Хәерчеләр күбәйсә, оят кача

Күптән түгел авылда, ишек кагып, хәер сораучылар йөргән икән. Киров өл­кәсеннән килгәннәр: “Яндык, бернәрсәбез дә калмады,бу­лы­шы­гыз”,­ – дигәннәр. Кул көче белән эшләп ризык табарга га­дәт­ләнгән авыл кешесе мондый чакта буш чыгармый.

Миһербанлылык, шәф­кать­­лелек хисләре җиргә басып яшәүчеләрнең йөрәген ташлап ук бетермәгән әле. Тик берничә кешедән белештем: бу юлы авылдашлар ярдәм итәргә ашкынып тормаганнар. Янгын кебек зур бәлагә тарыган кешегә халык, гадәттә, ничек итсә итә, булышырга тырыша: акча да җые­ла, башка ярдәм дә күрсәтелә, чөнки беләбез: бәла адәм башыннан йөри – беркем дә Аллаһы Тәгаләнең сынавыннан имин түгел. Кировлылар исә күп капкаларны буш кул белән япканнар. Сәбәбе бик гади: ышаныч югалган.

Авылда хәзер гастролерлар күп йөри: кемдер теләнә, кемдер: “Бүләк өлә­шәм”, – дип алдап, чүп товарын ун бәясенә калдырып чыгып китә, бер тиен­гә ярамаган медицина техникасын инвалидларга, карт-коры­ларга “льго­талы бәя” дигән булып, кыйммәткә төр­теп чыгып ки­түчеләр дә шактый күп. Бер­ничә тапкыр “бүләк җыеп”, хәләл акчасын түләп, бер тиен­гә ярамаган “дәва­лау” уенчык­лары тотып калган авылдашлар инде чит кешеләргә ышанмый. Дөрес, бик оста, маһир алдакчылар була, халыкны кат-кат алдый. Әмма һәр нәрсәнең чиге бар. Хәзер инде күпчелекнең принцибы шундый: таныш кешенең бәлагә юлыкканын күрсәң, хәлдән килгәнчә булышасы, гастролерларга исә ишек бикле. Беркатлы кеше­ләр исә бетеп үк җитми, читтән килүче­ләрнең исәбе шуларга юнәл­телгән.

Район үзәгендә инвалид коляскасына утырган тумыштан гарип бер егет бар. Аны бар кеше белә, чөнки Аллаһы Тәгаләнең һәр бирмеш кө­нендә ул үзәктәге кибетләр алдында утыра. Елның һәр фасылында: салкын кышта да, ягымлы язда да, челләле җәйдә дә очратасың аны. Совет чорында ук шулай иде. Без аның белән бергә өлкәнәйдек. Безнең балалар да аны күреп буй җиткер­деләр – егетләр, кызлар булдылар. Тук депутатлар телән­челекне тыябыз дип мең закон чыгарсыннар – егет шунда утырачак. Асылда ул теләнми дә, берәүгә дә кулын сузмый, җаны булганнар акчаны үзе бирә.

Тормышы­бызның аерылгысыз бер атрибутына әйләнгән ул егетне беркем дә гаеп итми, кире­сенчә, күп­челек үз итеп ярата да шикелле. Кайчак безгә шактый ук кырыс җанлы, салкын бәгырьле булып тоелган адәм балалары да инвалид коляскасы янын­нан үтеп кит­кәндә, күңел­ләре нечкәреп, егетнең кесә­сенә акча салып киткә­лиләр. Аллаһы Тәга­ләнең рәх­мәтен өмет итеп, сәдака бирим дип, кайвакыт аны махсус эзлисең, табып булмый – күңелең нәү­миз кала. Көн­нәр­дән бер көнне кибетләр каршында егеткә конкурентлар пәйда булды: “дәвалану өчен акча кирәк” дигән эчтәлекле язу тоткан бер ханым һәм шулай ук инвалид коляскасында утырган бер яшь егет. Күзәтәм: тротуардан ташкын булып агылган халык төркеме (бәй­рәм көн) яңа мохтаҗлар янында тукталырга бик ашыкмый. Һәркем­нең күңелендә хыя­нәтчел шик бар: кайсыдыр бер оятсыз “бизнесмен”нарга акча эшләү өчен генә чыгып басмаганнармы болар?

