ГЫЙСМӘТУЛЛИНА ХӘНИФӘ

Хәнифә Гыйсмәтуллина Томск шәһәрендә мөдәррис гаиләсендә туа, ирләр мәдрәсәсендә укытыла торган дәресләрне атасыннан ала. Озак вакытлар Сембер губернасы Зөя каласы кызлар мәктәбендә укыта. Аның «Тәгъзия» («Юаныч») исемле лирик шигырьләр җыентыгы — 1897 елда, «Гакыйдәтел-әһлехак» («Дөреслек яклыларның ышанулары») исемле әсәре — 1895, «Тәргыйб» («Кызыксындыру») — 1898, «Мәгъдәнел-мәсаил» («Сораулар чишмәсе») 1900 елда басылалар.

Хәнифә Гыйсмәтуллина кыз балаларны укыту мәсьәләсенә зур әһәмият бирә. Ул кызларны яңача укыта башлый. Укучыларны классларга бүлеп укыту, хәреф-аваз методын куллану, балаларны чисталыкка өйрәтү, мавыктыру, көлдерү, шатландыру кебек яңалыклар кертә.

«Тәргыйб» әсәрендә ул хатын-кызларны матбугатка чакыра. «Матбугат, — дип яза Гыйсмәтуллина, — җөмлә кавемнәрнең тәрәкъкыйләренә хезмәт итмәктә. Бер-беремезнең сүземезне икенчегә ишеттермәк хосусында олуг васыйта». X. Гыйсмәтуллинаның лирик шигырьләр циклы вакытсыз үлгән тормыш иптәшен сагыну хисләре белән нык бәйле. Олы мәхәббәт темасы аның поэзиясендә үзәк урын ала:

Ташубән мәүҗ орып бәхре мәхәббәт
Җиһанны гарикъ идүбән канигъ улмас.
Мәхәббәт гәр ула ике тарафтан,
Хосулына аның һич манигъ улмас.
(Әгәр мәхәббәт диңгезе дулкынланып ташыса
Дөньяны батыру белән дә канәгать булмас.
Мәхәббәт ике яктан булса, аның
Җиңүенә һичкем каршы тора алмас.)

Риза Фәхретдинов үзенең «Мәшһүр хатыннар» дигән хезмәтендә Хәнифә Гыйсмәтуллина турында: «Мәмләкәтемездә әсәре мәтбугъ улан хатыннарның әүвәлегесе бу заттыр... Зәүҗе вафат улмакла тол калып, җөмлә гомерене тәгълим юлына сарыф әйләмешдер», — дип яза.

©CCCР Фәннәр академиясе Казан филиалы Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты чыгшарган "Татар әдәбияты тарихы" китабы, 2нче том.