18.11.2021 Мәгариф

Мылтыксыз мәктәп нинди була?

Гади генә мисалдан башлыйк әле. Әгәр берәр бинаны төзегәндә, аның нигезен дөрес итеп салмасаң, ул озак тормый, ишелә. Шуннан бинаны саклап калу өчен төзекләндерү эшләре башлыйлар: “ямыйлар”, ялгыйлар, шомарталар, тышкы яктан төрле буяулар белән матурлыйлар. Ләкин, нигезе нык булмагач, ул барыбер озак тора алмый, җимерелә бара.

Мәктәпләрдә дә хәлләр нәкъ шуның шикелле – тәртип, укыту эшен җайга салырга тырышалар, ә нәтиҗәсе күренми.

Киләчәктә мәктәптә укытучыларның бөтенләй калмавы ихтимал, чөнки сугыш фронтыннан килгән хәбәрләр шикелле, куркыныч хәбәрләр даими ирешеп кенә тора. Әле яңасы: Пермь өлкәсендә 6 сыйныйф укучысы мәктәпкә мылтык алып килеп ату оештырган. Кайсы укытучының үләсе килсен соң? Хәзер иң куркыныч профессия – укытучы профессиясе. Без, совет чорында тәрбияләнгән укытучылар, тәрбиячеләр моны күз алдына да китерә алмый идек. Элек мәктәптә психологның “п” хәрефе дә юк иде, ә мәктәптә тәртип бар иде. Безнең укытучы-тәрбияче буларак үз дәрәҗәбез бар иде. Безне хөрмәт иттеләр, олыладылар, яраттылар, чөнки, тәрбия-укыту системасының нигезе бөтенләй башка булды – ул бары тик тәрбиядән башлана иде. Чөнки җәмгыятьнең үз нигез ташы тәрбиягә барып тоташа. Тәрбиядән башка җәмгыять үзеннән-үзе юкка чыга.

Беренчедән, бу афәт тиз генә бетмәячәк, чөнки Русия Федерациясенең ил күләмендәге тәрбия-укыту системасы төзек түгел. Шуны җайламыйча, тамырдан үзгәртмичә, мондый фаҗигаләр тукталмаячак. Русиянең, Көнбатыштан һәм Көнчыгыштан аермалы буларак, үзенә генә хас тәрбия-укыту системасы булырга тиеш.

Икенчедән, укытучының авторитеты-абруе калмады. Аны күтәрмичә, мәктәп үз хәленә кайтмаячак. Бала – бала булып, укытучы – укытучы булып калырга тиеш. Бала укытучыдан өстен булган вакытта, мәктәпкә укытучының кирәге калмый.

Өченчедән, укытучының абруе төшүгә, әти-әниләр үзләре гаепле. Әти-әни дә үз урынында булганда гына укыту-тәрбия эше алга китәчәк. Укытучы үзенең профессиональ эше өчен җавап бирә, ул дәүләт тарафыннан балаларга белем һәм тәрбия бирергә куелган шәхес. Әти-әни бары тик үз гаиләсендә, үз балаларына тәрбия бирсен, мәктәп эше – укытучы эше.

Дүртенчедән, тәрбия эшен беренче планга куеп, укыту эшен икенче планга кую кирәк. Тәрбия – укыту-белем бирүнең нигезе булып калырга тиеш. Тәрбия ул – бик матур чәчәк, ә аның таҗ яфракчыклары, сабагы һәм яфраклары укуту-белем бирү өлкәсе генә. Мылтыксыз мәктәп бары тик шул вакытта гына формалаша.

Бишенчедән, укытучының эше дәрес планы төзүдән артмасын иде. Калган кәгазь боткасы, тәрбия-укыту эшенә бары тик комачаулык тудыра, укытучының төп хезмәтенә вакыты да калмый.

Алтынчыдан, укытучылар аерым, дәүләт педагогика институтында белем һәм тәрбия алмаган очракта, төпле белемле, нигезле белгечләр булып чыга алмыйлар. Элек-электән университет – булачак галимнәр әзерләү учагы булды. Ул шулай булып калырга да тиеш. Педагогика институты – бары тик укытучы-тәрбияче профессиясе әзерләргә бурычлы җиһан.

Җиденчедән, интернет ресурслары ату коралын сайтларда рекламалыйлар, укучы балалар, яшьләр интернет челтәрендә ничек итеп атып, шартлатып, нинди ысуллар белән кешене үтереп булуын өйрәнеп үсәләр. Ә бит моны дәүләт күләмендә чикләп була.

Болар барысы да тормыш таләпләре. Тәрбия-укытуга кагылышлы әлеге тормыш таләпләре үтәлмәгән очракта, Иван Крыловның “Аккош, чуртан һәм кысла” мәсәлендәге шикелле, “арба йөге” һаман үз урынында торачак.

Җәүдәт ХӨСӘЕНОВ, Русия Табигать Фәннәре Академиясе академигы, педагогика фәннәре докторы, профессор, РФ халык мәгарифе отличнигы

---
Татарстан яшьләре
№ --- | 18.11.2021