Җирдә калган яхшылык

Яхшылык җирдә ятмый диләр. Бөтен чакта да шулай микән. Авылга бер кайтканда, бәрәңге бакчаларын сөрә торган вакытка эләктек.

Колхоз бар чагында җайлы иде ул. Ике трактор авылның ике башыннан чыга, кеше саен кереп, берничә минуттан бакчаңны эшкәртеп бирәләр. Хуҗа кешегә бакча кырларын, сукмак буйларын гына казыйсы кала. Хәзер эшләр җайсызрак. Фермер Вәсил кайчан үз эшеннән бушый, тракторны шунда гына чыгара. Авылда тагын шәхси техникалы кеше бар. Халык күбрәк шуңа ялына. Бу юлы да әниләрнең бакчасын шул Нәфис сөреп ята иде. Трактор эшен бетереп туктыйсы җиргә инде берничә хатын-кыз килеп баскан. Нәфисне үз бакчаларына алып китәргә торалар. Сөргән өчен 500 сум бирәсе икән. Мин тагын уйлап куйдым. Элек колхоз тракторында эшләүче Газинур исемле абзый моның өчен нибары бер ярты я бер яртылык акча ала иде. Хәзер кара, күпме сорыйлар! Бирәсең инде, кеше рәтеннән бәрәңге утыртасың килсә, тоттырасың 500 легеңне. Ә Нәфис бакча сөреп йөргән көннәрдә тагын да хәтәррәккә әйләнә. Элек тә кеше белән юньләп сөйләшә белмәгән, 47 яшенә җитеп, авылдан беркая чыгып йөрмәгән булса да, әллә кем булып йөргән адәмгә, килеште. Атасы авылда бригадир иде, колхоз таралганда күп нәрсәне эләктереп калдылар. Укыганда иң олы билгесе 3 ле булган Нәфис -- хәзер авыл кендеге. Шулай инде ул тормыш, укуга да карамый. Үз-үзеңне нык тотсаң, эчмәсәң, Нәфис шикелле гүрнәчә кебек йортларда да яшәп була. Ул бит әнә, хәзер эчми дә.

Моннан 10 еллар элек бик нык чирләгән иде Нәфис. Үзебезнең авылда туып үскән Камил ул чагында район больницасында эшли. Нәфисне туп-туры шуның янына алып киттеләр. Камил аңа бик катлаулы операция ясаган, көчкә исән калган, диеште авыл халкы. Хәзер әнә егетебез ажгырып йөри, дөнья куа.

Мондый идеңмени соң син?

Шуларны уйлап бакча ягына карап торганда янга берәү килеп басты. “Исәнмесез, апалар!”, -- диеп кычкырып эндәшүеннән үк “салмытдин” икәнлеген чамалап алдым. Бу -- шул врач булып эшләгән Камил үзе иде. Аны күптәннән күргәнем булмагач, хәлләрне сорашып киттек. Үзем аны тыңлыйм, ә күз алдында безнең белән бер чорда үскән күрше урам егете -- матур, акыллы, әзрәк һавалы да Камил. Ул мәктәптә бик әйбәт укыды, 10 классны бетерү белән, Казанга укырга китте. Беренче елны рабфакта укып, медицина институтына керде. Аны тәмамлап, азрак Казанда эшләп алгач, үзебезнең якка кайтты. Хатыны юньле булып чыкмады, тормышларының бер дә рәте юк, дип сөйләделәр. Аннан хатыны аерылып китте, Камил икенче тапкыр өйләнеп карады. Шуннан китте бугай инде аның салгалап йөрүләре. Операция ясап чыга, чыгуына моны бәхилләтергә дип, коньяк, затлы аракы тотып, көтеп торалар. Ул шул бер яртыга әллә ничә малайны сөннәтләде, корсак белән килгән хатыннарны “чистартты”. Эшен яхшы белгәч, аңа сүз әйтүче булмады. Камил теләсә нинди операцияне бик җиңел, белеп ясый дип сөйли иде аның белән бергә эшләгән кешеләр. Минем сеңелем дә, баладан соң салкын тиеп, имие шешкәч, Камилгә барды. Имине исән-сау алып калдылар, сеңелкәш әле тагын ике бала табып, аларны да имезеп үстерде. Камилнең авылдашларына эшләгән яхшылыкларын санап бетерерлек түгел. Ул бөтен кешегә дә ярдәм итәргә атлыгып тора иде. Билгеле инде, әзрәк туры сүзлелеге дә бар иде, кешегә сүзен ярып әйтә, кемлегенә карап тормый иде. Чөнки белә, ул бөтен кешегә кирәк. Ул елларда әле медицина хезмәте өчен акча сорамыйлар, кеше дә врач эзләп, әллә кайларга чыгып китми иде. Камил кебек врачлар тирә -- якның тоткасы булды.

