Сандыктан – гарнитурга. Бирнә әзерләү йоласы ничек үзгәрә?

Кияүгә чыгачак кызга бирнә әзерләү борынгыдан бүгенгәчә сакланып калган йола булса да, ул бик күп үзгәреш кичергән. Әбиләребез чорында кызлар бирнәгә дип кызыл башлы сөлге-тастымаллар сукса, чигүле ашъяулыклар, аяк чолгаулары ише бүләкләр әзерләсә, әниләр чорында инде чаршаулар тегү, өстәл япмасы, карават япмасы кырлары чигү модада була. Хәллерәкләре тәрәзә пәр­дәләре дә әзерли.

Еллар үтә-үтә, бирнә сандыгы да шактый авырая. 1970-1980нче елларда кызларны кияүгә бирү өчен туган көненнән диярлек хәстәрен күрә башлыйлар. Ник дигәндә, ул елларда авыл кибетләренә "асыл" товарлар аз кайта. Ә икенчедән исә бирнәне шактый мул әзерлисе иде. Безнең якларда, мәсәлән, кияү буласы кешенең барлык туганнарына, аларның гаилә әгъзаларына да күлмәк, күлмәклек ише бүләкләр өләшенде. Бу әле өйне "киендерү" өчен алынган чүпрәк-чапрактан, үрчетергә, асрарга бирелгән каз яки сарыктан тыш.

Тулган бирнә сандыгын кияү йортына илтүнең дә үз тәртибе бар. Анысы да һәр төбәктә үзгә. Әйтик, бездә аны кызның якын туганнары туйдан соң илтсә, кайбер авылларда туй көнне кәләш белән бергә бирәләр. Безнең районның Арбор авылында әле дә атлар бизәп, җырлап, гармуннар уйнап бирнә илтү дигән йола сакланган.

Яңа гасырда инде кызлар кияүгә комод – тартмалы кием шкафы белән чыга башлады. Туй бүләге итеп кызның әти-әнисе шифоньер яки тахта бирде. Соңгы елларда бу "йола" да үзгәрде. Хәзер инде әти-әни йокы бүлмәсе гарнитурына өстенлек бирә, шулай итеп кызга аерым комод та аласы юк. Кесәсе калынраклар башкача кылана, билгеле. Андый аерма гомер бакый булган һәм булачак.

Әле бит туй мәһәре, калым дигән нәрсәләр дә бар. "Калымның шәригать кануннарына катнашы юк, ул бит йола гына. Безнең якларда өлкәннәр аның "тарту" дигән формасы булганын хәтерли. Ә менә туй мәһәре ул никахның бер шарты булып тора, – дип аңлатты бу хакта Җәлил хәзрәт Фазлыев. –Кызны сорый килгәч, аның әти-әнисе мәһәрнең күләмен әйтә. Пәйгамбәребезнең сөннәте буенча ул 140 грамм көмеш бәясендә булырга тиеш. Бүген туй балдагын һәм күлмәген егет алып бирә. Әгәр кыз болар белән риза булса, без бүләк шарты үтәлде дип саныйбыз. Тагын шунысы бар: ир хатынына күпме генә кыйммәтле бүләкләр бирсә дә, әгәр мәһәрдән булсын дип ниятләмәсә, бу бурыч үлгәнче аның өстендә кала. Мәһәр нәрсә өчен билгеләнгән соң? Ислам дине буенча, хатыны үлсә, ир шул вакытта ук өйләнергә хаклы. Ә хатын, ире үлгәннән соң 4 ай да 10 көнсез (үзенең йөклеме, түгелме икәнлегенә тәгаен инанмыйча) кияүгә чыга алмый. Хатынны бит матди яктан ир тәэмин итәргә тиеш. Мәһәр ул менә шушы срокта хатынын тәэмин итү өчен калдырылган өлеш булып чыга. Ә тол хатынның балалары булса, аларны ирнең туганнары карарга, аларны үстергән хатынга (кабат тормышка чыкмаса, билгеле) хезмәт хакы да түләп торырга тиеш".