ТЕРАКТТАН СОҢ

Безнең хакимиятнең террорчылыкка каршы көрәше шахмат партиясен хәтерләтә. Радикаллар анда ак фигуралар белән уйный, ягъни беренче адым ясый (мәсәлән, шартлатуның яңа җаен, җайланмасын, урынын, схемасын уйлап таба). Ә кара фигуларалар белән уйнаучы хакимият исә һөҗүмгә каршы тору чарасын эзли (кеше күп җыелган урыннарны нинди техник чаралар белән җиһазландырырга, бандитларны бармак эзләре белән ничек ачыкларга, яшерен оешмаларны ничек туздырырга, дип баш вата). Шахмат уйный торган кешеләр белә: “аклар”, инициативага ия булганлыктан, күбрәк җиңү мөмкинлекләренә ия, ә “каралар” өчен ничья да яхшы нәтиҗә булып тора. Чынбарлык та шундыйга охшаган. Димәк, хакимият ак фигуралар белән уйнарга, бу куркыныч уенда инициативаны үз кулына алырга тиеш. Моның өчен нишләргә?

Әлбәттә, уяулыкны арттырырга. Хокук сакчылары безне дә аэропортларда, вокзалларда, урамнан атлап барганда, машинада шәһәр посты аша узганда тикшерсеннәр, тентү үткәрсеннәр. Халыкка үз иминлеге кадерлерәк, шуңа күрә мондый уңайсызлыкларга да, ирекне кысып торуга да ризабыз. Милиционер минем кесәмне капшый икән, димәк террорчының да кесәсе тикшерелми калмас, дигән фикер тынычлык, рәхәтлек бирә бит. Хәер, Мәскәү метросында бер станциядән бер минут эчендә йөзләрчә кеше үтә. Анда камера, милиционер, детектор куйдың ни, куймадың ни – файдасы аңлашылмый, чөнки террорчы анда хәтле килеп җиткән икән инде, детектор янына килеп җитүгә үк, бомба шартлатып, дистәләгән кешене теге дөньяга алып китәчәк бит. Турысын әйткәндә, Мәскәү метросында шартлауның оештырылуы “кайнар нокталарда” ФСБ агентурасының йомшак эшләвен, бандитларның башындагы уйларын, планнарын белеп бетермәвен күрсәтә. Махсус хезмәтләр анда шымчыларын булдырмаса, безнең кесәләребезне, сумкаларыбызны капшаудан гына мәгънә булмаячак.

29 мартта башкала метросында булган шартлаудан соң, федераль хакимият Төньяк Кавказда кабат “манчу” сәясәтенә кайтырга әзер булып тора. Әмма көч кулланып Мәскәүнең бандитлар санын, киресенчә, арттыруы да ихтимал. Чөнки тәртип урнаштырырга дип бәреп кергән хәрбиләр кулыннан гаеплесе дә, гаепсезе дә, корал күтәргәне дә, тыныч халык та уза. Шуннан соң җирле халык, федераль хакимияткә нәфрәтләнеп, тауларга яшеренгән экстремистларга ярдәм юлына басмас, дип кем ышандыра ала?

Хакимиятнең ак фигураларны кулга аласы килсә, югарыдагы чаралар, Төньяк Кавказда социаль-икътисадый вәзгыятьне яхшырту турында гына түгел, ә гомумән Россиядә мөселманнар проблемалары барлыгын танып, аларны хәл итү турында да уйланырга тиеш.