Бер кайтуымда ул авылда, әнисе янында иде. Больницадан эштән чыгарганнар дип ишеттем. Үзе алай сер бирмәскә тырышты, мин әле ялда, Бөгелмәгә китәм, шунда чакырдылар, дип сөйләде. Кая ул чакыру -- бу гел авылда. Кайчан кайтсам да күрәм, үзе кебек шешәгә аптырап йөрүчеләр белән, капкалары янындагы тал төбендә утыра. Бераздан айныды ул, пенсия яшенә җитеп килә бит. Камил Чаллыдагы бер больницага барып эшкә керде. Хирург булып түгел, кабул итүдә генә утыра торган врач булып. Анда бер еллап эшләгәннән соң, тагын “ычкынды”.

Давай 500 тәңкәңне

Менә шулай итеп, ул хәзер бәтенләй авылга кайтты. Баштарак янына ярдәм сорап килгән кешеләргә киңәшләре белән булса да ярдәм итә иде, хәзер юк бугай инде. Чөнки күп көне эчү белән үтә. Туганнары кайтып-кайтып карадылар, берничек тә ярдәм итә алмадылар. Камил -- үзсүзле, аңа кеше сүзе керә торган түгел. Элеккеге “мин-минлекләре” дә юк-юкта чыгып куя.

Аның да җир сөрдерәсе бар икән. “Фермер Вәсил: “Камил абый, үзем сөреп бирермен”, -- дип әйткән иде дә, менә , килдем әле сезнең янга, Нәфис тыңламас микән?”- дип, ул бакча түрендә йөрүче тракторга карады. “Тыңлар, нишләп тыңламасын, Нәфис акча дигәндә бөтен кешенекен дә сөрә ул”, -- диеште апалар.

Менә берзаман трактор, гөрләп, безнең янга килеп туктады. Бик эшлекле кыяфәт белән кабинадан сикереп төшкән Нәфис янына, иң беренче булып Камил килеп басты: “Минем дә сөрдерәсе бар иде. Әни үзе чыга алмый бит, урын өстендә ята. Тыңла инде, энекәш, яме?” -- диде ул. Тавышы ялыныбрак чыкты. Нәфис бер аңа, бер аларның сүзләренә колак салып, тыңлап торган хатыннарга карады. Аннан: “Миңа түләргә акчагыз бармы соң? Мин бит бушка сөрмим. Солярка да хәзер бик кыйбат, 500 сум инде!” -- дип, черт итеп читкә төкереп кабинасына сикерде. Беркем бер сүз әйтмәде. Чөнки хәзерге көндә, Камилнең 500 түгел, 50 тәңкә дә акчасы юклыгын бөтенесе дә белеп тора иде. Әнисенең пенсиясенә дә ерак икән әле. Ләкин яхшылык та җирдә ятып калырга тиеш түгел бит. Ә теге чакта? Аңсыз көе больницага китереп салгач, аны үлемнән алып калучы шушы Камил иде түгелме соң? Аның оста куллары ясаган операция аркасында исән калган кеше, гомере буе рәхмәт әйтеп яшисе урында, 10 сутый җир ермачлап чыгу өчен акча сорап маташа!
Белмим, кырыйдагы апалар ни уйлагандыр, ә мин чын күңелдән Камилне җәлләдем. Гаепле билгеле, үзе гаепле. Эчү аркасында бөтенесен дә -- хатыннарын, баласын югалтты. Алар аның бар икәнен дә белмиләр. Эшләреннән чыгардылар, фатирын юк кына бәягә икенче хатыны сатып җибәрде. Ләкин ул бит начар адәм түгел. Табигате белән йомшак күңелле, бер кешегә дә “юк” дип әйтә белми торган кеше. Әнә, Нәфис мыскыл иткән кебек, безнең алда шул сүзләрне әйткәч, оялды да сыман. Бәлки, ул үзе дә бу тракторчы авылдашы янына элек эшләгән теге яхшылыгын искә төшереп килгәндер? Тыңлар дип уйлагандыр? Безнең машинада улым алган аванс акчасы бар иде. Тиз генә сумканы алып, Камилгә 500 сум акча суздым. Ул бөтенләй аптырады: “Кайчан кайтасыз соң тагын? Кайту белән сеңелеңне йөгерт безгә, бирермен, обязательно түләрмен! Рәхмәт инде сиңа!” -- дип, кат-кат кабатлады. “Ярар, сиңа ышанам бит инде мин”, -- дидем. Безнең китәр вакыт та җиткән иде. Әни, сеңел, түтиләр белән саубуллашып, машинага кереп утырдык.

Ә Камил, тракторның яңадан әйләнеп килгәнен көтеп, бакча башында калды.