Ренат Харис: Китап адреслы язылырга тиеш

Узган атнада Казанда Россия нәшрият җитәкчеләре җыелып фикер алышты. Танылган язучылар, нәшрият өлкәсе вәкилләре китап язмышы хакында фикер алышты. Россиядә җиденче тапкыр оештырылучы әлеге фәнни-гамәли конференция вакытында “Татмедиа” бинасында төрле төбәкләрдә нәшер ителгән басмалардан торган күргәзмә дә эшләде.

Бу чарада катнашкан Татарстанның халык шагыйре, Г.Тукай премиясе лауреаты Ренат Харис белән узган әңгәмәбез дә нәкъ менә китап, татар китабы хакында барды.

- Дөнья һаман яхшы якка таба бара, дибез. Минемчә, дөньяның яхшы якка баруының беренче күрсәткече, конференциядә күренгәнчә, халыкта китап белән кызыксыну артканнан арта бара. Минем туганнарым да китапханәдә эшлиләр. Алар да шул ук фикерне дәлилли, китапханәгә балалар бик күп килә, диләр. Бу гаҗәеп шәп күренеш. Әгәр китап шулай кызыксындыра икән, димәк китапны чыгару сәнгате, аны җитештерү дә үзгәрергә, яңарырга тиеш. Казанда узган конференциядә нәкъ шушы проблемалар күтәрелә. Безнең заман галиме әйткән: “Кешелек дөньясы үз тарихында ике бөек ачыш ясады. Берсе – китап уйлап чыгарды, чөнки китап адәм баласының бүгенгесен аның үткәне белән тоташтыра. Китапка бөтен дөнья сыя. Ә икенчесе – телевидение, шушы китапны кеше кулыннан тартып ала. Без моңарга өченчесен - интернетны да өсти алабыз. Әмма шуңа да карамастан, китап үзенең кеше тормышындагы әһәмиятен югалтмый, ничә мең еллар үсеп килгән традицияләрен дәвам иттерә ала. Димәк китап, чынлап та, кешелек тарихының иң бөек ачышы, иң олы казанышы.

- Ренат абый, сез менә бирегә куелган китап күргәзмәсе белән дә таныштыгыз. Алар замана укучысын җәлеп итәрлек дип уйлыйсызмы? Эчтәлеккә хәтле тышкы кыяфәткә күз төшә бит?

- Минем бу мәсьәләдә конкрет кына фикерем юк. Биредә күргән китаплар, ул Татарстан китап нәшриятыныкымы, я булмаса Чуашстанныкы, Воронежныкымы, Якутиянекеме - алар барысы да шәп итеп эшләнгән, барысы да күз явын ала торган басмалар. Һичшиксез, тышлыгын күргәч, һәрберсен тотып, ачып, укып карыйсы килә. Минем бүгенге китапларга бернинди дәгъвам юк.

- Шулай да, иллюстрация ягы аксый дигән фикер дә ишетелә бит...

- Иллюстрация - ул зур мәсьәлә. Мәсәлән, безнең Казанда да балалар китабына иллюстрация ясый торган рәссамнар саны гаҗәеп аз, алар елдан-ел кими бара. Татарстан китап нәшрияты директоры Дамир Шакиров белән без бу мәсьәлә буенча һәрвакыт сөйләшеп торабыз. Китап бизәүче рәссамнарның саны бик кимеде. Бу хәл Татарстанда гына түгел, ә Чуашстанда үзен сиздерә. Чуаш дуслар минем “Матур өй” дигән китапны чуаш телендә чыгарганнар. Ул китапны беренче тапкыр “Татмедиа”да оештырылган күргәзмәдә күрдем. Кабатлап әйтәм: китап бизәү - зур проблема. Монда минем Татарстанның халык рәссамы Фәридә Хасьянованы телгә алып узасым килә. Фәридә ханым белән чыгарган китапларны татарча белмәгән кешеләр дә сатып ала. “Рәсемнәре матур, рәсемнәрендә үк инде педагогика, тәрбия бар”, - ди алар. Безгә менә шушындый рәссамнарны үстерергә кирәк. Ә аларны үстерү өчен иллюстрацияле китаплар чыгару зарур. Андый рәсемле китапларга тиешле бәяне дә куя белергә кирәк, чөнки балаларга рәсем ясау - ул бик вак эш. Моны, әлбәттә, конференция белән генә хәл итеп булмый. Аңарга дәүләти караш кирәк.

- Бала-чагага теләсә нинди китапны укытып булмый. Сезнең шигырьләр педагогик куәсе белән сугарылган. Бала үзенә ниндидер мәгълүмат, яңалык ала. Бу язучылык сәләте күпләргә бирелмәгәнен дә танырга кирәктер...

- Минем балаларга язган өч кенә китабым бар. Аларны мин өч оныгыма яздым. Оныкларым минем китапларымны укып тәрбияләнсеннәр дигән теләк белән башкарылды ул эш. Чөнки бик күп балалар китабы дигән китаплар, кызганыч ки, балалар басмалары түгел. Алар балалар әйткән сүзләрне уйнатып, рифмалаштырып, балаларның психологиясен белмичә язылган әсәрләр. Мин моны укытучы гаиләсендә үскән кеше буларак әйтәм.Минем тирә-юнемдә дә мөгаллимнәр яши, хатыным, энекәшем, туганнарым - укытучылар. Баланың психологиясен өйрәнеп, аларга нәрсә кирәген белеп эш итәргә кирәк. “Лап-лап”, “Әбәк” дигән китапларны укучылар яратып кабул итте. Ә инде “Матур өй” дигән китапны Санкт-Петербург, Мәскәү, Түбән Новгородларда узган фәнни -гамәли конференцияләрдә телгә алдылар, өйрәнделәр. Балалар өчен шигырь - ул бит фикер йөртү механизмы. Менә шушы фикер йөртү, уйлау механизмын балалар китабында бирергә кирәк.

- Балалар өчен тарихи темаларга яза торган әдипләребез бар дип саныйсызмы?

- Үзенең баласы булган бөтен язучы да андый темаларга яза ала дип саныйм. Фәкать дәүләт заказы гына булырга тиеш. Шәхсән үзем балалар өчен әсәрләр язмый идем. Оныкларым тугач, үзеннән-үзе килеп чыкты. Менә хәзер инде оныгымның оныгы туды, аның өчен китап язарга уйлыйм. Китап ул адреслы булырга тиеш.

- Замана белән бергә укучы да үзгәрәме?

- Әлбәттә, үзгәрә. Ә бу, үз чиратында, язучыларга, нәшер итүчеләргә тагы да җаваплылык өсти дигән сүз. Заманны аңлап яза торган язучылар һәм җәмгыятьнең психологиясен аңлап, китапны укучылар кулына тапшыра белә торган оешмалар, кибетләр эшләргә тиеш. Китапны язып, ул сандыкта калса, киштәдә торса - аның файдасы юк. Бүген язылган китапны, бүген кичкә укучы кулына тапшырыга кирәк.