поиск новостей
  • 28.03 "Ак чәчәкләр кебек..." Кариев театры,18:30
  • 28.03 "Җан Баевич" Тинчурин театры, 18:30
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
Бүген кемнәр туган
  • 28 Март
  • Ренат Әюпов - режиссер
  • Фирүзә Җамалетдинова - язучы
  • Артур Поляков - мәдәният хезмәткәре
  • Гиоргий Куприянов - дәүләт эшлеклесе
  • Вил Мәһдиев - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
31.05.2010 Мәдәният

ЯШӘҮ МӘГЪНӘСЕН ЭЗЛӘҮ

Аның китаплары кибет киштәсендә тузан җыеп ятмый, киресенчә, яшьләр дә, олылар да эзләп табып укый. Сәхнәләштерелгән әсәрләре дә тамашачыга һәрчак тансык, халыкчанлыгы белән үзенә тартып тора. Сүзем Мөслимдә яшәп иҗат итүче прозаик, драматург, публицист Фоат Садриев иҗаты турында. Кырык елга якын дәверне колачлаган "Бәхетсезләр бәхете" трилогиясе өчен Фоат абый быел Тукай премиясенә лаек булды.

Ышанасызмы, кулыма “Бәхетсезләр бәхете” беренче тапкыр Америкада чакта килеп керде. Шунда яшәүче татар егете: “Дустымнан шәп китап сорагач, посылка белән шуны җибәргән. Бер сулыштан укып чыктым. Менә, ичмасам, әсәр!” – дип канатланып сөйләгәне истә әле. Ә күптән түгел Арчага язучылар белән очрашуга баргач, китап авторы белән дә таныштым. Фоат абыйның тыйнаклыгы, зирәклеге сокландырды мине. Тиздән “татарның Шолоховы” белән әңгәмә корып алырга да җай чыкты.

 

– Фоат абый, “Бәхетсезләр бәхете”нең эчтәлеге, идея-эстетик кыйммәте, образлар системасы турында мәгълүмат чараларында шактый язылды, сөйләнелде. Өч роман язарга этәргеч ясаган төп сәбәпне беләсе иде. Ул этәргеч кинәт кенә тумагандыр бит?

 

– Кинәт түгел, әлбәттә. Моны аңлату өчен бар гомеремне, күргәннәремне сөйләп чыгарга кирәк булыр иде. Яши-яши адәм баласының теләк-омтылышлары, нәрсәне яратуы яки яратмавы, яшәү принциплары формалаша. Иҗат кешеләрен әйткән дә юк. Мин артык беркатлы, ышанучан идем. Күп мәртәбә алдандым. Бала чакта алар җиңелчә генә уздырып җибәрелде. Мәктәп диварыннан чыгып, тормыш эчендә кайный башлагач, алдау-ялган дигән нәрсә күңелемне бик тирән яралый торган булды һәм ялганның хәтәр явызлык икәненә төшендем. Ул кешеләр бәхетен җимерә, җәмгыять өчен куркыныч чир булып тора. Ялганга ышыкланып, гаделсезлек җәелә, намус-вөҗдан таптала. Аңа каршы көрәшүче бердәнбер көч – дөреслек. Әмма ялган астыртын, мәкерле, һәртөрле әшәкелеккә корылган алымнар белән эш итә. Дөреслек намус саклый, ул ачыктан-ачык аңлашуны, гаделлек принцибын алга сөрә. Тәүге ике әсәрем – "Их, сез, егетләр!" водевилем һәм "Ач тәрәзәң" драмам 1976, 1978 елларда Әлмәт дәүләт драма театрында сәхнәләштерелде. "Таң җиле" романының төп герое Нуриасма, тормыш нинди генә катлаулы сынауларын куйса да, үзе сайлаган хакыйкать һәм гаделлек юлыннан чигенми. Дөреслек өчен ул газиз улы Мизхәт белән дә, гомерлек күршесе, хезмәттәше Хәдичә белән дә, башкалар белән дә килешмәүчән каршылыкка керә. Нуриасмага инфаркт була, әмма ул үз принципларыннан аз гына да тайпылмый. Ул аларның рухи яктан үзгәрүенә ирешә һәм үлә. Әмма аның үлеме яшәү җыры, гаделлек җыры булып яңгырый.

 

КПСС хакимлеге чорларында да, бигрәк тә аның соңгы елларында, ялган, икейөзлелек киң колач алды. Юкны бар итеп күрсәтү, ялган идеалларга табыну, дөреслекне яшерүләр халыкта ризасызлык тудырды. Менә мине трилогия язарга этәргән төп тойгы – ялганга каршы көрәш тойгысы булгандыр, дип әйтә алам.

 

– Алайса бу сезнең төп иҗат кредогыз булып чыга?

 

– Әйе. Нигез ташлары дөреслектән, гаделлектән (мин бу ике төшенчәне аерылгысыз дип саныйм) салынган җәмгыять кенә гуманлы була, кешеләрне бәхетле итә ала. Гаделлек юк икән, кеше хокуклары кысыла.

