк. “Әлеге карар ни­гезендә ала каргаларны ау сезонында махсус урыннарда атарга рөхсәт ителә, – дип сөйләде Татарстанда Хайваннар дөньясы объектларын саклау һәм файдалану идарә­сенең бүлек башлыгы Ринат Чиспияков. – Бу хокук аучыларга гына бирелә. Дө­рес аңлагыз, сүз каргаларны күпләп юк итү турында бармый. Ала карга махсус ау урыннарында ауларга ярый торган кошлар исем­легенә кертелде. Ә авылга беркем дә карга атарга чыгып китмәячәк”.

Сирәк булса да, каргалар­ның кешегә һөҗүм итү оч­раклары да мәгъ­лүм. “Йорт янәшәсендә карга оясы бар. Шуннан бер карга баласы егылып төшкән. Кызганып, ашатырга дип килсәм, иңба­шыма карга ябышты. Көчкә котылдым, иңбашымны чукып канатты”, – дип сөйләде Казанның Отар бистәсендә яшәүче Нәзилә Төхбә­туллина. Белгечләр әйтү­енчә, карга баласына яки оясына куркыныч янаган оч­ракта гына кешегә ташланырга мөмкин. Шуңа күрә каргалар бала чыгарган вакытта оядан читтәрәк йө­рергә киңәш иттеләр.

Әлки районының Каргалы авылында яшәүчеләр исә кошлардан котылу җаен тапкан. “Авыл тирәсендәге биек агачларны берсен дә калдырмыйча кисеп бетерделәр, – дип сөйләде Каргалыда яшәү­че Равия Гайнетдинова. – Каргалар зиратта бик күп иде. Хәзер биредә бер генә биек агач та юк. Каргалыда карга да калмады”.