ИР ЗАТЛАРЫН «БОЗЛЫ БОРЧАКЛАР» КЫСРЫКЛЫЙ?..

Яки ясалма орлыкландыручы кыз монологы

Авыл көтүендәге соңгы нәселле үгезнең кайчанрак юкка чыгуын күпләр хәтерләми дә булыр. Сыерларны инде күптән ясалма юл белән каплаталар. Нәкъ менә үгезләр шикелле берзаман ир-атларның да кирәге калмаса?!

Пробиркадан туучы балалар турында сөйләгәндә, бәлки, күп кенә көчле затларыбыз бу миңа кагылмый дип уйлый торгандыр, ә менә терлекләр өчен ясалма орлык белән каплату иң кулай икәнен чынбарлык әллә кайчан исбатлады инде. Әйе, әлеге юл белән эшләү бик уңайлы, моның өчен институт бетерәсе дә, авыл саен клиникалар ачасы да юк. Минем үземә 18 яшьтә ясалма орлыкландыручы хезмәтен башкарырга туры килде. Башкарасы хезмәтемнең нинди икәнен күз алдына китермәсәм дә, колхоз идарәсе тәкъдиме, әнинең фатихасы белән Казанга курсларга укырга киттем. Андагы сабакташларым олы-олы абзыйлар, араларында бер генә өлкәнрәк апа. «Сеңел, син монда ни эшләп йөрисең?» – дип көн саен диярлек сорыйлар иде. Әни безне бик зур тырышлык белән үстерде, шуның тәрбиясе булгандыр, күрәсең, урлау, талау, кешегә зыян салу булмаганда эшнең ояты юк дип уйлый идем. Шуңа күрә кулыма катыргымны алып, һич кенә дә уңасызланмыйча фермага эшкә кайттым.

Бу дөньяда ир-ат булып яшәү ни чаклы җаваплыдыр, әйтә алмыйм. Ялгыз аналарны, тормыш арбасына җигелеп тартылучы хатыннарны күз алдына китерсәң, әллә ни катлаулы да түгел кебек тоела. Ә менә фермадагы үгез «хезмәтен» башкару бер дә җиңел түгел. Эшеңә аз гына салкын карасаң, эзлеклелеген югалтсаң, сыерлар бозаусыз, хуҗалык киләчәксез калырга мөмкин. Үзеңнең карамагыңдагы сыерларга бик игътибарлы булырга кирәк. Аларны вакытында һавага чыгару, тамакларының тук булуы да синең җаваплылыкта. Берүземә икешәр абзар сыерны чылбырдан ычкындырып, кардага куарга туры килгәли иде. Нәселне кайгырту шулай була икән ул.

Авыл җирендә сыерны ясалма орлык салдырырга алып бару гадәти күренеш. Казандагы Нуриевлар клиникасы тәкъдим итә торган хезмәтне анда инде әллә ничә дистә ел башкаралар. Сыерлар белән булса ни! Күз алдына китерегез әле, борчак хәтле боз кисәген сыеклыкта җебет тә, шуннан бозау чыксын. Микроскоп астына куеп карагач, тереклекнең нинди салкында да үлмәвенә исең китә. Орлыклар азотта сакланалар. «Бармагыңны тыксаң, өзелеп төшеп кала», – дип аңлаталар иде укыганда. Ә менә орлык үлми. Махсус сыеклыкта җебеткәннән соң ун минут узганчы син аны сыерга тапшырырга тиешсең. Сыерлар янында саксызрак кылансаң, гарип калуың бар. Сыер койрыгына ябышкан килеш акрынрак кыймылдасаң, икенче кулыңның уңайсыз җирдә сынып калуы да мөмкин.

Әлеге хезмәтнең кәгазь эше дә бик күп. Адәмгә элек-электән сан булмаса да, кош-корт, терлек гел санаулы. Боз кисәгеннән бозау булып йөгереп йөри башлаганчы ул әллә ничә җирдә теркәлә. Чөнки ул «бозлы борчаклар» бик күп кешеләрнең хезмәте. Ясалма орлык алу станцияләре нәсел өстендә дә, эшне камилләштерүдә дә эзлекле эш алып баралар. Алар булмаса, көтүдәге үгезләр генә нәселне саклап бетерә алыр иде микән, ай-һай. Ир-атлар хатын-кызга әверелеп барган бу заманда күңелгә әллә нинди куркыныч уйлар килә. Терлекләрнең сайлау хокукы юк, кешелекнең киләчәген дә фән кулына гына тапшырып бетермичә, Ходай яраткан табигый юлдан читкә тайпылмаска кирәктер инде.

Бер уйласаң, сыерларны да хайван дип кенә карарга ярамыйдыр. Минем тәҗрибәм моның шаһиты. Эшнең бер җаен табып матур гына эшләп йөрим, «бозлы борчаклар» әрәм-шәрәм булмый. Бервакыт сыер савучылар белән абзарга килеп керүемә сыерлар миңа карап мөгри башладылар. «Болар сине таный», – дип көләләр кызлар. Игътибар гына итми йөргәнмен, сыерлар мине күргәч гел шулай мөгриләр икән. Менә шуннан соң, ныклап уйланып, һөнәремне алмаштырырга булдым. «Көтү башы» булып йөрү, ни дисәң дә, кыз бала эше түгел инде. Кая киттем диген әле – мәдәният институтына! Ул вакытта комиссия каршында әңгәмә үтү бар иде. «Кайда эшләдең?», – диләр. «Техник по искусственному осеменению», – дим. «Ят һөнәр, мәдәният өлкәсенә кагылышлы түгел, ахрысы», – дип, нәтиҗә чыгардылар. Артык төпченмәүләренә шатланып, мин дә сүзне икенчегә борырга тырыштым. Менә шулай, җәмәгать, көтүдәге нәселле үгезләр башына җиткән хезмәтне башкарырга туры килсә дә, ир-атларны бетерү ягында түгел мин үзем. Төптән ныклап уйлап карасаң, ир-атларны «бозлы борчак»ларга алмаштыру бик үк дөрес булмыйдыр.