 

– Сез гадел җәмгыять киләчәгенә ышанасызмы?

 

– Ник ышанмаска? Оҗмах ук булмаса да, җитеш, халыкны канәгатьләндерерлек демократик җәмгыять төзергә тиеш бит инде без. Социализм формациясеннән яңа җәмгыятькә күчү чоры гел көтелмәгән хәлләр китереп чыгарып тора. Алдау-йолдау, талау юлы белән байлык туплау, коррупция, эшсезлек, террорчылык, әхлакның җимерелүе шушы дәрәҗәгә җитәр дип беркемнең дә башына килмәгәндер. Мин халкыбызда зирәклек, намус-вөҗдан, шәфкатьлелек, булдыклылык һәм ихтыяр көче кебек күркәм сыйфатлар әле саклана дип уйлыйм. Илебез гражданнары белән эчкерсез, дөреслекне яшермичә ачыктан-ачык диалог алып бару, алар фикеренә колак салу һәм халык мәнфәгатьләрен барысыннан да өстен куюны бүген безнең төп иҗтимагый-сәяси, мәдәни бурычыбыз, дип саныйм.

 

– "Бәхетсезләр бәхете"нең өч романы да республика конкурсында иң күп укылучы әсәрләр буларак бәяләнде. Моның уңышын нәрсә белән аңлатасыз?

 

– Тормыш дөреслегендәдер, дип уйлыйм. Моны чынбарлыкта күренгәнне, ничек бар шулай төгәллек белән язу дип аңларга ярамый, билгеле. Әсәр китап укучының рухи дөньясына ниндидер йогынты ясасын өчен, образлы гомумиләштерүләр зарур. Моңа тормыш күренешләрен йөрәгең аша уздырып, бал корты нектардан бал ясагандай, бик нык иләргә һәм куертырга кирәк. Трилогиядәге образлар – шул чор чынбарлыгыннан сөзеп, халык тәҗрибәсеннән чыгып гомумиләштерелгән типлар. Бер үк вакытта алар, җанлы характерлар буларак, үзләренең дөньяга карашлары, уңай һәм тискәре сыйфатлары белән үзара катлаулы мөнәсәбәтләргә керәләр, кискен конфликтлар эчендә яшиләр һәм әсәрнең укучыларны дулкынландырырлык эмоциональ атмосферасын тудыралар.

 

– Бүген нинди иҗат планнары белән яшисез?

 

– Планнар күп. Элегрәк мин аларны әйтә идем. Хәзер тыела төштем, чөнки ул планнарның ниндидер сәбәпләр аркасында кайберләре тормышка ашмыйча кала яисә һаман киләчәккә чигерелеп бара. Өстәлемдә сугыш еллары авылына багышланган повестем бар. Аны Җиңүнең 65 еллыгына өлгертермен, дип тотынган идем. Хәзер инде быел төгәлләргә иде, дип көяләнәм.

 

– Әсәр төгәлләнгәч, китабыгыз чыккач, канәгать каласызмы?

 

– Һәрчак алай түгел. Әсәр басылгач, укыганда иң элек үземә тел кытыршылыклары күзгә ташланучан. Их, дисең, кызарып куясың, тагын бер мәртәбә төзәткәләп чыгасы булган икән, дисең. Бу инде ашыгу нәтиҗәсе. Л.Толстой бер хикәясен 90 мәртәбә эшләп чыккан, диләр. Гений шулай эшләгәнне, безгә ни сан инде.

 

– Социалистик реализм әдәбияты коммунистик идеологиягә буйсындырылды. Хәзер инде чын әдәбият-сәнгать идеологиядән азат булырга тиеш, дигән фикерләр алга сөрелә. Бу рус әдәби тәнкыйтендә аеруча көчле яңгырый. Сезнең әлеге мәсьәләгә карашыгыз ничегрәк?

 