Телә­нүне кәсеп итеп, оятсыз рәвештә, биткә ыштыр да капламыйча акча эшләү бизнесы хәзер урамнардан виртуаль дөнья­га үтеп керде: социаль чел­тәрләрне ярдәм сораучы­лар­ның ялган белдерүләре басты. Кемнең чынлап та авыр хәлдә калганын һәм ашыгыч ярдәм­гә мохтаҗ икәнен аң­лап булмый башлады. Нәти­җә­дә игелек эшләүчеләрнең күңе­ле суынды, битарафлык чире үтеп кереп, бәгырьләр туңды. Ял­ган­ның игелек эш­ләү өлкәсенә да үтеп керүе рәхәт яшәүне шигарь итеп алган һәм байрак итеп күтәргән прагматик капиталистик җәм­гыятькә күчкәч башланды.

Кешеләр үз эч­лә­ренә бик­ләнделәр, бер-бер­сенә ышан­­мыйча карарга гадәт­ләнде­ләр, көнчелек, арттан пычак кадау, туганнарның мал өчен үзара дошманлашуы күпкә арттты. Әмма игелек эшләү дәрте күңелләрдә сүнеп үк бетмәде әле. Тик кешеләр инде җан җылысын сайлап өләшә башладылар. Казахстан журналистлары күптән түгел генә бер кызыклы эксперимент үткәреп караган. Тәҗ­ри­бә өчен тышкы кыяфә­те шик уятмый торган вуз студенты, затлы киемнән тагын бер яшь егет, өченчегә – студент кыз, әмма ул фахишә роленә кереп киенгән һәм бер чып-чын сукбай сайланган. Бо­ларның бары­сының да максаты бер: кеше күп йөри торган җирдә симулянтлык итү – йөрәк өянәге башланган авыру образына керү.

Беренче ике симулянт йөрәкләрен тотып сыгылып төшүгә, хәлгә керүче кешеләр чолганышында кала: аларга су тәкъдим итәләр, аңга китерергә тырышып, яңак­ларына суккалыйлар, “ашыгыч ярдәм“ чакырырга талпыналар. Фахишә ролен­дәге кыз бөтенләй башка реакциягә тап була. Йөрәген тоткан җилбәзәк кыз яныннан егетләр: “Әнә кара, үлә“, – дип сөйләшә-сөйләшә үтеп китәләр, бер мизгелгә генә тукталып калучылар да, кызның кыяфәтен күргәч, шунда ук үз юлларына ашыга. Биек үкчәле аяк киеме, эчке киемен дә капламаслык итәк кигән кыз үзенең ваемсызлык корбаны булуына шаһитлык бирә соңыннан. Сукбай белән дә шуңа охшаган хәл. Аптырагач, ул хәлсез кулларын кешеләргә сузып, яр­дәм сорап карый, кулны рәхимсез рәвештә этеп җи­бәрә һәм юлларына ашыга кешеләр.

Шәфкатьлелек, ми­һер­банлылык, игелеклелек сый­фатларының бик сайланып кына эшкә җигелүен раслый бу эксперимент та. Затлы киемнән урамга чыгарга мөмкинлеге булмаган пенсионер карчыкка, ялгызлыгы сәбәпле тышкы кыя­фәтен карап-пөхтәләп йөри алмаган ятим картка, урамда егылса да, күңел җы­лысына һәм шәфкать канаты астына алынуга өмет нык кими дигән сүз бу. Шулай без шәһәр урамнарында тыны кысылып егылган һәм реаль ярдәмгә бик тә мохтаҗ булган мондый кавем яныннан кешеләрнең битараф рә­вештә ашыга-ашыга үтеп китүләренә юлыгабыз. Син хет үл шунда, авызыңа тамчы су салучы табылмаячак.

Бервакыт бер әүлия, атта барганда, җирдә аңсыз яткан егетне күреп ала. Ул, атыннан төшеп, ярдәм итү итү нитяте белән егеткә якынлаша. Ул килеп җитүгә, егет сикереп тора да, чабып барып, атка атлана һәм берникадәр читкә киткәч, мәнсез батырлыгы белән мактана-масая башлый. Ул ат хуҗасы үзен куып чаба башлар дип көтә, әмма тегесе сыгылып төшә дә еларга тотына. “Атыңны югал­тканга елыйсыңмы?“ – дип сорый егет. “Юк. Иртәгә кешеләр бу хәл турында ишетерләр дә бәлагә таручыга ярдәм итүдән туктарлар дип елыйм мин“, – дигән әүлия. Шул әүлиянең фаразы чынга ашкан җәмгыятьтә яшибез без.