15.04.2015 Авто

Юллар начар түгел лә! Үзебез йөри белмибез

Бу бит – әле яңа гына түшәлгән асфальт! Инде юлларда ярыклар хасил булган, изелгән, җимерелеп төшкән урыннар шактый. Таныш күренешме? Язга чыккач, яңа гына салынган юлларның йөзе китү – бездә гадәти хәл. Бу шәһәргә дә, районнардагы юлларга да хас. Юлларны сала торалар, ә алар җимерелеп тә бара... Төзелешкә киткән миллиардлаган сум акча җилгә оча. Юл хуҗалыкларын сүгеп телгә алу гадәте бар, әмма түрәләр салынган юлны тәртиптә тотарга куша.

Сер түгел, ел саен, яз җитте исә, юллардагы йөк машиналары хәрәкәтен чиклиләр. Аларны язгы салым белән “куандыралар”. Бүгеннән, ягъни 15 апрельдән бу чикләү гамәлгә керә. Ул бер ай дәвам итәчәк. Чамадан артык авыр йөк машиналарына төбәк юлларында йөрүне чиклиләр. Йөкләрнең чиге билгеле: бер күчәрле йөк транспорты өчен бу 6 тоннаны тәшкил итә, ике күчәрлеләргә – 5 тонна, өч күчәрлеләргә – 4 тонна. Юллардагы чикләү автобусларга, азык-төлек, дару, орлык, ашлама, почта, ягулык, хайваннар һ.б. ташучы транспортка кагылмый. Башка авыр йөк машиналары, бары тик аерым рөхсәт кәгазе алынган очракта гына йөри алачак. Ул очракта да юлларга зыян китерәбез дип кул куеп, акчасын да чыгарып салырга тиеш булалар. Шарты шундый. Татарстан транспорт һәм юл хуҗалыгы министры урынбасары Артем Чукин сүзләренчә, быел бу түләүнең уртача күләме – 5 – 15 мең сум.

Сүз уңаеннан, ЮХИДИ мәгълүматларына караганда, 2014 елда 9 мең рөхсәт кәгазе бирелгән. Күпмерәк күләмдә акча җыелганын белеп булмады, бу турыда Татарстан Финанс министрлыгы белә дип әйтелде, әмма барлык җыелган акча юлларны тәртиптә тоту өчен тотыла дип ышандырдылар.

Чикләүсез булмый, ди түрәләр. Югыйсә икътисадый кризис вакытында предприятиеләргә, эшмәкәрләргә чикләү түгел, күбрәк эшләргә мөмкинлек бирергә кирәк. Вакытлыча булса да ябып тору аларның да керемнәрен киметә. Әмма түрәләр моны мәҗбүри чара дип аңлата.

“Татарстанда яки Россиядә генә мондый галәмәт дип уйламагыз, юлларда йөк машиналары йөрүен вакытлыча тыю АКШ, Канада, Швеция белән Финляндиядә дә бар. Алар да юлларын шул рәвешле саклый. Кышкы салкыннар, аннары яз көне булган дымлы һава торышы юлларны җимерә. Йөк машиналары да еш йөрсә, түшәлгән асфальтлардан берни дә калмаячак”, – дип аңлата Чукин.

Юлларның гел-гел җимерелүе, бәлки, аларны начар салуга бәйледер? Мондый дәгъвалар Татарстан Транспорт һәм юл хуҗалыгы министрлыгына еш белдерелә. Ә Татарстан ЮХИДИ башлыгы Рифкать Миңнеханов алар ягына таш атарга ашыкмаска чакыра.

“Авыр йөк машиналарының хәрәкәтендә тәртип урнаштырмыйбыз икән, яхшы юллар бервакытта да булмаячак! Имеш, начар юллар салына, диләр. Менә дигән төзүче оешмалар тарафыннан салынган юлларда да йөк машиналарының авырлыгыннан 8 сантиметрлы колеялар барлыкка килә. Универсиадага төзелгән юлларда шундый хәл. Әле яңа гына ялт итеп торалар иде, ә бүген чокыр-чакырлы алар. Юлларга иң күп зыян китерүчеләр ул – “Вольво”, Кытайда җитештерелгән һәм “КамАЗ” йөк машиналары. Кайберәүләр чамадан тыш йөк төйи, бу очракта нинди юллар чыдасын ди? Бу – күптәнге проблема. Күзәтү, тикшерү эшен җайга салмыйбыз икән, без юл төзүчеләрне сүгүдән туктамаячакбыз. Юлларны яхшы салалар, үзебез дөрес йөри белмибез”, – диде ул.

Аның сүзләренчә, март аенда Татарстанга караган юлларда йөргән 854 мең 524 йөк машинасы тикшерелгән. 17 мең 528 кагыйдә бозу очрагы теркәлгән, шуларның 12 мең 507 очрагында – рөхсәт кәгазьләре булган, ә 5 мең 21 очракта машиналар рөхсәтсез йөргән булып чыккан. Кагыйдәләргә буйсынмаучыларга штраф каралган: йөртүче тотылган очракта 2 мең сум түләячәк, вазыйфаи затлар – 15-20 мең сум, ә юридик затлар – 400-500 мең сум. Аерым очракларда машина йөртү хокукыннан да мәхрүм итәргә мөмкиннәр.

Сүз уңаеннан, йөк машинасыннан нинди күләмдә зыян булырга мөмкин? Гадәти “КамАЗ”ны алыйк: ком, таш кебек йөк салсаң, коры һава булган чорда да 100 чакрым юлга зыяны чама белән 10 мең 500 сум тәшкил итә. Шул ук йөк машинасы яз көне юллардан җилдерсә, 100 чакрым юлга инде 33 мең 500 сум күләмендә зыян килә. Аерма бармы? Бар. Әле бит бер генә йөк машинасы турында сүз бара. Ә юллардагы йөзләгән йөк машинасын санасаң һәм бер чакрым асфальт юлны ремонтлауның 8 млн сумга төшкәнен истә тотсаң, түгәрәк сумма килеп чыга. Шуңа күрә йөк машиналарында эшләүчеләргә язгы чикләүләргә һәм язгы салымнарга түзеп тору хәерлерәк, ди түрәләр. Аннары барлык предприятиеләр, оешмалар бу чикләүләрнең кертелүе турында алдан кисәтелгән, төзү материалларын тупларга бер ай вакыт бирелгән.

Римма БИКМӨХӘММӘТОВА
Ватаным Татарстан
№ 54 | 15.04.2015