– Әдәбият-сәнгать конкрет идеологиягә (бигрәк тә сәясәткә) хезмәт итәргә тиеш түгел. Ул чакта иҗат үзенең эстетик кыйммәтен югалтачак. Ләкин сәнгать сәнгать өчен, бары тик ләззәт бирү өчен генә хезмәт итәргә тиеш, дигән караш белән килешә алмыйм. Идеологик-сәяси бурычларга утилитар буйсындырып язылган әсәрләр, әлбәттә, гомерсез, алар матур әдәбият киштәсендә урын ала алмый. Бер нәрсә бәхәссез: әдәбият-сәнгатъ әсәре кешедә рухи үзгәреш тудырырга тиеш. Бу – кеше күңелендәге хис-тойгыларны кузгату, яңа фикерләр уяту, тетрәндерү, нәрсәнедер яклау яисә нәрсәгәдер нәфрәт тудыру, дигән сүз. Хәзер, идеология беткән чорда, күңелләрдә рухи кризис барганда, әдәбият-сәнгатьнең тәрбияви роле күп мәртәбәләр арта. Халыкны сокландыручы һәм тәрбияләүче бер сәнгать җәүһәренә тукталасым килә. Ул – Туфан Миңнуллинның "Әлдермештән Әлмәндәр" пьесасы буенча 1977 елда куелган үзебезнең Академия театры спектакле. Совет идеологиясе чәчәк аткан дәвердә кешенең хөр яшәү иреге яклана, бетмәс-төкәнмәс оптимизм бөркелә аңарда. Яшәү мәгънәсен эзләү, гомумкешелек кыйммәтләре, тормышка чиксез мәхәббәт, яшәү һәм үлем – һәммәсе бербөтен, гүзәл һәм гаҗәеп дәрәҗәдә дулкынландыргыч. Әлеге спектакльне ничә мәртәбәләр сәхнәдән, Казан һәм үзәк телевидениесеннән карыйбыз һәм, караган саен, күңелебез сафлана бара. Бу – иң югары идеология. Ул совет чорында да тәрбияләде, әле киләчәк буыннарны да тәрбияләячәк.

 

– Әгәр әдәбият-сәнгатънең тәрбияви роле сез әйткәнчә арта икән, аны халыкка җиткерү турында да ныклап кайгыртырга кирәктер. Безгә шактый күп йөрергә туры килә. Кешеләр татар язучыларының яңа әсәрләренең китапханәләрдә, кибетләрдә булмавыннан зарлана.

 

– Әйе, бу – иң авырткан җиребез. Бөтен нәрсә акчага килеп төртелде. Нәкъ шуның аркасында нәшриятларыбызда китап чыгару кимеде, элекке 10-15 әр мең тиражлар XX гасырда калды. Ләкин иң хәтәре – китаплар складта ята. Нәшриятлар үз продукцияләрен бушка тарата алмый ич. Бу хакта язучылар күптән чаң кага, әмма, күпме генә зарланышсак та, нинди генә трибуналардан сөйләсәк тә, бу өлкәдә тамырдан үзгәреш ясамый торып, проблема хәл ителмәячәк.

 

– Аны кем ясарга тиеш?

 

– Моны дәүләт кенә эшли ала. Нәшриятларның тематик планы нигезендә китапка урыннардагы кибетләр, китапханәләр үз заказларын тутырып җибәрү, шул нигездә яңа чыккан әдәбиятны алып бару системасын торгызу – китапны халыкка якынайтуның нәтиҗәле юлы.

 

– Сез 27 апрельдә Арчада очрашулар вакытында культура – җәмгыять локомотивы, дигәнрәк фикер әйткән идегез.

 

– Ул минем фикер түгел, аны кайчандыр укыган идем. Бу йөз процентка дөрес. Дөньяда иҗтимагый-сәяси, социаль тәртипләр урнаштыруны, гомумән, тормышны икътисадый законнар, базар, акча үзе көйли, дигән ышануларыбыз тора-бара безне аптырашта калдыра. Алай гына бармавы ачыла бара. Кеше дигән бөек затның ролен онытырга ярамый икән ләбаса. Карак затлар халык мәнфәгате турында уйлый алмый. Чөнки аларның тәрбиясе, культурасы шундый. Коррупционер дәүләт программасына таяк тыга, чөнки аның эгоистик максатлары беренче урында. Карак ата үз балаларын "урлашмагыз" дип күпме генә үгетләсә дә, теләгенә ирешә алмаячак. Кешенең әхлактан азат була баруы – ул аның ялгызлыкка юл тотуы, башкалардан аерылуы. Кешеләр күңеленә сеңдерелгән культура, әхлак орлыкларын күз белән күрә торган түгел. Әмма шулар гына һәркем рухында әхлакый мотив буларак шәхескә югары тормыш кыйммәтләрен, яшәү мәгънәсен җиткерә һәм дөньяны цивилизациягә әйди. Икътисадый законнар матди әйберне, табышны гына кайгырта, рухны арткы планга куя. Кеше рухы турында сүз барганда, финанс кысмырлануы, табыш алу дигән нәрсәләр онытылырга тиеш. Америкада ак тәнлеләр белән негрлар арасындагы гасырлар буе барган кискен көрәш, коточкыч фаҗигале конфликтларны барыбыз да беләбез. АКШ дәүләте шушы конфликтны кино сәнгате ярдәмендә хәл иткән икән. Документаль кино түгел, нәфис фильмнар аша. Бүген Америка халкы негрны президент итеп сайлады. Сәнгатьнең коралдан да, законнардан да көчлерәк икәнлеген раслаучы дәлил бу. Безгә дә культурага, әдәбиятка, сәнгатькә йөз белән борылырга бик вакыт.


Лилия ЗАҺИДУЛЛИНА
Безнең гәҗит
№ |
Безнең гәҗит печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»