“Ислам террорчылыгы” дигән төшенчә ничек килеп чыккан? Мөселманнар еш кына үзләрен җәберләнгән, кыерсытылган дип хис итә. Мәсәлән, Швейцариядә манараларны төзергә рөхсәт бирмиләр, Франциядә яулыклы мөслимәләргә башларын каплауны тыймакчылар. Мондый кимсетүле караш мөселманнарның хакимияткә карата хөрмәтне бер дә арттырмый, әлбәттә. Киресенчә, мөселманнарның мәнфәгатьләре белән исәпләшмәү радикаль карашларга җирлек булып тора. Моңа охшаш хәл Россиядә дә күзәтелә. Бездә кызганыч, илнең иҗтимагый тормышында, федераль хакимияттә мөселман вәкилләре юк диярлек. Мәгълүмат чараларында исә ислам һәм аның вәкилләре турында еш кына тискәре фикерләргә тап буласың. Рәсми хакимият халыкны урыслаштыруга һәм христианлаштыруга йөз тоткан, дигән ышаныч мөселманнар арасында киң таралган. Әйтерсең, бездә бер генә дин, бер генә милләт бар. Мондый гаделсезлек мөселманнарда хакимияткә каршы ризасызлык тудыра. Ә ризасызларны исә радикаллар кочак җәеп каршы ала, үзләренә ничек кирәк шулай эшкәртә. Теракт оештыручылар үзләре мөселманнарга карашны тагын да начарайта, диярсез. Ә алар шуңа омтыла да бит инде, чөнки диннәр арасындагы каршылыклар көчәю, толерантсызлык күренешләре исламист радикаллар файдасына гына. Шулай итеп, исламофобиягә каршы көрәшү, ил белән идарә итүдә мөселман милләтеннән булган кешеләргә дә урын бирү, аларга рәсми хакимиятне якларга, “безне монда хөрмәт итәләр, безнең мәнфәгатьләр белән дә исәпләшәләр”, дип уйларга нигез булачак.

Экстремистларын юк итә торалар, төрмәгә утырталар, ә алар урынына яңалары сафка баса. Ни өчен? Чөнки хәлифат төзергә хыялланучыларга идеологик кырда әлегә көчле көндәшләр юк. Эш шунда: радикаль ислам идеологларына каршы нигезле, төзек тәгълимат төзеп бирүчеләр, аны ил күләменә таратучылар юк, дисәң дә була, чөнки имамнар арасында заманча фикерли торган, киң эрудицияле, авызларына яшьләрне дә каратырлык имамнар – бик зур дефицит. Идеологик көрәштә радикаль исламчыларны солдат та, “фсбшник” та түгел, ә бары тик мәгърифәтле, зыялы, киңкырлы белемле мөселманнар гына җиңә ала. Андыйларны әзерләү өчен Россия мөселманнарының көчле, бердәм оешмасы булырга тиеш. Тик хакимият: “Бүлгәлә дә идарә ит”, – дип мөселманнарның Диния нәзарәтләрен берләштерергә, аларның проблемаларын уртага салып хәл итәргә ашкынып тормый. Мөселманнарның таркаулыгына ирек бирү ахыр чиктә экстремистларга өстенлек бирә. Рус православларына карагыз. Алар да шулай таркау булса, Россиядә католиклар, протестантлар, баптистлар, христиан диненең башка юнәлешләре, сектанталар рәхәтләнеп миссионерлык белән шөгыльләнеп, үз сафларын арттырыр иде. Ләкин Рус православ чиркәве бердәм һәм көчле оешма буларак моңа ирек бирми. Аның идеологиясе нык, чит элементларга урын калдырмый, Патриарх та илдә иң абруйлы җитәкчеләрдән берсе булыр тора.

Димәк, хакимият үзе мөселманнарның да шундый уртак берләшмәсен оештырып, аңа һәртөрле ярдәм күрсәтергә тиеш. Ул үзенә күрә Россия мөселманнарының парламенты була алыр иде. Аның абруйлы җитәкчесе (мөфтие, рәисеме – ничек аталуы мөһим түгел), һичшиксез, федераль хакимиятнең иң зур йогынтылы биш кеше исәбенә керергә тиеш, чөнки Россиядә яшәүче биш кешенең берсе – мөселман өммәтеннән. Мондый эре оешма ярдәмендә мөселманнарның проблемаларын хәл итү, дини белем бирүне контроль астына алу, Россия мөселманнарының тынычлык, толерантлык идеологиясен тарату мөмкин булачак.