Санкт-Петербургта Казан лингвистика мәктәбе идеяләрен гәүдәләндерү бара

Бүгенге дәрес татар телен туган тел буларак та, чит тел буларак та укытуга охшаш карашының күпме үзен аклавын күрсәтте. Н.И. Лобачевский исемендәге Казан университетында бу күренешне төрле яклап өйрәнгән Россиянең әйдәп баручы галимнәрен искә төшерик.

Лингвистика мине мәктәп эскәмиясеннән җәлеп итте, аннары аның белән кызыксынуым студент аудиторияләрендә лекцияләрдә һәм семинарларда тамыр җәйде.Нәкъ менә шул вакытта мин беренче тапкыр конспектка XIX гасырның җитмешенче елларында Казан университетында профессор Иван Александрович Бодуэн де Куртенэ нигез салган Казан лингвистика мәктәбенең танылган галимнәре исемнәрен яздым. Ул И.А.Бодуэн де Куртенэ, Н. В. Крушевский, В. А. Богородицкий, В. В. Радлов, А. И. Александров, А. И. Анастасиев, А. С. Архангельский, С. К. Булич, А. М. Селищев һ. б. лингвистлар эшчәнлеге белән бәйле иде.

Казан лингвистика мәктәбе Дөнья фәнендә беренче тел белеме социаль-психологик мәктәбе булды. Бодуен де Куртенэ язган: «Тел кеше җәмгыятендә генә мөмкин булганлыктан, психик ягыннан кала, без анда һәрвакыт социаль якны билгеләргә тиеш. Телнең социаль асылы идеясен үстереп, Казан галимнәре үзләренең төп принципларының берсе буларак барлык телләрнең тигезлеген тануны санадылар. «Өстенлекле, аристократик телләр юк, барлык телләр дә тел белгече игътибарына һәм төрле яклап өйрәнүгә лаек — менә «Казан лингвистика мәктәбе» шигаре, — дип язды Бодуэн де Куртенэ. Казан галимнәре үз принципларына тугры калып, җирле халыкларның — татар, мариларның, чуашларның һәм башкаларның телләрен өйрәнү зарурлыгы өчен көрәштеләр.Бодуэн Казан университетының Россиянең бер генә университеты да булмаган гаҗәеп шартларга куелган булуын әйтте: ул славян, төрки һәм фин — угор телләренең ким дигәндә өч тел гаиләсе яшәгән төбәктә урнашкан, шуңа күрә телләрне, мәдәниятне, халыклар тарихын өйрәнү үзәге булырга тиеш. Ул университетта төрки һәм фин телләре кафедрасын торгызуга иреште, теләге булганнар өчен университетта татар телен факультатив укытуга иреште, үз укучылары арасында татар студентлары булган һәм аларны укуда актив булышкан. «Телдә хәрәкәтсезлек юк, — диде Бодуен де Куртенэ, — телдә, табигатьтәге кебек, барысы да яши, барысы да хәрәкәтләнә, барысы да үзгәрә.

Санкт-Петербург татар милли мәдәни автономиясе председателе Раис Яркаевның даими ярдәме һәм шәхси кызыксынуы белән, татар теле курслары Татар мәдәният үзәгендә эшләвен дәвам итә. Санкт-Петербург шәһәрендә һәм Ленинград өлкәсендә Татарстан Республикасының Даими вәкиллеге татар телендә грамоталылык һәм аралашу чыганагы эше турында кайгырта. Вәкиллекнең төрле жанрдагы бай әдәби фонды ярдәмендә курслар уку материаллары белән тәэмин ителә. Дәресләрнең бу форматы хәзерге социаль-психологик шартларга туры килә, һәм татар теле үзе эшләп торган һәм гел үсештә торган күренеш. Мин сезгә бер мисал китерим: кайберәүләр, рус кешеләре, Удмуртиядә яшәделәр һәм Удмурт һәм Рус телләрендә сөйләштеләр, һәм безнең курсларда алар татар телен кайчандыр ишеткәнгә күрә өйрәнәләр. Башкалар, авылдагы әбиләреннән татар сүзләрен ишеткəннәр. Калганнары, Башкортстанда яшәделәр, русча сөйләштеләр, аларнын туганнары татарча сөйләштеләр. Билгеле, кечкенә Ватаннан ерак булса да, төрле ысуллар кушылуы, тотрыклы мотивация ярдәмендә без курсларда татар телен өйрәтә алабыз.

Фирая Рəшитова